Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Lau Galuega o se Matua

Lau Galuega o se Matua

Lau Galuega o se Matua

UA FAI mai Peter Gorski mai le A‘oga Faafoma‘i o Harvard: “Afai e lagona e lau tamaitiiti e te alofagia o ia, o ia o se vaega o le aiga, e iai sona aogā, ma iai le naunau fia iloa, o le a oo ina tuputupu lelei lona fai‘ai. O la tatou galuega o ni mātua, e lē ina ia lelei atoatoa fai‘ai o fanau, ae ia a‘oa‘oina fanau ina ia avea o ni tagata ua matutua e mafaufau lelei, e malolosi faaletino ma loto alolofa.”

O le a e matuā lagona le fiafia pe a ola a‘e lau tama o se tagata e amio lelei ma alofa i isi. Ina ia ausia lea tulaga, e tele se mea e mana‘omia mai iā te oe i lau faaa‘oa‘oga e fai, le avea o oe o sana uō, ia lelei a lua talanoaga, ma o sē e a‘oa‘o iā te ia. E ui e mafai e tamaiti uma lava ua fananau ona faia amio lelei, e ao pea i mātua ona a‘oa‘oina amioga tatau a o faasolo ina latou matutua.

O Ai e Faatautaia Uiga o Tamaiti?

E lē o autasi tagata su‘esu‘e, po o ai tonu e sili ona aafia ai uiga o tamaiti. O nisi e talitonu o uō a tamaiti. Ae ua talitonu Drs. T. Berry Brazelton ma Stanley Greenspan, o ni tagata e tomai faapitoa i lea tulaga, e tāua tele le galuega alofa o loo faia e se matua i le taimi a o itiiti lava le tamaitiiti.

O mea e tutupu i le olaga o le tamaitiiti, faapea ma aafiaga mai ana uō, o le a aafia ai fo‘i le tuputupu a‘e o le tamaitiiti. O lea la e tāua tele le alofa ma le malamalama o lona aiga iā te ia. E ao fo‘i ona ia iloa ona pulea ona faalogona. Pe a maua e tamaiti fesoasoani faapea, o le a faigofie atu ona galulue faatasi ma isi, i le agaalofa ma le malamalama.

E lē faigofie le tausiga o fanau, mai lava o tamameamea. Afai o lea ua faato‘ā avea oulua ma ni mātua, ina ia taulau a lua taumafaiga, e lelei ona sa‘ili i isi ua iai le poto masani, ma faia ni taumafaiga maumaua‘i. Ua tele tusi ua tusia e tagata popoto e tusa ai o lea mataupu. E masani lava, e tai tutusa o latou manatu ma fautuaga, e mautinoa le aogā, o loo i le Tusi Paia. Pe a faaaogā e mātua a‘oa‘oga aogā mai le Afioga a le Atua, ua mafai ai ona latou tausia lelei a latou fanau. Se‘i taga‘i fo‘i i le manatu aogā o loo sosoo mai.

Aua le Matamuli e Faaali Atu Lou Alofa

O tamaiti, e pei o ni laau iti o le a ola malaulau pe a tausia lelei e lē aunoa. E ola lelei ma malosi le laau, ona o le vai ma le la. Ua faapena fo‘i i fanau, o le a sologa lelei i le mafaufau ma faalogona, pe afai e faaalia soo i ai e o latou mātua le alofa i upu ma mea e fai.

E manino lava si faaupuga a le Tusi Paia, “o le alofa e faamāfanafana lea.” (1 Korinito 8:1) O mātua o ē e lē matamumuli e faaali le alofa iā latou fanau, ua latou faata‘ita‘i i Lē na Faia i tatou, o Ieova le Atua. Ua ta‘ua e le Tusi Paia e faapea i le taimi o le papatisoga o Iesu, na ia faalogo ai i le si‘ufofoga o lona Tamā o loo faaali mai lona fiafia ma lona alofa iā te ia, ona o Lona Alo lea. E mautinoa lava le fiafia ai o Iesu, e ui lava o lea ua matua o ia!—Luka 3:22.

O vala e tāua tele auā le atiina a‘e o lau tama, o le faaali lea i ai o le alofa, o tala e lua te faitauina i le taimi e moe ai, ma taaloga e lua te faia. Fai mai Dr. J. Fraser Mustard: ‘O mea uma e faia e le tamaitiiti, e tusa o se mea lea o loo tupu i lona olaga. Pe afai ua amata ona totolo, e tāua le auala o loo e lagolago atu ai.’ O le alofa ma le ua‘i atu o se matua, e faataatia ai se faavae mautū o le atiina a‘e o lau tama ma avea ai ma tagata e faamoemoeina ma ua matua faalemafaufau.

Ia Avea Oe ma Uō ma Talanoa Pea ma le Fanau

O le faaavanoaina o lou taimi mo lau fanau e māfana ai la outou faiā, ma e faaleleia ai o latou tomai e tautala ai. O loo uuna‘ia e le Tusi Paia lea tulaga māfana pe a nofo i le fale, pe savali i le auala, faapea ma taimi uma lava.—Teuteronome 6:6, 7; 11:18-21.

Ua autasi i latou e iai le tomai faapitoa i le tuputupu a‘e o tamaiti e faapea, e sili ona tāua le taimi o loo faatasi ai mātua ma fanau, na i lo le iai o ni meataalo taugatā, po o le faia o ni mea faapitoa. O le a maua avanoa ma lau fanau, e ala i mea e faia i aso ta‘itasi po o le faia o mea e lē tele ni tupe e alu ai. O se faata‘ita‘iga, o le ō faatasi i se paka e manaia i le matamata o le a maua ai se avanoa e fesilisili ai mātua i fanau ma talanoa lelei ai ma i latou.

Ua ta‘ua i le Tusi Paia “ona pō e sasaa” pe taalo ai. (Failauga 3:1, 4) Ioe, e aogā taaloga fiafia i se tamaitiiti mo lona sologa lelei i le mafaufau, faalogona, ma tomai e feagai ai ma isi. O le manatu o Dr. Mustard, e lē gata ina aogā le taalo, ae e tāua tele i le atiina a‘e o le tamaitiiti. Fai mai o ia: “E ala i le taalo, e mafai ai e le tamaitiiti ona maua fesoota‘iga i neula o lona fai‘ai ina ia mafai ona fai mea uma.” O mea e taalo ai le tamaitiiti pe a tuu e taalo lava ia, o mea e pei o atigi pusa pepa. E tutusa lava le fiafia o le tamaitiiti i mea o loo i le fale, mea e lē lavea ai, ma meataalo taugatā. *

O le talitonuga o tagata e su‘esu‘e faapitoa i tamaiti, afai e tele na‘uā mea e fuafua e fai faatasi ma tamaiti, e ono taofia ai lo latou mafaia ona fai o mea mo i latou lava, ma le naunau sogasogā. E lelei le fai fuafua. Ia tuu e tafao lava ia i nisi taimi ina ia iloa ai ona faaaogā lona mafaufau. E masani lava ona su‘e e le tamaitiiti se mea e taaloalo ai lava ia. Ae e ao pea ona e vaai po o le ā o loo ia fai ma po o fea o iai o ia, ina ne‘i lavea.

Faaavanoa le Taimi e A‘oa‘oina Ai

Ua avea le a‘oa‘o, o se vala tāua o le tausiaina o fanau e sologa lelei. E tele mātua ua faaavanoa le taimi e faitau faatasi ai ma a latou fanau i aso ta‘itasi. O se taimi lelei lea e a‘oa‘o ai amioga lelei, ma faailoa i le tamaitiiti mea ua tonu e tusa ai ma Lē na Faia i tatou. I le Tusi Paia, o loo ta‘ua ai faapea na iloa e Timoteo, o se faia‘oga faamaoni ma o se misionare ‘⁠le tusi paia talu ina o tama itiiti.’—2 Timoteo 3:15.

E tutupu atili fesoota‘iga i neula o le fai‘ai o lau tama pe a e faitau i ai. O le vala e tāua tele, e ao ona fai lea faitauga e se tagata e ua‘i atu ma alofa i le tamaitiiti. Ua fautua mai se polofesa o a‘oa‘oga, o Linda Siegel, e faatatau i mataupu e faitau i tamaiti: “Ia tusa ma le malamalama o le tamaitiiti.” Ia fai e lē aunoa le faitauga tusi i se taimi masani. O le a naunau fiafia le tamaitiiti i le taimi lenā.

O le a‘oa‘oina o lau tama, e aofia ai ma a‘oa‘iga. O a‘oa‘iga e faia ma le alofa, e aogā lea i fanau. O le faamatalaga mai le Faataoto 13:1: “E faalogo le atalii poto i le a‘oa‘o atu a lona tamā.” A ia manatua, e lē na o faasalaga o loo faatatau i ai le upu a‘oa‘iga. E mafai fo‘i ona a‘oa‘i atu e ala i upu, po o le aveese o se mea o loo fiafia i ai le tamaitiiti. Ua toe fai mai fo‘i Dr. Brazelton, o a‘oa‘iga, e aogā “ina ia iloa ai e le tamaitiiti ona pulea ona faalogona ma amioga e lē lelei. O tamaiti uma lava e latou te mana‘omia tele ni ta‘iala. E sili ona tāua le alofa, ona pito lea i ai o a‘oa‘iga.”

E faapefea e oe le matua ona iloa o loo aogā au a‘oa‘iga? Muamua, ia iloa e lau fanau le māfuaaga o loo a‘oa‘ia ai i latou. Lona lua, pe a faasa‘oina i latou, ia faia i se auala e iloa ai e lau fanau e te naunau ma alofa iā i latou.

Taumafaiga e I‘u Lelei

Sa fai ma masani a Fereti le faitau i lona afafine i le taimi e moe ai mai lava o pepe meamea o ia. A o faagasolo le taimi na ia mātauina ai ua tauloto e lona afafine le tele o tala ma sa mafai ona iloa upu o loo faitauina e lona tamā. E faapena fo‘i Kilisi, o se tamā sa to‘aga lava e faitau i lana fanau. Na ia taumafai ia eseese mataupu e na te faitauina. A o laiti lana fanau, sa ia faaaogā ata o loo i tusi e pei o La‘u Tusi o Tala o Le Tusi Paia e a‘oa‘o ai amio lelei ma lesona aogā faaleagaga. *

Ua taumafai nisi mātua ia ō faatasi le faitau ma nisi mea aogā e iai le tusiata, valiata, tātā musika, ma asiasi i nofoaga e tuu ai manu, ma tafaoga. O avanoa ia e aogā e a‘oa‘o ai tamaiti i le tāua o uiga ma amioga lelei i o latou loto ma mafaufau, manū o a‘ogofie.

Faamata e aogā nei taumafaiga e tele? O mātua e matuā taumafai ina i faaaogā ta‘iala e pei ona ta‘ua, i se aiga e filemu ma saogalemu, o le a latou vaaia le atiina a‘e o uiga lelei i a latou fanau. Afai e te taumafai e a‘oa‘o lau fanau a o laiti ia iloa ona faaaogā o latou mafaufau ma ia iloa ona tautatala faalelei, e telē se mea ua e mafaia auā lo latou tulaga tau amio ma le faaleagaga.

I senituri ua mavae, ua manino ona ta‘u mai i le Faataoto 22:6 e faapea: “A‘oa‘o ia i le tama e tusa ma lona ala; a oo ina toeaina lava o ia, e lē te‘a ese ai.” Ua mautinoa le tāua tele o le galuega a mātua i le a‘oa‘oina o tamaiti. Aua e te matamuli e faailoa atu lou alofa i lau fanau. Ia faatasitasi ma i latou, tausi ma a‘oa‘o iā i latou. O le a outou maua uma le fiafia i lou faia faapea.—Faataoto 15:20.

[Faaopoopoga i lalo]

^ pala. 15 Taga‘i i le mataupu e faatatau i meataalo Aferika “African Toys for Free,” o loo i le Awake! o Mati 22, 1993.

^ pala. 23 Lomia e Molimau a Ieova. O se isi tusi e lomia fo‘i e Molimau a Ieova e aogā mo le a‘oa‘oina lelei o fanau, o le Ia Faalogo i le Faia‘oga Sili.

[Pusa i le itulau 7]

Taaalo ma Lau Tamaitiiti

▪ E puupuu lava se taimi e mafai ai e se tamaitiiti ona ua‘i mai, o lea la, taaalo i le taimi e fia taalo ai.

▪ Pe a iai ni meataalo, faaaogā meataalo e sefe ma aogā e faaolaola ai le mafaufau o le tamaitiiti.

▪ Fai taaloga e faagaoioi ai. E fiafia tele tamaiti e vaai o e fai ma toe faia se tāga masani, e pei o le toe ava‘e i luga o se meataalo na ia togi i lalo.

[Ē Ana le Ata]

O faamatalaga mai: Clinical Reference Systems

[Pusa i le itulau 10]

O ni Auala Aogā e Faitau ai i Lau Tamaitiiti

▪ Ia manino ma faaleo lelei upu. E a‘oina e le tamaitiiti se gagana e ala i le faalogo i le tautala a ona mātua.

▪ Afai e la‘itiiti lava lau tama, faasino ma ta‘u igoa o tagata ma mea o loo i tusi.

▪ Faaaogā tusi e iai mataupu e fiafia i ai lau tama, pe a faasolo ina matua.

[Ē Ana le Ata]

O faamatalaga mai: Pediatrics for Parents

[Ata i le itulau 8, 9]

Ia taaalo ma tafafao fiafia faatasi ma lau fanau