Ta Mutyima ku Mingilo ya Kutendelwa ya Leza

“Abe Yehova Leza wami bilongibwa byobe byo walongele bitendelwa i bya ntanda ne ntanda; kadi ne mifwatakanyo yobe nayo īdi padi bātwe: Ke[kudipo muntu nansha umo ubwanya kudingakanibwa na] abe.”​—MITŌTO 40:5.

1, 2. Lelo i bukamoni’ka bwa mingilo ya kutendelwa ya Leza botudi nabo, ne kino kifwaninwe kwitufikija ku kulonga bika?

 SHI UTANGA Bible, ukamona lubilo lonka amba Leza wālongēle Isalela, bantu bandi ba pa kala, bintu bya kutendelwa. (Yoshua 3:5; Mitōto 106:7, 21, 22) Nansha Yehova byakakikujangapo dyalelo mu myanda ya bantu na mwaādi ulongela mu Isalela, ino tukokeja kutana bukamoni buvule bwa mingilo yandi ya kutendelwa. Tudi na bubinga bwa kunena mwānenene mulembi wa mitōto amba: “Abe Yehova; mīngilo yobe īdi pangi pangi pene! I mu ñeni mo weīpangile yonsololo; ntanda i miyūle bupeta bobe.”​—Mitōto 104:24; 148:1-5.

² Bavule dyalelo bapumpunyanga ne kupela buno bukamoni bulombola patōka mingilo ya Umpangi. (Loma 1:20) Inoko kotudi batwe i kipite buya kulanguluka pa buno bukamoni ne kufikila pa kuyuka kifuko kyetu ne biselwa byetu ku meso a Mulongi wetu. Yoba shapita 38 kutūla ku wa 41  witukwasha mpata pa kino, mwanda Yehova wita Yoba ate mutyima ku bintu bimobimo bya mu mingilo Yandi ya kutendelwa. Ivwana myanda imoimo ya mvubu yānenwe na Leza.

Mingilo Mikomokomo ne ya Kutendelwa

3. Kukwatañana na Yoba 38:22, 23, 25-29, i bintu’ka byāipangwile Leza?

³ Kyaba kimo, Leza wāipangwile Yoba amba: “Lelo ubatwela mu bibīko-byabulēme bya mashika makamankate’ni, nansha kumona’byo bibīko-byabulēme bya mvula wa mabwe, a? Byo nabīkila pa kitatyi kya tusuwa, pa difuku dya divita ne dya bulwi?” Mashika makamankate ne mvula i bintu bimonwanga bukile bukya mu bifuko bivule. Leza wābwejeje’ko amba: “Lelo ulala mikola ya minonga pa kuleta i ani? Nansha dishinda dya mapeni a mikungulo i ani? Kunokeja mvula pa ntanda pampikwa muntu nansha umo; muntanda mutuputupu mwambulwapo muntu nansha umo; kufukija nshi ya bitupu ne misadibwe; kadi kumeneja lumenya, a? Lelo mvula nandi udi ne shandi, ni? Nansha mano a lumé wabutwile’o i ani le? Le mema makamankate alupuka munda mwa ani le? Kadi mundu ya mūlu i ani wabutwile’yo?”​—Yoba 38:22, 23, 25-29.

4-6. Buyuki bwa muntu butala pa mashika makamankate i butyetye mu buluji’ka?

⁴ Yewa ushikatanga mu bantu bepangila kwenda, nansha usenswe bya kwendaenda umonanga mashika makamankate bu kijika. Ino bakwabo bavule papo basangela’o bu kitatyi kilumbuluke kibapa muswelo wa kwingila mingilo kampanda. Shi tujokele ku kipangujo kya Leza, lelo nobe udi na buyuki bushikate bwa mashika makamankate, ujingulwile ne moekadile? Eyo, tuyukile bivule bitala pa moekadile, pamo ketudi beamone ne meso, pakwabo na kubandila mafoto a bibīko byao. Ino mabwe a mashika makamankate nao? Le uyukile moekadile, nansha kwiabandaula pa nsulo yao?

⁵ Bamo befundanga’o mu bula bwa makumi a myaka, beakwata ne mafoto. Kadibwe kamo ka mashika makamankate kadi na tubibese katwa twa maimakasa tupwe bunwa, twa muneñenya mwishileshile. Dibuku Lwelele (Angele) dinena’mba: “Kwishila kwambulwa mfulo kwa tumabwe twa mashika makamankate i kupwe ne bunwa, kadi nansha befundi ba sianse byobanena’mba kekudipo kijila kya kipangila kikakanja kulupuka kwa tumabwe twiifwene, ino kekwasokwelwe kashā tumabwe twao tubidi twa muswelo umo. Mu bukimbi bwa kusantaula kakintu katye ne katye bwaimaninwe na . . . Wilson A. Bentley, wālele myaka 40 ne musubu ubandaula’nka kubandaula tumabwe twa mashika makamankate, ukwata’to ne mafoto ku mikoloshikope, kebatene’mopo tumabwe tubidi twiifwene potō.” Nansha shi abatana tubidi tumweka bu twiifwene, bintu kebimwekamwekangapo, lelo ko kunena’mba kwishila kuvulevule kwa mashika makamankate ke kya kutendelwapo?

⁶ Vuluka kino kipangujo kya Leza: “Lelo ubatwela mu bibīko-byabulēme bya mashika makamankate’ni”? Bavule balañanga amba makumbi byo bibīko bya mashika makamankate. Le kodi mufwatakanye bwa abe wendele mu bino bibīko kukabala mashika makamankate meshileshile ne kwifunda moāikadile’ko? Dibuku dimo dya sianse dinena’mba: “Kipangila ne nsulo ya nkungilo ya maimakasa, bilengejanga mano ekale kukamankata mu dikumbi na mashika a munshi mwa kubwipi kwa -40°C, kebyajingulwilwe senene kufika ne pano.”​—Mitōto 147:16, 17; Isaya 55:9, 10.

7. I muswelo’ka utunyinye buyuki bwa muntu kujingulula mvula?

⁷ Lelo mvula nandi? Leza wāipangwile Yoba amba: “Lelo mvula nandi udi ne shandi, ni? Nansha mano a lumé wabutwile’o i ani le?” Dibuku dya sianse dimo dyonka dinena’mba: “Pangala pa kukutakana kwa munangila luvula, ne kwishila kwishidile bininge kipuinga ne tupindi tudi mu luvula, i bikomo kubunda lufundijo lwitabijibwe na bonso lulombola tumyanda tonso kamo ne kamo mukungilanga makumbi ne mvula.” Mu muneneno upēla, befundi ke balete mfundijo pala pala, ino na bubine kebakokejapo kushintulula mvula ne pa mfulo. Aye mvula koku unoka’nka kunoka, ubombeja nshi, umeneja mityi, ne kwikadija’po būmi ne nsangaji.

8. Mwanda waka byānene Polo mu Bilongwa 14:17 i byendele’mo?

⁸ Lelo ubulwe’po kwitabija milangwe yāfudile’ko mutumibwa Polo? Wākankamikile bakwabo bamone ino mingilo ya kutendelwa moilombwela mwikadile Yewa wingilanga’yo. Polo wānenene padi Yehova Leza amba: “Koku konso nako kabudilwe kamoni, kunengeja, ne kwimupa mvula [w]a mūlu, ne myaka ya kupa bipa, ne kuyūja mityima ne bidibwa, ne tusepo.”​—Bilongwa 14:17; Mitōto 147:8.

9. Mingilo ya kutendelwa ya Leza ilombola namani bukomo bwandi?

 ⁹ Kepadipo kya kutatana, Mulongi wa ino mingilo ya kutendelwa kadi ya kamweno udi na tunangu twakubulwa mfulo ne bukomo bwa ntanda ne ntanda. Pa kusaka kwivwanija buno bukomo bwandi, langa’po bidi: Banenanga amba difuku ne difuku kuponanga kintu kya mazaji 45 000, ko kunena’mba midiyo 16 ne musubu mu mwaka umo. Kino kishintulula amba, potunena pano kubwipi kwa mazaji 2 000 ye ano apona. Makumbi makutakane a nzaji umo uladikile alupulanga bukomo budingakene na bwa mabombe dikumi a nyukilia āelelwe pa Divita II dya Ntanda, pakwabo bupite ne pa mabombe dikumi. Nobe umonanga buno bukomo padyemukanga mapeni. Kutalula’mo moyo, mapeni apenanga alengejanga kubutuka kwa miseke kampanda itelwa mu bulungu bu azote itwelanga panshi, kupwa yatomwa na mityi mwa kwikadila’yo na bumeni. Nanshi mapeni kealombolangapo’nka bukomo, ino kadi aletanga ne bintu bya kamweno kabinebine.​—Mitōto 104:14, 15.

Lelo Nobe Ulanga’po Namani?

10. Ukalondolola namani bipangujo bidi mu Yoba 38:33-38?

¹⁰ Langa shi abe ye wādi Yoba, wipangulwa na Leza Mwinē Bukomo Bonso. Bine kudipo mwa kutuninya kwitabija amba bantu bavule kebatangapo mutyima mokifwaninwe ku mingilo ya Leza ya kutendelwa. Yehova witwipangula bipangujo byotutanga mu Yoba 38:33-38. Amba: “Lelo uyukile bitūngo bya madiulu, nansha kukōkeja kukomeja bulopwe bwao panopanshi, a? Lelo ukōkeja kutulula diwi dyobe ku makumbi, amba bungi bwa mema akupūte’ni? Lelo ukōkeja kwela mapeni amba ende, kabidi ne kwinena amba: Batwe bano? Lelo wabika ñeni mundamunda i ani? Nansha kupana kwivwanija ku mutyima i ani? Lelo ukōkeja kubala makumbi pa ñeni i ani? Nansha kukōkeja kupungulula milondo ya mūlu i ani? Pakukuka luvumbi ke bibuo byekwata, kadi ne bijija bilamakana pamo?”

11, 12. Lelo i bintu’ka bimobimo bilombola amba Leza i Mulongi wa mingilo ya kutendelwa?

¹¹ Tubatenga’tu myanda mityetye mu yobāipangwile Yoba kudi Edihu, kupwa tubaivwana ne bipangujo bimobimo byobāipangwile Yoba kudi Yehova amba alondolole “pamo’nka bwa kalāla mwana-mulume.” (Yoba 38:3) Kyotwanenena amba “bimobimo” i kino, mu shapita 38 ne 39, Leza i mutenge ne bintu bikwabo bikatakata bidi mu bupangi. Kifwa bibumbo ne bibumbo bya ñenyenye ya mūlu. Lelo i ani uyukile bijila nansha bitungo byayo byonso? (Yoba 38:31-33) Kadi Yehova wākokele milangwe ya Yoba pa banyema bamobamo​—ntambo ne kinkombe, kipelele kya mu mabwe ne ngolo, mbó ne dikolongo, kupwa ke kabalwe ne mukebo. I bine, Leza wādi wipangula shi Yoba ke mukimbe myanda yonso ya kuyukila’po bano banyema, mobekadilanga ne mobataminanga. Padi ukasangela kwifunda ano mashapita, nakampata shi usenswe tubalwe nansha banyema bakwabo.​—Mitōto 50:10, 11.

¹² I biyampe kubandaula ne shapita 40 ne 41, muno Yehova wipangula monka Yoba alondolole bipangujo bitala pa bipangwa bikwabo bibidi. Tusa kumona amba bano banyema i kyovwe (Behemote), kya kutendelwa ku bukata ne ku bukomo bwa ngitu, ne ñwena (Leviatane) wa mu Nile ulengeja moyo. Nyema ne nyema i kipangwa kya kutendelwa mu muswelo wakyo kitulomba kuta’ko mutyima. Tutalei pano milangwe ya mfulo yotukokeja netu kufula’ko.

13. Bipangujo bya Leza byāfikije Yoba ku bika, ne batwe netu tulanga’po muswelo’ka pa ino myanda?

¹³ Yoba shapita 42 ulombola mwātengelwe Yoba ku mutyima na bipangujo bya Leza. Dibajinji Yoba wādi witele mpata mutyima aye mwine ne kuta’o bakwabo. Ino ku mfulo wāitabija kulemununwa na bunwa kobāmulemunwine na bipangujo kudi Leza, wāshinta mumweno wandi. Wēsāsa’mba: “Ngyukile abe [Yehova] ukōkeja kulonga bintu byonso, kadi amba kiswamutyima kyobe  kekikōkejapo kukoma kodi. Lelo i ani uno’u ufya ñeni kwampikwa kuyukidija, a? Nanshi nanenene kyokya kyo nkivwanijepo, bintu bitabukile kwanwa ko ndi, byo nkyayukilepo.” (Yoba 42:2, 3) I amo, Yoba wātele mutyima ku mingilo ya Leza ya kutendelwa, kupwa wānena amba i kyabine, bino byonso i bintu bya kutendelwa mpata kudi aye. Bipangwa bitulumukwa byotwabandaula bifwaninwe kwitutenga netu ku mityima tumone mubaile tunangu twa Leza ne bukomo bwandi. Penepo tulonge’po kika? Lelo i kusaka kutulumuka’tu bitupu bukatampe bwa bukomo ne busendwe bwandi’ni? Nansha i twikale kutononwa bipite ne pano?

14. Le Davida wānene namani pangala pa mingilo ya kutendelwa ya Leza?

¹⁴ Eyo, tutana mu Mutōto wa 86 binenwa bya Davida, bikwatañene na uno mwanda otwisambila’po, wābadikile kala kunena mu mutōto mukwabo amba: “Madiulu ēlanga lubila lwa ntumbo ya Leza; kadi diulu nadyo dilombolanga mīngilo ya makasa andi. Mo bukila, mo bukila, mwisambanga mīsambo, kadi mo bwidila, mo bwidila, namo mulombolanga ñeni.” (Mitōto 19:1, 2) Ino Davida wālungulukile na binenwa kulampe. Tutanga mu Mitōto 86:10, 11 amba: “Mwanda abe wi mukatampe, ulonga byakutendelwa. Abe enka ye Leza kasuku kobe. Mfundije dishinda dyobe, abe Yehova; nkananga mu [bubinebine bobe]; mutyima wami usepelele pa kutyina dijina dyobe.” Mu luzakalo lwa Davida lwaāzakele Umpangi pa mwanda wa bintu byonso bya kutendelwa ne mingilo yonso ya kwanwa, mubadilwa ne kwakamwa Leza na bulēme. Ukokeja kwivwanija kyāmulengeje azakale. Davida kādipo usaka kufityija mutyima Yewa mwine ubwanya kulonga bino bintu bya kutendelwa. Ne batwe netu mo monka.

15. I kika kinenenwa amba moyo wa kwakamwa Leza wādi na Davida i mwendele’mo?

¹⁵ Davida wāyukile amba Leza byadi na bukomo bukatampe ne byaebuludika, ubwanya kupungulwila’bo pa boba bonso bakubulwa kwitabijibwa na aye. Ku bano bantu, bukomo bwa Leza kwabo i lufu. Leza wāipangwile Yoba amba: “Lelo ubatwela mu bibīko-byabulēme bya mashika makamankate’ni, nansha kumona’byo bibīko-byabulēme bya mvula wa mabwe, a? Byo nabīkila pa kitatyi kya tusuwa,  pa difuku dya divita ne dya bulwi?” Mashika makamankate, mvula wa mabwe, bimpumpu bya luvula, bipasha ne mazaji, byonso nanshi i’nka byabulwi bya Leza. Bine, bino i byabulwi bya kipangila bya bukomo bwa kashā!​—Yoba 38:22, 23.

16, 17. I bintu’ka bilombola bukomo bulenga nzuba budi na Leza, ne wāingidije’bo namani mu myaka ya kala?

¹⁶ Kepabulwe padi ubavuluka bimpengele kampanda byalengelwe na kimpumpu, na mwela, na kipasha, na mvula wa mabwe, nansha na dilobe dya mema. Kifwa, kubwipi na ku mfulo kwa mwaka wa 1999, bimpumpu bikatampe byapukumine mu bwikike bwa kunshi ne kushika kwa Bulaya. Byatulumwine’nka ne bashayuka ba bivula bene. Lubilo lwa kivula lwafika ne pa makilometele 200 pa nsaa imo, kyenda kitetula tununu ne tununu twa misaka ya mobo, kijula mabende a mudilo wa nshinga, ne kufulamuna byotoka bikatakata. Tompa’po bidi kulanga bino byonso: Kino kivula kyajudile ne kutyumuna pabidi kubwipi kwa mityi midiyo 270​—mityi 10 000 mu lunda lumo’tu bidi lwa mu Versailles, panja pa Paris. Mobo midiyo ne midiyo ashala ambulwa mudilo wa nshinga. Kwafwa ne bantu basenselela ku 100. Byonso bino mu kakitatyi katyutyu. Kashā, i bukomo bwabinebine!

¹⁷ Kepabulwe padi bantu bakokeja kupupa bisela amba byabyo i bivula bya kitulumukila, bīposokelanga abyo bine, bipukumanga’nka nankyo kupwa byapita. Ino lelo byadi bya kupita namani shi byadi amba Yewa udi na buno bukomo bonso, mwine ulonga bintu bya kutendelwa namino, waingidije buno bukomo na kwibutadidija ne kwibuludika mu muswelo umo kampanda? Eyo, wālongele kintu kya uno muswelo mu mafuku a Abalahama, muntu wāyukile amba Mutyibi wa mambo a ntanda yonso wātompele bulēmi bwa bubi bwa bibundi bibidi, Sodoma ne Ngomola. Pangala pa kubola kwabyo kupitepite, mitompwe yātompwelwe pa mwanda wabyo yāfikile ne kudi Leza, nandi wāpandija boloke bonso pa kutukija bino bibundi. Mānga ilombola’mba: “Ebiya Yehova wanokeja kibidi[ki]tyi ne mudilo . . . byalupuka kūlu,” byāponena pa bino bibundi. Uno wādi mwingilo wa kutulumukwa, pa kulama boloke ne konakanya babi bambulwa lukulupilo.​—Ngalwilo 19:24.

18. Lelo i bintu’ka bya kutendelwa bisambilwe’po mu Isaya shapita 25?

¹⁸ Myaka pa kupita’po, Leza wātyibila kibundi kya kala kya Babiloni nsambu, mobimwekela, kyo akyo kinenenwe’po mu Isaya shapita 25. Leza wālaile amba kudi kibundi kikashala masala: “Ubalengeja kibundi ke mulwi wa mabwe, ne kibundi kya nsakwa ke masala; ndaku ya beni keikidipo bu-kibundi, kekikashimikwapo nansha patyetye pene.” (Isaya 25:2) Banangi ba ino myaka bakanañanga mu maputu a Babiloni wa kala betabijanga amba kino kyāfikidile binebine. Lelo konakanibwa kwa Babiloni i kintu kya kutupukilwa bitupu? Nansha dimo. Tufwaninwe kwitabija byānene Isaya amba: “A Yehova, abe wi Leza wami; nkazunzula [kadi] nkatendela dijina dyobe; mwanda ubalonga [bya kutendelwa], ke kukala-ñeni ko wakala mu bu-binebine bwa binebine.”​—Isaya 25:1.

Mingilo ya Kutendelwa mu Mafuku Āya Kumeso

19, 20. I bika byotutengele pakafikidila Isaya 25:6-8?

¹⁹ Leza wāfikidije bupolofeto budi kūlu’ku mu myaka ya kala, kadi ukebufikidija bya kutendelwa ne mu mafuku āya kumeso. Mu myanda īsambilwa’po pano, mutelele Isaya ‘bintu bya kutendelwa’ bilonga Leza, tutana’mo bupolofeto bukulupilwe busa kufikidila, pamo’nka na mwāfikidile butyibi pa Babiloni. Lelo i ‘bintu’ka bya kutendelwa’ bilailwe? Isaya 25:6 unena’mba: “Mu luno lūlu luno’lu Yehova wa bibumbo ukatēkeja masobo a bintu binune a bantu bonso, ne a vinyu misāse, bintu binune biyule bya māni a mikondo, vinyu misāse mitōkejibwe to-o.”

²⁰ Buno bupolofeto bukafikidila bonso mu ntanda impya ilailwe na Leza yotutengele’i. Mu kyokya kitatyi, bantu bakanyongololwa mu  makambakano alēmenene bavule dyalelo. I bine, buno bupolofeto budi mu Isaya 25:7, 8 bwitukulupija amba Leza ukengidija bukomo bwandi bwa kupanga mwanda wa kwingila mwingilo umo wa kutendelwa kewamwekele kashā. Bunena’mba: “Wapu kumininina lufu nyeke ne nyeke; ino Mfumwetu [Yehova] Leza ukapampula mipolo ku mapala onso; kadi ukafundula mutōnko [p]a bandi bantu panopanshi ponsololo; mwanda Yehova wanena’kyo.” Mutumibwa Polo wātelele kino kisonekwa, wālombola amba kifunkila pa kitatyi kikasangula Leza boba bafwile. Bine, uno ukekala mwingilo wa kutendelwa kashā!​—1 Kodinda 15:51-54.

21. Lelo boba bafwile, Leza ukebalongela mingilo’ka ya kutendelwa?

²¹ Kintu kikwabo kilombola amba impolo ya bulanda ikatalulwa lonso i kufundula kukafundulwa’ko misongo ya ngitu isusula bantu. Yesu paādi pano panshi, wāundapile bantu bavule​—wāpūtula meso a bampofu, ba matwi majike bevwana, babilemafu bakoma. Yoano 5:5-9 witulombola amba Yesu wābelwile ne kilemafu wa tamba myaka 38. Boba bātenwe’po bēmwenine na meso amba kino i kya kutulumukwa, i mwingilo wa kutendelwa. I bine wādi wa kutendelwa! Ino Yesu wēbasapwidile amba kintu kya kutendelwa mpata i kusangula kwakasangula bafwe. Amba: “Kemukatulumukai kine kino’ki, ke-dintu dyuba dikāya’ko’dya bonso badi mu bibundu bivulukwa bakevwana diwi dyandi ne kutamba bakatamba’mo, boba bālongele bintu biyampe ku lusangukilo lwa būmi.”​—Yoano 5:28, 29, NW.

22. Le i bika bikokeja kukulupila balanda ne basusulwa?

²² Lusangukilo lukekala’ko binebine, mwanda, mwine ulaile bino byonso i Yehova. Tukulupile amba pakengidija ne kuludika senene shē bukomo bwandi bukatampe, byonso bikalupuka’ko bikekala bya kutendelwa. Mutōto wa 72 utela byobya byakalonga kupityila kudi wandi Mwana Mulopwe. Papo boloke bakatundubuka. Ndoe ikekala ya ntanda ne miseke. Leza ukanyongolola balanda ne basusulwa. Ulaile amba: “Kukēkalanga bungibungi bwa mebele panopantanda peulu pa ngulu; bipa byapo bikatenkana bwa [mu] Lebanona [wa kala]; kadi boba bamukibundi bakavulanga bwa biyombo bya panopanshi.”​—Mitōto 72:16.

23. Mingilo ya kutendelwa ya Leza ifwaninwe kwitutonona tulonge bika

²³ I kimweke patōka amba tudi na bubinga bwa kutela mutyima ku mingilo ya Yehova ya kutendelwa​—yaālongele pa kala, yalonga dyalelo, ne yoya yasa kulonga panopano. “Atōtwepo Yehova Leza, Leza wa Isalela, aye enka ulonga byakutendelwa. Kadi dijina dyandi dya ntumbo ditōtyibwe nyeke, kadi ntanda yonsololo nayo īyūle ntumbo yandi, Amena, ne Amena.” (Mitōto 72:18, 19) Kitatyi ne kitatyi ketwakilwai kwisamba ino myanda na kyanga na balongo ne na bantu netu. Eyo, shi ke pano, tusapulei “ntumbo yandi umbukata mwa mizo, ne mīngilo yandi ya kutendelwa umbukata mwa bantu bonso.”​—Mitōto 78:3, 4; 96:3, 4.

Usa Kulondolola Muswelo’ka?

• Bipangujo byāipangwilwe Yoba bilombola namani amba buyuki bwa bantu i butyetye?

• I bifwa’ka bya mingilo ya kutendelwa ya Leza bīsambilwe’po mu Yoba shapita 37-41 byakutenga ku mutyima?

• Lelo tusa kunena namani pa ino mingilo imoimo ya kutendelwa ya Leza yotwapwa kubandaula?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bifwatulo pa paje 16]

Lelo ukanena bika pa mwanda utala kwishilashila kwishidile mabwe a mashika makamankate ne pa bukomo bulenga nzuba bwa mapeni?

[Kutambile Kifwatulo]

snowcrystals.net

[Bifwatulo pa paje 18]

Tusapulei nyeke mingilo ya kutendelwa ya Leza