Hamam Diyarında

KELTLER 2.000 yıldan uzun süre önce birkaç mineral su kaynağının etrafına bir yerleşim kurdular ve buraya “Bol Su” anlamına gelen Ak-Ink ismini verdiler. Bugün Ak-Ink, Macaristan’ın başkenti ve Avrupa’nın en eski şehirlerinden biri olan Budapeşte’dir. Buraya ilk yerleşenler, ağrıyı ve acıyı dindiren rahatlatıcı sıcak su kaynaklarına girmeyi severdi.

MS birinci yüzyılda Avrupa’nın bu kısmı Roma yönetimine geçti. Romalılar bu yerleşimi genişlettiler ve buraya Aquincum diye adlandırdıkları bir askeri kamp kurdular. Bu ismin, Kelt dilinde su için kullanılan sözcükten ya da “beş su” anlamına gelen Latince aqua quinque ifadesinden türediğine inanılıyor. Romalılar sukemerleri, kanalizasyonlar ve hem özel hem de halka açık hamamlar inşa ettiler. Bu nedenle Budapeşte’nin hamamlarının uzun bir tarihi vardır.

Roma İmparatorluğu gerilemeye başladıktan yüzyıllar sonra hamamlar yeniden yaygınlaşmaya başladı. 15. yüzyılda yazarlar Macaristan’ın başkentinin yakınındaki kaplıcaları öven yazılar yazdılar ve böylece şehrin ününü artırdılar. Macaristan’ı 1458-1490 yıllarında yöneten Kral Mátyás Corvin’in, en sevdiği kaplıca olan Rac Hamamını kraliyet şatosuna bağlayan kapalı bir geçit yaptırdığı söylenir. Böylece hava nasıl olursa olsun bu kaplıcaya gidilebiliyordu.

Osmanlılar 16 ila 17. yüzyıllarda başkenti de dahil Macaristan’ın büyük kısmını ele geçirmişlerdi. Hem buhar hem de sıcak su hamamları inşa ettiler; bunların İslami dinsel temizlikte önemli bir yeri vardı ve Osmanlı sosyal hayatının önemli bir kısmını oluştururdu. Osmanlıların görkemli hamamlarının tepesi kubbe biçimindeydi ve havuzlarının etrafında basamaklar vardı. Su omuz hizasında olurdu. Havuzların etrafında kurnaların ve oturma yerlerinin olduğu hamamlar erkekler  ve kadınlar tarafından ayrı ayrı kullanılırdı. Bu hamamlardan bazıları hâlâ kullanılmaktadır.

1673’te bir seyahat rehberinde, günümüzde Budapeşte olarak bilinen bölgedeki hamamlar “hem bol sıcak su kaynakları ve şifa veren etkileri hem de yapılarının büyüklüğü ve güzel tasarımı” nedeniyle Avrupa’nın en güzel hamamları arasında sayıldı. 19. yüzyılda Fin buhar hamamı, yani sauna ortaya çıkınca kaplıca kültürü zenginleşti. Zamanla Budapeşte’nin hamamlarına saunalar, buhar odaları ve soğuk su havuzları eklendi.

Bölgenin Jeolojisi

Budapeşte’nin 123 kaynarcası ve 400 acı-su kaynağından günde 70 milyon litre kadar su fışkırır. Acaba bu bolluğun ardında yatan ne? Cevap bölgenin jeolojisinde saklı.

Budapeşte’den geçen Tuna Irmağı, batı kıyısındaki Buda Tepelerini doğu kıyısındaki düz ve alçak Peşte Ovasından ayırır. Bir zamanlar bu bölge denizle kaplıydı ve deniz suyu kireçtaşı ile dolomit artıkları bıraktı. Bu artıkların oluşturduğu kayaları kil, marn taşı, kum ve kömür katmanları kapladı.

Yeryüzünün yüzeyindeki yarıklar yağışların yerin derinliklerine girmesini mümkün kılar ve buradaki bol mineralli sıcak kayalar suları ısıtır. Bu sular daha sonra ya yarıklardan ya da kuyulardan yüzeye basınçla geri fışkırır.

Bu jeolojik durum sadece Budapeşte’de değil, tüm Macaristan’da görülür. Bu nedenle ülkenin birçok yerinde bol bol, mineral bakımından zengin sular ve güzel hamamlar bulunur. Bazıları bu suların tıbbi yönden şifa verdiğine inanıyor. *

Sıcak su kaynaklarına dünyanın birçok yerinde uzun zamandır değer verilir. Lût Gölü ile Akabe Körfezi arasındaki Seir çölünde keşfedilen sıcak su kaynaklarına, Mukaddes Kitaptaki ataların döneminde bile değinilmişti (Tekvin 36:24).

İnsanoğlunun, yaşadığımız gezegenin karmaşık yapısı hakkında hâlâ öğreneceği çok şey var. Tanrı yeryüzünün temellerini nasıl attı ve içindeki tüm bu harika şeyleri nasıl yarattı? Tanrı’dan korkan insanlar bu tür sorular üzerinde düşündüklerinde, Yaratıcının ölçülemez hikmetine hayran kalırlar (Eyub 38:4-6; Romalılar 1:20).

[Dipnot]

[Sayfa 24, 25’teki resim]

Gellért Otelindeki bir kaplıca

[Sayfa 24’teki resim]

Osmanlılar tarafından inşa edilen Rudas Hamamı

[Sayfa 24, 25’teki resim]

Kışın Szechenyi Hamamı

[Sayfa 24’teki resim tanıtım notu]

Tüm fotoğraflar: Budapeşte Turizm Ofisi