“Kitatyi Pano Kibafika”

“Kitatyi kyami kibafika kya kutaluka pano pantanda ñende kudi Tata.”—YOANO 13:1, MB.

1. Yelusalema i muyule biñuniñuni’ka penda pafwena Pashika wa mu 33 K.K., ne mwanda waka?

 YESU wābatyijibwe mu 29 K.K., wāshilula lwendo lwa kumutwala ku “kitatyi” kya lufu, kya kusanguka ne kya kutumbijibwa kwandi. Pano tudi ku muketeko wa mu 33 K.K. Pabapite mayenga matyetye tamba kasha Sanhedrini, kidye kikatampe kya Bayuda, kikuta kitumba kya kwipaya Yesu. Yesu wayuka ino yabo nkuku, padi Nikodema, umo wa mu Sanhedrini upwene nandi, ye wamusapwila, o mwanda wataluka mu Yelusalema kaenda mu bibundi bya mufula bya bobwa bukila bwa Munonga wa Yodano. Masobo a Pashika pa kufwena, bantu bavule abatambe mu bibundi bya mufula kebenda mu Yelusalema, papo kibundi kyonso kibayula biñuniñuni bya bantu banena Yesu. Beipangula’mba: “Lelo bānwe’mba namani? abulwe kukāya ku masobo kuno’ni?” Babitobo bakatampe ne Bafadiseo bo bene balengeja bantu beuninge, mwanda abaleta musoñanya amba yense umona Yesu ufwaninwe kukebalombola kwadi.—Yoano 11:47-57.

2. Madia walonga kilongwa’ka kyaleta miuningo, ne malondololo a Yesu a kumwitabila alombola namani amba uyukile biyampe “kitatyi kyandi”?

 ² Mu dya Nisane 8, mafuku asamba kumeso kwa Pashika, Yesu wajokela kubwipi na Yelusalema. Wafika mu Betani—kibundi kya ba Mata, Madia, ne Lazalasa, balunda nandi baswe—kidi kubwipi kwa kilometele isatu na Yelusalema. Ke mu dya Butano kyolwa, Yesu wapityija dya Sabado monka. Kyolwa kikwabo, Madia waiya kumushinga māni a bulēme a luvumba luyampe, ino bana-babwanga abafitwa. Yesu webanena’mba: “Mulekei, byālonga namino’bi i bya pa difuku dya kukajikwa kwami. Ke-bantu balanda mudi nabo pano mafuku onso nyeke, ino ami kemudipo nami nyeke, ehe.” (Yoano 12:1-8; Mateo 26:6-13) Yesu uyukile amba ‘kitatyi kyandi kibafika kya aye kutaluka mu ino ntanda ende kudi Shandi.’ (Yoano 13:1) Kubamushadila mafuku atano kete, kupwa usa “kupana būmi bwandi ke kikūlwa kya bangi bangi.” (Mako 10:45) O mwanda byonso byalonga ne byafundija wibilonga’nka na kampeja-bukidi. Kino i kifwa kya kutendelwa kotudi pano potutengele na kipyupyu mfulo ya ino ngikadilo ya bintu! Tala byatana Yesu mu difuku dikwabo dilonda’po.

Difuku dya Kutwela kwa Yesu na Ntumbo

3. (a) Yesu watwela namani mu Yelusalema mu dya Yenga, Nisane 9, ne bantu bavule abamutundaila namani? (b) Yesu walondolola namani Bafadiseo batompola pangala pa kibumbo?

³ Mu dya Yenga, Nisane 9, Yesu waiya ku Yelusalema na ntumbo. Pa kufwena ku kibundi—ukandile pa kyana kya kimbulu kikaji mungya bupolofeto bwa Zekadia 9:9—bibumbo bya bantu bibaungwila kwadi, benda bāla bisandi byabo mwishinda, bakwabo papo baposola misambo ya mityi bāla’yo panshi. Papo batūta byungwe amba: “Keye wadyese ne dyesepo! Mulopwe wakwiya mu dijina dya Yehova”! Bafadiseo bamobamo badi mu kibumbo bakimba Yesu akande bandi bana-babwanga. Ino Yesu webatentulula’mba: “Nemusapwila’mba: shi abo batalalepo, nankyo mabwe akaningija diwi.”—Luka 19:38-40; Mateo 21:6-9.

4. Mwanda waka Yelusalema i mutenkene patwela Yesu mu kibundi?

⁴ Mayenga matyetye kunyuma, bangi mu kibumbo bamwene Yesu usangula Lazalasa. Ne pano bakisapwila bakwabo kino kingelengele. O mwanda kibundi kyonso kibatenkena patwela Yesu mu Yelusalema. Bantu beipangula’mba: “Lelo i ani nandi, uno’le?” Kibumbo nakyo kilondolola’nka kulondolola’mba: “Uno i Yesu mupolofeto, mwine Nazala mu Ngadilea”! Bafadiseo pa kumona kino, abatompola, amba: “Bantu bonso aba ke bamulonda!”—Mateo 21:10, 11; Yoano 12:17-19, MB.

5. I bika byalongeka ku tempelo kwaenda Yesu?

⁵ Yesu Mufundiji Mukatampe walonga mwalongelanga nyeke shi waiya ku Yelusalema, wakatwela mu tempelo kafundija. Bampofu ne babilemafu abaiya, webondapa bonso. Babitobo bakatampe ne basonekeji pa kumona nabya ne pa kwivwana bana mu tempelo bela mabila’mba, “Hosana! ku Mwana Davida,” po pene abafuna bulobo. Kebanena’mba: “Lelo ubaivwana mo banenena’ni?” Yesu nandi amba: “Eyo, kemwatangile nanshi amba, mu kyakanwa kya twana, ne mu twalukele tukyamwa, mo muneñenye mitōto”?  Ebiya Yesu kaendelela na kufundija, wela meso koku na koku mu tempelo monso.—Mateo 21:15, 16; Mako 11:11.

6. Kwiya kwaiya Yesu pano i kwishile muswelo’ka na kubajinji, ne mwanda waka?

⁶ Uno muswelo waiya Yesu pano i mwishile na owa waaile myeji isamba kunyuma! Paaile mu Yelusalema ku Masobo a Bitanda waile “kwakubulwa kumweka mu meso a bantu, waenda’tu na wīfya.” (Yoano 7:10) Wadi nyeke unyema shi wamone amba būmi bwandi budi mu kyaka. Ino pano watwela bonso bamumwene, mu kibundi mobelele lubila lwa kumukwata! Kadi mafuku a kunyuma Yesu kadipo na kibidiji kya kwiyukanya aye mwine bu Meshiasa. (Isaya 42:2; Mako 1:40-44) Mwanda kadipo usaka bantu bazambalaje myanda ya amba amba nansha malapolo manyengakane ku bantu bakwabo. Ino pano bibumbo bimwelelanga mabila patōkelela amba i Mulopwe Mupandiji—Meshiasa—kadi wapele ne byamunena bendeji ba bipwilo amba ebakande! Mwanda waka washinta namino? Eyo, mwanda “kitatyi pano kibafika kya Mwan[ā] Muntu kutumbijibwa ntumbo,” monka musa kwikisapwila Yesu mu difuku dilonda’po.—Yoano 12:23, MB.

Kilongwa Kyambulwa Moyo—Ne Bufundiji Bupāna Būmi

7, 8. Bintu byalonga Yesu mu dya Nisane 10, 33 K.K., i biifwane namani na byaalongele pa Pashika wa mu 30 K.K.?

⁷ Pa kufika ku tempelo mu dya Mwanzo, Nisane 10, Yesu walonga kukwatañana na byaamwene kesha kyolwa. Washilula ‘kupanga boba bapota ne kwipoteja bintu mu tempelo, wakuvumika mameza a bashintula lupeto ne bipona bya boba bapoteja bankunda; wapele muntu nansha umo kupita mu tempelo uselele kintu.’ Katopeka banonga-bibi amba: “Lelo kekilembelwe’mba: Njibo yami īkatelwa’mba: I njibo ya kulombelelamo mizo yonso, ino bānwe umbeyalamuna ke mu muta wa bakabwalāla.”—Mako 11:15-17.

⁸ Byalonga Yesu pano bibeifwana na byaalongele myaka isatu kunyuma, papempwile tempelo mu dya Pashika wa mu 30 K.K. Inoko pano webatopeka bisansa mutyima. Watela bansunga ba mu tempelo bu “bakabwalāla.” (Luka 19:45, 46; Yoano 2:13-16) I bine i batubwalāla mwanda batuñanga lupoto lukomo ku boba bāya kupota banyema ba kwela bitapwa. Babitobo bakatampe, basonekeji, ne bakatampe ba bantu pa kwivwana bino byalonga Yesu, ke bakimbe kadi monka mwa kumwipaila. Ino abatunya kusokola mwa kumwipaila mwanda bantu bonso bamulamete, batendela bufundiji bwandi butulumukwa.—Mako 11:18; Luka 19:47, 48.

9. Yesu wafundija bika, ne i lwito’ka lwaaita bonso bamuteja ku tempelo?

⁹ Yesu ukyendelela na kufundija mu tempelo, wanena’mba: “Kitatyi pano kibafika kya Mwan[ā]  Muntu kutumbijibwa ntumbo.” Eyo, uyukile amba kubamushadila mafuku abala-anga a būmi pano panshi. Yesu wasekununa mufwilanga museke wa ñano mwa kulupwila’o bipa—kintu kidingakene na lufu lwandi ne na kupāna kwasa kupāna būmi bwa nyeke ku bakwabo—kupwa waite bonso bamuteja’mba: “Shi muntu usaka kuñingidila nankyo anonde, kadi kokwa ko ndi e ko kukekala ne mwingidi wami mwine. Yewa uñingidila ami, Tata nandi umupa buleme.”—Yoano 12:23-26, MB.

10. Yesu weivwana namani pangala pa lufu lwa malwa lumutengele?

¹⁰ Yesu waela milafwe ku lufu lwa malwa lwasa kufwa mu mafuku aná kete amushadila’ko, kanena’mba: “Mutyima wami ubamfīta fututu! kyo nsaka kunena i kika? nene na’mba: Abe Tata, mpandije ku kino kitatyi?” Inoko mwanda utengele Yesu keukokejapo kwepukwa. Kyo kyanenena’mba: “Po pa mwanda o naīdile pa kino kitatyi kino’ki.” Bine, Yesu i mwitabije mpangiko yonso ya Leza. I musumininwe kuleka kiswa-mutyima kya Leza kiludike bilongwa byandi kutūla ne ku lufu lwandi lwa bu kitapwa. (Yoano 12:27) Kino i kifwa kyaetushidile batwe—kya kukōkela kiswa-mutyima kya Leza na mutyima umo!

11. Yesu wafundija bufundiji’ka ku kibumbo kyaivwana diwi dyatamba mūlu?

¹¹ Yesu uselele mutyima kūlu bininge mwanda lufu lwandi lusa kufutulwija ntumbo ya Shandi, o mwanda walombela’mba: “Abe Tata, tumbija dijina dyobe ntumbo.” Ponka’po diwi dibatambe mūlu kedinena’mba: “Kutumbija napu kwiditumbija, ne pano pene nkeditumbijanga dikwabo.” Kibumbo kyungwidile mu tempelo kibatulumuka mpata. Penepo Mufundiji Mukatampe wakwatakanya uno mukenga kalombola kibumbo buluji bwaivwaninwa dino diwi, bipa bikalupula lufu lwandi, ne mwanda waka bafwaninwe kwikala na lwitabijo mwadi. (Yoano 12:28-36) Bine, Yesu wadi na bivule bya kulonga mu ano mafuku abidi. Ino difuku dya kanketenkete dine dikidi kumeso.

Difuku dya Matope

12. Mu dya Bubidi, Nisane 11, bendeji ba bipwilo abatompa manwa’ka a kusaka kukwata Yesu, ino bibafule namani?

¹² Mu dya Bubidi, Nisane 11, Yesu waenda kukafundija monka ku tempelo. Bemvwaniki balwana bamutengele. Babitobo bakatampe ne bakulumpe ba bantu abavuluka byalongele Yesu kesha, kebamwipangula’mba: “Lelo i ku lupusa ka kōlongela bidi namino? Ne ko wapelwe’lo i kwani le?” Mufundiji Mukata webapu bunwa na malondololo andi, webape byelekejo bisatu bitenga ku mutyima—bibidi bya budimi bwa mañanza, kimo kya butundaile—byonso bisokola patōka bubi bwa bano balwana nandi. Bendeji ba bipwilo abafuna bulobo pa kwivwana nabya, kebakimbe kumukwata. Ino abatyina bibumbo bya bantu mwanda bamwene Yesu bu mupolofeto. Kebakimbe kumukwatyila ku bishima, amba anene kibi kyafwaninwe kukutyilwa. Ino malondololo a Yesu abebobija nyā.—Mateo 21:23–22:46.

13. Yesu wape bemvwaniki bandi madingi’ka pangala pa basonekeji ne Bafadiseo?

¹³ Basonekeji ne Bafadiseo banenanga’mba abo bo bafundija Bijila bya Leza, o mwanda Yesu wakankamika bemvwaniki bandi amba: “Byobya byonso byo bemusapwila’mba: Jilai byobi, mulonge byobi; nenu mulongele monka, ino kemukalonda mo balongela’bo.” (Mateo 23:1-3) Bine, ano i matope a patōkelela! Ino Yesu kapwile kunena. Dino dyo dyandi difuku dya mfulo kwiya ku tempelo, o mwanda wanena mīsambo mivule pakubulwa moyo—wiilondakanya’nka bwa mikungulo.

14, 15. I matope’ka asansa mutyima atopekwa basonekeji ne Bafadiseo na Yesu?

¹⁴ Yesu wanena misungu isamba mituntulu amba: “Yō! Yō! bānwe basonekeji, ne baFadiseo, malwa enu, bānwe banzazangi!” I bine malwa abo, mwanda mungya Yesu, bashityilanga bantu ku Bulopwe bwa mūlu, kutupu nansha kupa balondi babo mukenga wa kutwela’mo. Bano banzazangi bajokolokanga ku lui ne ku ntanda amba balonge’po nansha mwanā-bwanga umo, ino nanshi i kumutwala kobamutwala ku konakanibwa nyeke. Kadi basūdile ‘myanda milēme ya mu Bijila, ko kunena’mba boloke, lusa ne kikōkeji,’ bata’ko mutyima ku kupāna bya kujikija dikumi. Kadi bakendanga “panyuma pa kitomeno, ne pa lūvu, mundako muyūle makomwameso a kudimbañana,” bafya munda mwabo bukobakane ne bubole, ino panja po pobalombola bwine Leza bya bubelabubela. Bepangilanga kūbaka bibundu bya bapolofeto ne kwibipenta biyampe shē mwanda wa  bantu bebamone amba badi na mutyima muyampe, ino abo nanshi i “bāna ba boba baipaīle bapolofeto.”—Mateo 23:13-15, 23-31.

¹⁵ Yesu utopeka kusūla kusūdile balwana nandi bintu bya mvubu ku mushipiditu, amba: “Yō! Yō! bānwe bakalombwe bampofu! malwa enu!” I bine i bampofu mu mwikadila wabo, mwanda batyityijanga’ko nsahabu ya mu tempelo kutabuka mvubu ya ku mushipiditu idi na kino kifuko kya kutōtela’po. Yesu ukyendelela, pano wabweja’ko bishima bya matope asansa mpata. Amba: “Yō! bānwe banyoka! Yō! bānwe lubutulo lwa banyoka! lelo mukapandila kuka, po mukaponejibwa bakemutunge kwelwa mu Ngehena?” Eyo, Yesu wibalombolanga amba mwiendelejo wabo umbi obenda nao ukebafikija ku konakanibwa nyeke ne nyeke. (Mateo 23:16-22, 33) Netu twikalei na kininga kya uno muswelo potusapula musapu wa Bulopwe, nakampata kitatyi kifwaninwe kusokwela mutōtelo wa bubela patōka.

16. Yesu walombola bandi bana-babwanga bupolofeto’ka bukatampe pobashikete ku Lūlu lwa Impafu?

¹⁶ Yesu pano watambe mu tempelo. Papo ke dyuba kapuwe, aye ne bandi batumibwa abakanda ku Lūlu lwa Impafu. Pobakishikete pa luno lūlu, Yesu wanena bupolofeto bwa konakanibwa kwa tempelo ne kiyukeno kya kuyukila’po kwikala’po kwandi ne kuvuika kwa ngikadilo ya bintu. Buluji bwa bino binenwa bya bupolofeto i bulampe bufika ne mu ino yetu myaka. Mu kine kyolwa’kyo, Yesu wasapwila bandi bana-babwanga’mba: “Bānwe bene muyūkile kala [amba] papite mafuku abidi bidibwa bya Pashika bifikile ne Mwanā muntu ukasokolwa ku bangi kwipaībwa ku [mutyi].”—Mateo 24:1-14; 26:1, 2.

Yesu ‘Waswele Bandi Kufika ne ku Mfulo’

17. (a) Yesu wafundija batumibwa 12 bufundiji’ka mu dya Pashika Nisane 14? (b) I masobo’ka ashimika Yesu pa kupwa kupanga Yudasa Isakadiota mu njibo?

¹⁷ Mu mafuku abidi alonda’po—Nisane 12 ne 13—Yesu kelombwelepo patōka ku tempelo. Bendeji ba bipwilo bakimbanga kumwipaya, ino aye kasakilepo kintu nansha kimo kimubudije kudya masobo a Pashika na batumibwa bandi. Kupona kwa dyuba mu dya Buná yo ngalwilo ya Nisane 14—difuku dya mfulo ya būmi bwa Yesu mu ngitu ya bumuntu pano pa ntanda. Mu kino kyolwa, Yesu ne batumibwa bandi badi abo bonso mu njibo ya mu Yelusalema mobateakeninye masobo a Pashika. Yesu wafundija ba 12 bufundiji buyampe bwa kwityepeja, weboija ku maulu pobakidya Pashika pamo. Kupwa washilula Kivulukilo kya lufu lwandi, papo ke mupwe kupanga’mo Yudasa Isakadiota waitabije kwaba Mfumwandi ku bibese 30 bya ndalama—lupoto lupotejibwa umpika mungya Bijila bya Mosesa.—Divilu 21:32; Mateo 26:14, 15, 26-29; Yoano 13:2-30.

18. I bufundiji’ka bukwabo bwapāna Yesu na buswe ku batumibwa 11 bakikōkeji, ne webateakanya namani ku lwendo lwandi lwafwena?

¹⁸ Kinondanonda na kushimikwa kwa Kivulukilo, batumibwa abepatanya lupata lukomokomo lwa kufwila kuyuka mukatampe kupita bonso mobadi. Ino Yesu kebafuninepo, webafundija na kitūkijetyima mvubu ya kwingidila bakwabo.  Webatendela pangala pa kūminina kobaūminina nandi mu matompo, wasambidila nabo ne kipwano kya pa bula kitala pa bulopwe. (Luka 22:24-30) Webape ne lubila lwa kwiswa abo bene na bene monka mwaebaswidile. (Yoano 13:34) Yesu ukilejaleja nabo mu kyumba mobadi, mwanda wibateakanyanga na buswe ku lwendo lwandi lwafwena. Webakulupija’mba i balunda nandi, webakankamika bekale na lwitabijo, ne kwibalaya amba mushipiditu sandu ukaya kwibakwasha. (Yoano 14:1-17; 15:15) Kumeso kwa kufunduka mu njibo, Yesu walombela kudi Shandi amba: “Kitatyi pano kibafika. Tumbija Mwanobe ntumbo, Mwanobe nandi akutumbije ntumbo.” Bine, Yesu wateakanya batumibwa pangala pa lwendo lwandi, eyo, ‘uswele bandi kufika ne ku mfulo.’—Yoano 13:1; 17:1, MB.

19. Mwanda waka Yesu uselele mutyima kūlu pano padi mu budimi bwa Ngesemani?

¹⁹ Mobimwekela midi ya bufuku ke mipite pafika Yesu ne batumibwa bandi 11 bakikōkeji mu budimi bwa Ngesemani. Divule dine badi baya kuno na batumibwa bandi. (Yoano 18:1, 2) Kubashala nsaa mityetye Yesu afwe pamo bwa kipolapola kya mu meso fututu. Yesu uselele mutyima kūlu mpata mwanda uyukile lufu lwasa kufwa, ne molusa kufutulwija Shandi, o mwanda pa kulombela, byanga bimutamba bibaikala bwa mano a mashi anokela panshi. (Luka 22:41-44) “Kitatyi kibafika”! ye Yesu ulombola batumibwa. “Monaipo wakunsokwela ku bangi pano wafwena.” Aye ukinena, Yudasa Isakadiota wafwena, pamo ne kibumbo kikatampe kya baselele byenge, ne bimuni, ne byabulwi. Abaiya kukwata Yesu. Nandi ne kushishikita kwine mpika. Aye mwine ushintulula’mba: “Kīkale nankyo nanshi le byobya bisonekwe bifikepo namani?”—Mako 14:41-43; Mateo 26:48-54.

Mwanā Muntu Watumbijibwa!

20. (a) I masusu’ka asusuka Yesu pa kupwa kukwatwa kwandi? (b) Kitatyi kityetye kumeso kwa kufwa kwandi, mwanda waka Yesu waela lubila’mba: “Kubapu”?

²⁰ Yesu wakwatwa, kupwa waponejibwa na batumoni ba bubela, watyibilwa nsambu na bazuji ba mboloji, wapebwa mfuto na Pontyusa Pilato, wapunikwa na babitobo ne bibumbo bya bantu, wasepibwa ne kukupilwa na bashidika. (Mako 14:53-65; 15:1, 15; Yoano 19:1-3) Mu dya Butano, dyuba papo kedilumba ku midi, Yesu wapopwa ku mutyi wa masusu, waivwana busanshi mpata mwanda bulēmi bwa ngitu yandi bubasana bilonda bya misumadi ya ku makasa ne ku maulu. (Yoano 19:17, 18) Ke kubwipi na nsaa isatu ya kyolwa, Yesu waela lubila’mba: “Kubapu”! Eyo, wapu kulonga byonso byaaidile pano panshi. Kupwa watūdila Leza mushipiditu wandi, wabandika mutwe, ne kufwa wafu. (Yoano 19:28, 30; Mateo 27:45, 46; Luka 23:46) Mafuku asatu kupita’po, Yehova wasangula wandi Mwana. (Mako 16:1-6) Kupwa pabapite mafuku 40, Yesu wakanda mūlu, ne kutumbikwa watumbijibwa ntumbo.—Yoano 17:5; Bilongwa 1:3, 9-12; Fidipai 2:8-11.

21. I muswelo’ka otukokeja kwiula Yesu?

²¹ Lelo tukokeja ‘kulonda mu mayo a Yesu’ namani? (1 Petelo 2:21) Tumwiulei na kuputumina mu busapudi bwa Bulopwe ne mu mwingilo wa kulonga bana-babwanga, koku twisamba mwanda wa Leza na kininga ne pakubulwa moyo. (Mateo 24:14; 28:19, 20; Bilongwa 4:29-31; Fidipai 1:14) Ketwakivulaminwai kino kyaba kyotwafika’po mu mbadilo ya bitatyi kutyina’mba twakakomenwa kwisombela ku buswe ne ku mingilo milumbuluke. (Mako 13:28-33; Bahebelu 10:24, 25) Tusaka mwiendelejo wetu onso wikale kuludikwa na kiswa-mutyima kya Yehova Leza ne na mutyima wa kuyuka kotuyukile amba tudi mu “kitatyi kya ku mfulo.”—Danyele 12:4, NW.

Usa Kulondolola Namani?

• Kuyuka kwādi kuyukile Yesu amba lufu lwandi lubafwena, kwāmupele mutyima wa kwingila namani mwingilo wandi wa mfulo ku tempelo mu Yelusalema?

• I bika bilombola amba Yesu ‘wādi uswele bandi kufika ne ku mfulo’?

• Binkumbulu byalongeka mu nsaa mityetye ya mfulo ya būmi bwa Yesu bilombola amba i muntu wa muswelo’ka?

• I muswelo’ka otukokeja kwiula Kidishitu Yesu mu mwingilo wetu?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 15]

Yesu wādi “mwibasanswe’tu ne kumfulo kwine”