Matshalatshala Yo Kuma Varhangeri Lava Fanelekaka

“Ndza ku lerisa leswaku u namba u veka tintambhu ehansi, hikuva swi ku helerile. Hi vito ra Xikwembu ndzi ri, hi lombe!”—Oliver Cromwell; u tshahiwe hi Leopold Amery, xirho xa Palamendhe ya le Britain.

Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava se a yi ri ni tin’hweti ta nhungu yi nga vhikeki, naswona se a swi tikomba leswaku tiko ra Britain ni matiko lama hlengelaka na rona a swi ma fambela ximatsi. Hi ku vona ka Leopold Amery ni swirho swin’wana swa palamendhe, a ku laveka murhangeri lontshwa. Hikwalaho, hi May 7, 1940, eHubyeni yo Endla Milawu, Nkul. Amery u tshahe marito lama nga laha henhla a ma hlayela Holobye-nkulu Neville Chamberlain. Endzhaku ka masiku manharhu, Nkul. Chamberlain u tshike ntirho, kutani a siviwa hi Winston Churchill.

VURHANGERI i nchumu wa nkoka evanhwini, kambe a hi murhangeri un’wana ni un’wana la fanelekaka. Hambi ku ri endyangwini, wanuna u fanele a va tatana la fanekelaka ku rhangela hakunene loko nsati ni vana va ta tsaka. Kutani anakanya leswi languteriweke eka murhangeri wa tiko kumbe wa misava! A swi hlamarisi leswi swi tikaka swinene ku kuma varhangeri lava fanelekaka.

Hikwalaho, hi magidi ya malembe, ku ve ni swiendlakalo swa ntsandza-vahlayi swa ku vekiwa ka tihosi eswiluvelweni, ku pfukeriwa ka vuhosi, ku minuriwa ka vuhosi, ku simekiwa ka vulawuri lebyintshwa, minhlawulo, ku dlayiwa ka valawuri, ni ku cinciwa ka tihulumendhe. Tihosi, vaholobye-nkulu, tindhuna-nkulu, vaungameri, varhangeri-nkulu ni tihosi leti tshikilelaka ti vekiwe eswitulwini ti tlhela ti jitamisiwa. Swiyimo leswi hundzukeke hi xitshuketa swi endle leswaku ku susiwa ni vafumi va matimba. (Vona bokisi leri nge “Ku Heleriwa Hi Ntirho Hi Xitshuketa,” eka tluka 5.) Hambiswiritano, a swi olovi ku kuma varhangeri lava fanelekaka, lava nga fumaka nkarhi wo leha.

“A Ka Ha Ri Na Mano Man’wana”—Kumbe Njhani?

Hikwalaho a swi hlamarisi leswi vo tala va heleke matimba loko swi ta eku kumeni ka varhangeri lava fanelekaka. Ematikweni man’wana, leswaku vanhu a va ha tikarhati hi nchumu naswona va hele matimba, swi vonaka ngopfu hi nkarhi wa nhlawulo. Geoff Hill, muviki wa mahungu eAfrika, u te: “Moya wa ku nga tikarhati kumbe wa ku papalata [ku ya eku vhoteni] wu tinyika matimba loko vanhu va tsandzeka ku herisa maxangu ya vutomi bya vona. . . . Laha Afrika, loko vanhu va nga yi eku vhoteni, a swi vuli swona leswaku swilo  swi va fambela kahle. Hakanyingi i xirilo xa ku kombela mpfuno xa lava va vonaka leswaku a va yingisiwi hi munhu.” Hilaha ku fanaka, mutsari wa phepha-hungu rin’wana ra le United States u tsale leswi landzelaka malunghana ni nhlawulo lowu taka: “Mawaku loko a ko hlawuriwa munhu la fanelekaka kahle.” U ye emahlweni a ku: “Kambe a nga kona munhu wo tano. A swi nge koteki ku n’wi kuma. A ka ha ri na mano man’wana handle ko tirhisa lava nga kona.”

Xana i ntiyiso leswaku a ku na swin’wana leswi vanhu va nga swi endlaka handle ko tirhisa varhangeri lava nga hetisekangiki “lava nga kona”? Xana ku va varhangeri va tsandzeke ku enerisa swilaveko swa vanhu swi kombisa leswaku a swi nge koteki leswaku hi kuma vurhangeri lebyi fanelekaka? A swi tano. Byi kona vurhangeri lebyi fanelekaka hakunene. Xihloko lexi landzelaka xi ta boxa leswaku i mani murhangeri wa vanhu la fanelekaka hakunene ni leswaku vurhangeri byakwe byi nga va pfuna njhani vanhu va timiliyoni va tinxaka hinkwato—ku katsa na wena.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 3]

Ehenhla eximatsini: Neville Chamberlain

Ehenhla exineneni: Leopold Amery

Ehansi: Winston Churchill

[Swihlovo Swa Kona]

Chamberlain: Photo by Jimmy Sime/Central Press/Getty Images; Amery: Photo by Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images; Churchill: The Trustees of the Imperial War Museum (MH 26392)