Yani kulokufunako

Yani kulokucuketfwe

Lesibhelekece sineligama lelitsi Tattannu

Lobunye Bufakazi Lobusekela Lokushiwo LiBhayibheli

Lobunye Bufakazi Lobusekela Lokushiwo LiBhayibheli

Bukhona yini bufakazi lobuvetwa ngumlandvo lobusekela lokushiwo liBhayibheli? Nga-2014 kwavela sihloko kumagazini lotsi Biblical Archaeology Review lebesikhuluma ngembuto lotsi: “Bangakhi bantfu lokukhulunywa ngabo emiBhalweni yesiHebheru labafakazelwa ngumlandvo kutsi bebakhona mbamba?” Imphendvulo yatsi: “Bacishe babe ngu-50.” Kepha Thathenayi akazange avele kuloluhla lobelukulesihloko. Abengubani vele? Asesicoce ngendzima labenayo emlandvweni weliBhayibheli.

IJerusalema yake yaba yincenye yembuso lomkhulu wasePheresiya. Lelidolobha belisendzaweni emaPheresiya labeyibita ngekutsi yiNshonalanga yeYufrathe. Ngemva kwekuncotjwa kweBhabhulona, emaPheresiya akhulula emaJuda labetfunjiwe futsi awavumela kutsi ayokwakha kabusha lithempeli laJehova lebeliseJerusalema. (Ezra 1:1-4) Noma kunjalo, titsa temaJuda tamelana nalomsebenti futsi tawenta saba sekusola emaJuda ngekutsi avukela emaPheresiya. (Ezra 4:4-16) Kwatsi nga-522-486 B.C.E. nakusabusa Dariyusi I, sikhulu sasePheresiya lokutsiwa nguThathenayi senta luphenyo ngalendzaba. LiBhayibheli limbita ngekutsi ‘ngumbusi waseNshonalanga Yufrathe.’​—Ezra 5:3-7.

Kutfolakele tibhelekece letinyenti letineligama laThathenayi lokungenteka betigciniwe. Libito lalendvodza lokukhulunywa ngayo eBhayibhelini laphindze latfolakala nasesivumelwaneni sekubhadala sanga-502 B.C.E. lobekungumnyaka wesi-20 wekubusa kwaDariyusi I. Lesivumelwano sacinisekiswa yinceku “yaTattannu, umbusi waseNshonalanga Yufrathe”​—incwadzi ya-Ezra lembita ngekutsi nguThathenayi.

Bewuyini umsebenti walendvodza? Nga-535 B.C.E., Khuresi Lomkhulu wahlela kabusha live lakhe ngetifundza, lesinye sato wasibita ngekutsi yiBhabhulona neNshonalanga Yufrathe. Ngekuhamba kwesikhatsi lesifundza sehlukaniswa saba tifundza letimbili, lesinye sato bekutsiwa yiNshonalanga Yufrathe. Besihlanganisa i-Coele-Syria, iFenisiya, iSamariya kanye neJudiya futsi kungenteka bekangephasi kweDamaseku. Thathenayi wabusa kulesifundza cishe kusukela nga-520 kuya ku-502 B.C.E.

Ngemuva kwekuya eJerusalema ayowenta luphenyo ngalokuvukela kwemaJuda, Thathenayi wabikela Dariyusi kutsi emaJuda atsi Khuresi uwanike imvume yekuyokwakha kabusha lithempeli laJehova. Loluphenyo lolwentiwa lwakufakazela kutsi vele Khuresi abewanikile imvume yekwakha kabusha lithempeli. (Ezra 5:6, 7, 11-13; 6:1-3) Ngako Thathenayi watjelwa kutsi angayingeni lendzaba futsi walalela.​—Ezra 6:6, 7, 13.

Lesiciniseka ngako kutsi “Thathenayi umbusi waseNshonalanga Yufrathe” kute lokungako lakwenta emlandvweni. Noma kunjalo, naka kutsi imiBhalo iyakhuluma ngaye futsi isebentisa sicu lesikahle nayimchaza. Loku kusiniketa bufakazi bekutsi umlandvo uyachubeka ukufakazela kutsi lokushiwo liBhayibheli kuliciniso.