Luslahng audepe kan

luslahng audepe kan

“Ei Wehi Kaidehn Kisehn Sampah Wet”

“Ei Wehi Kaidehn Kisehn Sampah Wet”

“Ih met me I kohkihdo sampah, pwe I en kadehdehda me mehlel.”​—SOHN 18:37.

KOUL KAN: 15, 74

1, 2. (a) Ia duwen liaktohrohr nan sampah wet eh wie lalaudla? (b) Peidek dah kan me kitail pahn sapengala nan iren onop wet?

SISTER men nan palieir en Iurop koasoiahda duwen ih mahso: “Sangete ni ei tikitik, ihte me I kin kilang iei wiewia sapahrek. Eri I soikala palien politik en ahi wasao, oh I kin utung soangen madamadau me me tohto kin leme me sapwung. Ni mehlel, erein sounpar tohto I kin kahski ohl emen me kin iang wia tiahk lemei oh kemehla aramas.” Emen brother sang palieir en Aperika kawehwehda dahme kahrehda e kin lemei mahso. E nda: “I kamehlele me ei keineko mwahusang keinek koaros, oh I iangala pwihn ehu me kin kehlailki dahme re kamehlele duwen pwung en wehi. Se kin sukuhlki en kemehkihla aramas me kin uhwong kiht ketieu kan, pil irail kan sang pein at keinek me kin utungada ehu pwihn tohrohr.” Emen sister me kin mihmi nan Iurop nda: “I kin lipilipilki aramas, oh I kin kailongki koaros me kohsang ehu wasa tohrohr de eh pelien lamalam weksang ahi.”

2 Rahnwet, aramas me ahneki soangen madamadau me meh silimeno ahneki mahs kin wie tohtohla. Pwihnen politik tohto kin doadoahngki tiahk lemei pwehn uhtohrda. Aramas akan ar kin akamaiki duwen politik pil lalaudla. Oh nan sahpw tohto, mehn liki kan kin pehm me aramas kailongki irail. Duwehte me Paipel kohpada, aramas akan kin “sohte men pwungki meteikan” ni imwin rahn akan. (2 Tim. 3:1, 3) Ia duwen Kristian kan ar kak miniminpenehte ni liaktohrohr nin sampah eh wie lalaudla? Kitail kak sukuhlki laud sapwellimen Sises mehn kahlemeng. Aramas akan ni eh mwehio pil kin tohrohrpeseng pwehki madamadau kehlail kan en palien politik. Nan iren onop wet, kitail pahn sapengala peidek siluh pwukat: Dahme kahrehda Sises sohte kupwurki iang pidada palien politik koaros? Ia duwen Sises eh ketin kasalehda me sapwellimen Koht aramas akan en dehr uhpalihki soahng kan me pidada palien politik? Oh ia duwen Sises eh ketin padahkihong kitail en dehr wia tiahk lemei?

SAPWELLIMEN SISES MADAMADAU DUWEN UHTOHRDA

3, 4. (a) Dahme mehn Suhs tohto ni mwehin Siseso kin mwahuki? (b) Ia duwen madamadau en aramas ako eh kamwakid sapwellimen Sises tohnpadahk kan?

3 Mehn Suhs tohto me Sises ketin kalohk ong uhdahn men saledeksang mehn Rom kan. Pwihnen Suhs ehu me adaneki Zealot kin wia soahng koaros me re kak pwehn kalaudehla pepehm wet. Mehn Zealot tohto idawehnla ohl emen me adaneki Sudas mehn Kalili, me momour ni mwehin Siseso. Sudas wia mesaia likamw men oh kin pitih aramas akan. Sounpoadopoad en mehn Suhs Josephus nda me Sudas kin kangoange mehn Suhs kan ren uhwong mehn Rom kan oh kahdaneki me pwungki pwain daksis ong mehn Rom kan “aramas masepwehk kei.” Mwuhr, mehn Rom kan kemehla Sudas. (Wiewia 5:37) Ekei mehn Zealot ko pil kalaudehla arail lemei pwehn alehdi dahme re kin akadeiong.

4 Pali laud en mehn Suhs kan kin uhdahn kasikasik Mesaiao en ketido. Re medewe me Mesaiao pahn ketin kasaledekirailla sang mehn Rom kan oh pahn pwurehng wiahkihla Israel wehi lapalap ehu. (Luk 2:38; 3:15) Me tohto kamehlele me Mesaiao pahn ketin kauwada sapwellime wehi nin sampah nan Israel. Ni ahnsou me met pahn wiawi, mehn Suhs rar rar kei me kin kousoan wasa teikan nan sampah pwon pahn pwurala Israel. Sohn Sounpapidais pil patohwan idek rehn Sises ehu pak: “Ih komwi me pahn ketido, de sen kasik emen tohrohr?” (Mad. 11:2, 3) Ele Sohn medewe me emen tohrohr me pahn kohdo pwehn kasaledekihala mehn Suhs kan. Mwuhr, tohnpadahk riemen alialu kolahng Emaus oh tuhwongada Sises mwurin eh ketin iasada. Ira nda me ira koapworopworkihla me Sises iei me pahn ketin kasaledekihala Israel. (Wadek Luk 24:21.) Mwurinte mwo, wahnpoaron ko patohwan idek rehn Sises: “Maing Kaun, komw pahn ketin kapwurehiong Israel wehio ahnsou wet?”​—Wiewia 1:6.

5. (a) Dahme kahrehda mehn Kalili kan men wiahkihla Sises arail nanmwarki? (b) Ia duwen Sises eh ketin kapwungala arail madamadau?

5 Mehn Suhs kan kin kasik me Mesaiao pahn ketin kamwahwihala arail kahpwal kan. Mwein ih kahrepen mehn Kalili kan men wiahkihla Sises arail nanmwarki. Irail medewe me e pahn ketin wia kaun men me keieu mwahu. E kin ketin kadek mahsen, kak kamwahwihala me soumwahu, oh pil kak katungoale me duhpek kan. Mwurin Sises eh ketin katungoale ohl 5,000, aramas ako uhdahn pwuriamweikihla. Sises mwahngihada dahme re men wia. Paipel mahsanih: “Ni Sises eh mwahngihada me irail pahn kohdohng parokedi ih pwe ren kasapwiladahng nanmwarki, e ahpw ketila sang rehrail oh pwurehng kelehpw ketidahla pohn nahnao.” (Sohn 6:10-15) Rahn mwurio, aramas ako ele meleileidi. Sises eri ketin kawehwehiong irail me e sohte ketido pwehn apwalihala arail anahn en war kan ahpw pwe en ketin padahkihong irail duwen Wehin Koht. E mahsanihong irail: “Kumwail dehr doadoahk ong mwenge me kin kiteila, ahpw doadoahk ong mwenge me kin mihmi ong mour soutuk.”​—Sohn 6:25-27.

6. Ia duwen Sises eh ketin kasalehda ni sansal me e sohte kupwurki wiahla kaunen palien politik en sampah? (Menlau kilang tepin kilel 3.)

6 Mwohnte eh pwoula, Sises mwahngihada me ekei sapwellime tohnpadahk ko kamehlele me e pahn tepida kaunda nin duwen nanmwarki men nan Serusalem. Sises ketin padahkihong irail duwen karasaras en mina ko pwehn sewese irail en wehwehki me kaidehn ih met me pahn wiawi. Karasaraso koasoia duwen “ohl soupeidi men,” Sises, me pahn seiloak erein ahnsou werei. (Luk 19:11-13, 15) Ni sansal, Sises pil mahsanihong kaun lapalap en Rom Pontius Pailet me e sohte kin ketin uhpalihki palien politik en sampah. Pailet patohwan idek rehn Sises: “Kowe me Nanmwarkien mehn Suhs akan?” (Sohn 18:33) Ele Pailet perki me Sises pahn ketin kahrehda aramas ako en uhwongada mehn Rom kan. Ahpw Sises ketin sapeng: “Ei wehi kaidehn kisehn sampah wet.” (Sohn 18:36) Sises sohte kupwurki iang pidada palien politik pwehki sapwellime Wehi pahn mi nanleng. E mahsanih me sapwellime doadoahk nin sampah iei en “kadehdehda me mehlel.”​—Wadek Sohn 18:37.

Ke kin medemedewehte kahpwal kan en sampah de Wehin Koht? (Menlau kilang parakrap 7)

7. Dahme kahrehda e kakete apwal ong kitail en soikala utung pwihnen politik kan, pil sang nan atail mohngiong?

7 Sises mwahngih duwen pwukoa me e sapwellimanki. Ni atail kin wehwehki atail pwukoa, kitail pahn soikala utung pwihnen politik kan, pil sang atail mohngiong. Met sohte kin ahnsou koaros mengei. Emen sounapwalih me kin seiloak nda me aramas akan nan eh wasao kin uhdahn laudla arail poupali. Re inenen pohnmwahsohki arail wehi oh kamehlele me arail mour pahn mwahula ma emen sang arail wasa kaunda irail. E pil nda: “Kalahngan ehu me riatail Kristian kan kin kolokol arail miniminpene sang ni arail kin kedirepwkihte arail kalohki rongamwahu en Wehio. Irail kin koapworopworki me Koht me pahn ketin kapwungala wiewia sapahrek oh pil kahpwal teikan me kitail kin ahneki.”

IA DUWEN SISES EH KETIN KASALEHDA EH SOUPOUPALI?

8. Menlau kihda ehu karasaras duwen lokolok me mehn Suhs tohto lelohng ni mwehin Siseso.

8 Ni aramas akan ar kilang wiewia sapahrek eh wiawi wasa koaros, e kin kalaudehla arail men pidada palien politik. Ni mwehin Siseso, pwain daksis wia ire ehu me kin kahrehiong aramas tohto en uhpalih arail palien politik. Ni mehlel, Sudas mehn Kalili uhwongada Rom pwehki mehn Rom kan kin kilelehdi eden aramas akan pwehn tehk mwahu me aramas ako pahn pwain daksis. Mie daksis tohto me re anahne pwain, duwehte daksis en arail kepwe, sapwarail, oh imwarail kan. Pil ehu, sounrik daksis kan kin uhdahn mwersuwed, oh met kin kalaudehla kahpwalo. Ekei pak re kin pwain me lapalap kan nan arail kopermento pwehn alehdi pwukoa kesempwal kan oh eri doadoahngki arail manaman pwehn wiahda neirail mwohni tohto. Sakies, me wia kaunen sounrik daksis nan Seriko, uhdahn kepwehpwehkihla eh kin kahrehiong aramas akan en pwain daksis laud.​—Luk 19:2, 8.

9, 10. (a) Ia duwen sapwellimen Sises imwintihti kan ar kasongehki ih en iang pidada politik? (b) Dahme kitail sukuhlkihsang pasapeng me Sises ketikihda? (Menlau kilang tepin kilel 1.)

9 Sapwellimen Sises imwintihti ko kasongehki ih en ketin kasalehda pali dahieu me e pwungki me pid pwain daksis. Re kalelapek reh duwen “daksis en moahng,” me iei daksis en denari ehu, me mehn Suhs koaros anahne pwain. (Wadek Madiu 22:16-18.) Mehn Suhs kan uhdahn kailongki daksis wet pwehki e kin katamankihong irail me koperment en Rom me kakaun irail. “Pwihn me kin uhpalihki Erod” kasik me ma Sises pahn mahsanih me irail en dehr pwain daksis, re pahn kak karaunehki ih imwintihti en Wehin Rom. Ahpw ma Sises pahn mahsanih me re anahne pwain daksis, aramas akan kakete uhdihsang arail idawehn ih. Eri, dahme Sises ketin wia?

10 Sises ketin kolokolte eh soupoupali ong ire wet. E mahsanih: “Kumwail pwainohng Sihsar mehkan me ahn Sihsar, a ong Koht mehkan me sapwellimen Koht.” (Mad. 22:21) Sises mwahngih me sounrik daksis tohto kin mwersuwed, ahpw e sohte ketin tetehkte arail sapwungo. E ketin medemedewehte dahme pahn kamwahwihala ahn aramas kahpwal kan, me iei Wehin Koht. Sises ketikihda mehn kahlemeng ong kitail. Kitail en dehr uhpalihki palien politik, mehnda ma ehu pali mwomwen pwung oh pahrek oh ehu pali mwomwen sapwung de sohte pahrek. Kristian kan kin kilangwohngete Wehin Koht oh dahme Koht ketin mahsanih me pwung. Pwehki met, kitail sohte kin ahneki madamadau kehlail duwen dahme anahne wiawihong soangen kopwung sapahrek kan en palien politik de kauwe irail.​—Mad. 6:33.

11. Ia duwen atail kak doadoahngki atail ineng en pwung pahrek ni ahl me mwahu?

11 Sounkadehdehn Siohwa tohto kin pweida ni arail kihsang soangen madamadau en uhpalihki palien politik me re ahneki mahs. Karasepe, mwohn eh sukuhlki padahk mehlel, emen sister nan Great Britain iang sukuhl laud oh onopki duwen poadopoad en sahpw oh tiahk en sahpw kan oh kakairada madamadau kehlail duwen palien politik. E nda: “I men uhki pwuhng en aramas toantoal, pwehki wiewia sapahrek tohto kin lelohng kiht. Mendahki I kin koahiek en kana ni ei akamaiki ire wet, I kin ahnekihte pwunod mwurin mwo. I sohte ese me aramas anahne kihsang nan mohngiongirail dahme kin kahrehda lipilipilki aramas. Ahpw ni ei tepida onopki Paipel, I wehwehkihda me I anahne tepida kihsang nan ei mohngiong soahng wet.” Oh sister men me kilio pwetepwet me sewese ih en wekidala eh madamadau. E pil nda: “Met I wia emen pioneer nan mwomwohdiso ehu me kin lokaiahki pehrail, oh I sukusukuhlki en sewese soangen aramas koaros.”

“KAPWUREHIONG NOUMW KEDLAHS EN NAN DEWE”

12. Soangen ihs dah me Sises ketin padahkihong sapwellime tohnpadahk kan en soikala?

12 Ni mwehin Siseso, kaunen pelien lamalam kan kin kalapw utungada pwihnen politik kan. Karasepe, ehu pwuhk koasoia me mehn Suhs ko kin tohrohrpeseng oh wiahda pwihn en lamalam kan duwehte me pwihnen politik kan kin wia. (Daily Life in Palestine at the Time of Christ) Ihme kahrehda, Sises ketin katamankihong sapwellime tohnpadahk kan: “Kumwail pepehd; kumwail mwasamwasahn ihsen Parisi kan oh ihsen Erod.” (Mark 8:15) Ni Sises eh mahsanih duwen Erod, ele e kin mahmahsanih duwen pwihn me kin uhpalihki Erod. Pwihn teio, mehn Parisi kan, kin men mehn Suhs kan en uhtohrda sang Wehin Rom. Nin duwen me pwuhken Madiu kasalehda, Sises pil ketin padahkihong sapwellime tohnpadahk ko duwen mehn Sadusi kan. Mehn Sadusi kan kin men wehin Rom en kakaunte pwehki met pahn kahrehiong irail en ahneki manaman laud. Sises ketin padahkihong sapwellime tohnpadahk kan ren soikala “ihsen,” de padahk kan en pwihn siluh pwukat. (Mad. 16:6, 12) Sises mahsanihong irail met mwurinte aramas ako men wiahkihla ih nanmwarki.

13, 14. (a) Ia duwen soahng kan me pidada politik oh pelien lamalam ar kin kahrehda tiahk lemei oh wiewia sapahrek? (b) Dahme kahrehda e sapwung en wia tiahk lemei, mehnda ma meteikan wiahiong kitail sapwung? (Menlau kilang tepin kilel 2.)

13 Ni pelien lamalam kan ar uhpalihki palien politik, met kin kalapw kahrehda tiahk lemei. Sises ketin padahkihong sapwellime tohnpadahk kan ren kolokolte arail soupoupali. Ih kahrepe wet me kaun en samworo kan oh Parisi kan men kemehkihla Sises. Re perki pwe aramas akan de rong Sises oh uhdihsang idawehn irail. Ma met wiawi, re pahn sohla ahneki manaman nan pelien lamalam oh politik. Re nda: “Ma kitail mweidohng en doulahte wia met, irail koaros pahn pwosonla ih oh mehn Rom kan pahn kohdo oh kihsang atail wasa oh atail wehi.” (Sohn 11:48) Eri Samworo Lapalapo Kaiapas wiahda koasoandi ehu en kemehla Sises.​—Sohn 11:49-53; 18:14.

14 Kaiapas awih lao lel nipwong, ih eri kadarala sounpei kei pwehn salihedi Sises. Ahpw Sises mwahngih duwen ahn Kaiapas koasoandi en kemehla ih. Eri erein kaimwiseklahn eh sak rehn sapwellime wahnpoaron ko, e mahsanihong irail ren wahda ekei kedlahs. Kedlahs riau me itar pwehn padahkihong irail mehn kasukuhl kesempwal ehu. (Luk 22:36-38) Mwurin mwo nipwongohte, pwihn ehu kohdo pwehn salihedi Sises, oh Piter inenen lingeringerkihda sapwung en arail wiewiao me kahrehda e usadahte ehu kedlahs ko oh pelehki emen ohl ako. (Sohn 18:10) Ahpw Sises mahsanihong Piter: “Kapwurehiong noumw kedlahs en nan dewe, pwe koaros me kin doadoahngki kedlahs pahn mehkihla kedlahs.” (Mad. 26:52, 53) Mehn kasukuhl kehlail dahieu me Sises ketin padahkihong sapwellime tohnpadahk ko? Iei me ren dehr wia kisehn sampah. Met pahrekiong dahme Sises ketin kapakapki nipwongohte mwohn mepwukat wiawi. (Wadek Sohn 17:16.) Koht kelehpw me sapwellimanki pwuhng en kauhdi wiewia sapahrek.

15, 16. (a) Ia duwen Mahsen en Koht eh sewese Kristian kan en soikala akamaiki palien politik? (b) Wekpeseng dahieu me Siohwa kin ketin mahsanihada nin sampah rahnwet?

15 Sister me mi palieir en Iurop me kitail koasoia mwoweo sukuhlki mehn kasukuhl wet. E nda: “I kilangehr me tiahk lemei sohte kin kahrehda irair en pwung pahrek. I kilang me irail kan me kin wia tiahk lemei kin kalapw mehla. Oh me tohto kin nsensuwed oh lingeringer. I uhdahn perenki ei sukuhlki sang Paipel me Koht kelehpw me kak ketikihdo irair en pwung pahrek nin sampah. Erein sounpar 25, ih rohng wet me I kin kalokalohki.” Brother me mi palieir en Aperika wiliankihda nah ketieuo ong “kedlahs en sapwellimen Koht manaman,” me iei Mahsen en Koht. (Ep. 6:17) Met e kin kalokalohki rohng en popohl ong soangen aramas koaros, sohte lipilipil soangen keinek dah. Oh mwurin sistero me mi nan werengen Iurop wiahla emen Sounkadehdehn Siohwa, e pwoudikihda emen brother sang pwihnen aramas ehu me e kin kailongki mahso. Irail silimen pwukat wiahda wekidekla pwukat pwehki re men kahlemengih Krais.

16 E uhdahn kesempwal kitail en wiahda wekidekla pwukat! Paipel mahsanih me aramas kin duwehte nansed me kin pwungupwungdekseli oh sohte kin meleilei. (Ais. 17:12; 57:20, 21; Kaud. 13:1) Soahng kan me kin pidada politik kin kalingeringerihada oh katohrepeseng aramas, oh pil kahrehda tiahk lemei. Ahpw kitail kin ahneki popohl oh kin miniminpene. Ni Siohwa eh kin ketin mahsanihada uwen tohrohrpeseng en aramas nin sampah, e kin uhdahn kupwurperenkihda miniminpene en sapwellime aramas akan.​—Wadek Sepanaia 3:17.

17. (a) Ahl siluh dah me kitail kak kalaudehla miniminpene? (b) Dahme kitail pahn koasoiapene nan iren onop en mwuhr?

17 Nan iren onop wet, kitail sukuhlki me kitail kak kalaudehla miniminpene ni ahl siluh: (1) Kitail kin likih me Wehin Koht pahn kapwungala wiewia sapahrek koaros, (2) kitail sohte kin uhpalihki palien politik kan, oh (3) kitail kin soikala tiahk lemei. Ahpw mie mehkot me kak keper ong atail miniminpene. Met iei lipilipilki aramas. Nan iren onop en mwuhr, kitail pahn sukuhlki ia duwen atail kak pelianda lipilipilki aramas, duwehte me tepin Kristian ko kin wia.