Azọ́nwiwa to “Ogle” lọ mẹ Jẹnukọnna Jijẹ-Whenu

AVÒ vò devi Mẹplọntọ Daho lọ tọn lẹ taun. Jesu ko ṣẹṣẹ dọ otàn kleun de na yé gando likun po ogbé lẹ po go. E yin dopo to oló susu he e dọ to azán enẹ gbè lẹ mẹ. To whenuena e ko dotana ẹn, suhugan to mẹplidopọ etọn lẹ mẹ fọnyi. Ṣigba hodotọ etọn lẹ yọnẹn dọ zẹẹmẹ tangan de dona tin na oló lọ lẹ—na titengbe tọn dehe gando likun po ogbé lẹ po go. Yé yọnẹn dọ Jesu mayin mẹhe nọ dọ otàn vivi lẹ poun gba.

Matiu na linlin dọ yé kanse dọmọ: “Dọ odò oló ogbé ylankan ogle mẹ tọn hlan mí.” To gbeyiyi mẹ, Jesu basi zẹẹmẹ oló lọ tọn, bo dọ dọdai atẹṣiṣi daho de he na wleawu to mẹhe ylọ yedelẹ dọ devi etọn lẹ ṣẹnṣẹn tọn. (Matiu 13:24-30, 36-38, 43) Ehe jọ na nugbo tọn, atẹṣiṣi gbayipe po awuyiya po to okú apọsteli Johanu tọn godo. (Owalọ lẹ 20:29, 30; 2 Tẹsalonikanu lẹ 2:6-12) Nugandomẹgo etọn lẹ gbayipe sọmọ bọ kanbiọ he Jesu fọndote, heyin kinkàndai to Luku 18:8 mẹ lọ, taidi nuhe sọgbe  taun dọmọ: “Whenuena Ovi gbẹtọ tọn wá, be e na mọ yise to aihọn mẹ?”

Kọlilẹwa Jesu tọn na dohiagona bẹjẹeji “jijẹ-whenu” Klistiani he taidi likun lẹ tọn. Enẹ na dohiagona ‘vivọnu titonu lọ tọn,’ he bẹjẹeji to 1914. Enẹwutu e ma dona paṣa mí gba dọ mẹdelẹ ko jẹ ojlo tindo ji to nugbo Biblu tọn mẹ to ojlẹ he planmẹ jẹ bẹjẹeji jijẹ-whenu tọn mẹ.—Matiu 13:39.

Dogbigbapọnna kandai whenuho tọn hẹn ẹn họnwun dọ na titengbe tọn sọn owhe kanweko 15tọ whenu yì, ayiha lẹ to yinyin whinwhàn, etlẹ yin to gbẹtọgun paa he tin to Mẹylọhodotọklisti he taidi “ogbé” lẹ, kavi Klistiani mí-to-yé-mẹ tọn lẹ ṣẹnṣẹn. Dile Biblu jẹ tintin-to-aimẹ ji po awubibọ po bọ todohukanji alọdlẹndonu Biblu tọn lẹ jẹ yinyin awuwlena ji, omẹ ahunjijlọnọ lẹ jẹ sọwhiwhe yí do dodinna Owe-wiwe lẹ ji.

Hinhọ́n lọ Họnwun

To sunnu mọnkọtọn lẹ mẹ to vivọnu owhe kanweko 19tọ tọn wẹ Henry Grew (1781-1862) tin te, sọn Birmingham, Angleterre. To owhe 13-mẹvi mẹ, e do tọjihun hẹ whẹndo etọn dasá ohù Atlantique tọn yì États-Unis, bo jẹ finẹ to 8 juillet 1795. Yé sawhé do Providence, to Lopo Rhode ji. Mẹjitọ etọn lẹ zín owanyi Biblu tọn do ahun etọn mẹ. To 1807, to owhe 25-mẹvi mẹ, Grew yin oylọ basina nado wadevizọn taidi sinsẹ̀ngán Ṣọṣi Baptiste tọn to Hartford, Connecticut.

E yí nukun nujọnu tọn do pọ́n azọngban mẹpinplọn tọn etọn bosọ tẹnpọn nado gọalọna mẹhe go e to nukunpedo lẹ nado nọgbẹ̀ to kọndopọmẹ hẹ Owe-wiwe lẹ. Ṣigba, e yise to agun lọ hinhẹn do wiwe ji sọn gbẹtọ depope he sọgan de sọn ojlo mẹ wá nado wà ylando lẹ si. To whedelẹnu, ewọ, to pọmẹ hẹ sunnu azọngbannọ devo lẹ to ṣọṣi lọ mẹ, dona yàn (kavi desẹ sọn agun lọ mẹ) mẹhe huwhẹ̀ ogalilọ tọn kavi tindo mahẹ to nuyiwa mawé tọn devo lẹ mẹ.

Nuhahun devo lẹ tin to ṣọṣi lọ mẹ he dotukla ẹ taun. Yé tindo sunnu he mayin hagbẹ ṣọṣi lọ tọn delẹ he to nukunpedo whẹho akuẹzinzan ṣọṣi lọ tọn lẹ go bosọ nọ deanana hànjiji to sinsẹ̀n-bibasi whenu. Sunnu ehelẹ sọgan sọ blavo do whẹho he gando agun lọ go lẹ ji podọ gbọnmọ dali nọ tindo anademẹ delẹ do whẹho etọn  lẹ ji. Sinai do nunọwhinnusẹ́n kadaninọ sọn aihọn lọ dè tọn ji, Grew yise sinsinyẹn dọ sunnu nugbonọ lẹ kẹdẹ wẹ dona wà onú ehelẹ. (2 Kọlintinu lẹ 6:14-18; Jakobu 1:27) To pọndohlan etọn mẹ, nado dike mayisenọ lẹ ni to ohàn pipà tọn lẹ ji hlan Jiwheyẹwhe yin osi matindo na onú wiwe lẹ. Na teninọ ehe wutu, Henry Grew yin gbigbẹdai gbọn ṣọṣi lọ dali, to 1811. Hagbẹ devo lẹ he tindo pọndohlan mọnkọtọn lẹ klán sọn ṣọṣi lọ go to ojlẹ dopolọ mẹ.

Kinklan sọn Mẹylọhodotọklisti Go

Pipli ehe, gọna Henry Grew, bẹ Biblu pinplọn de jẹeji to yanwle lọ mẹ nado hẹn gbẹzan po nuwiwa yetọn lẹ po sọgbe hẹ ayinamẹ etọn lẹ. Nupinplọn yetọn hẹn yé jẹ nukunnumọjẹnumẹ sisosiso nugbo Biblu tọn lẹ kọ̀n po awuyiya po bosọ whàn yé nado hùngona nuṣiwa Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ. Di apajlẹ, to 1824, Grew kàn gohùnnanu he sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe taun de gando Atọ̀n-to-dopomẹ go. Doayi nuyọnẹn he sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe he tin to nukinkan etọn ehe mẹ go: “ ‘Azán enẹ, po ganhiho enẹ po gbẹtọ depope ma yọnẹn gba, lala e ma tlẹ yin angẹli lẹ he tin to olọn mẹ, mọjanwẹ Visunnu lọ, ṣigba OTỌ́ lọ.’ [Malku 13:32] Doayi huhlọn-tintindo debọdo-dego tọn lọ go tofi. Gbẹtọ lẹ, Angẹli lẹ, Visunnu, Otọ́. . . . Oklunọ mítọn plọn mí dọ Otọ́ kẹdẹ wẹ yọ́n azán enẹ. Ṣigba ehe ma na yin nugbo gba, eyin, dile mẹdelẹ lẹn do, Otọ́, Ohó lọ, po Gbigbọ Wiwe po yin omẹ atọ̀n to Jiwheyẹwhe dopo mẹ; na, sọgbe hẹ ehe [nuplọnmẹ, yèdọ sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Atọ̀n-to-dopomẹ tọn,] . . . Visunnu lọ yọ́n ẹn kẹdẹ dile Otọ́ lọ wà do.”

Grew hùngona yẹnuwiwa sinsẹ̀ngán po awhàngán he dọ dọ yé to sinsẹ̀nzọnwà hlan Klisti tọn lẹ po. E lá to 1828 dọmọ: “Be mí sọgan lẹnnupọn do gbèmanọpọ he sù sọmọ de ji, dọ Klistiani de ni tọ́n jẹgbonu sọn abò etọn mẹ, fie e ko to dẹ̀ho na kẹntọ etọn lẹ te, podọ to odẹ̀ lọ godo degbena awhànfuntọ etọn lẹ nado tlọ̀ awhànfunnu mẹhuhu tọn lẹ do ahun kẹntọ taun he e ko to dẹ̀ho na enẹlẹ tọn mẹ, po adidudu kanlinjọmẹ tọn mọnkọtọn po ya? To ninọmẹ tintan mẹ, po ayajẹ po ewọ taidi Ogán etọn he to kúkú jei; ṣigba mẹnu wẹ ewọ taidi to ninọmẹ awetọ mẹ? Jesu hodẹ̀ na mẹhe wá hù i lẹ. Klistiani lẹ nọ hù mẹhe yé to dẹ̀ho na lẹ.”

Grew tlẹ wlan po huhlọn po taun dọmọ: “Whetẹnu wẹ mí na yí Ganhunupotọ lọ he na mí jide dọ emi ‘mayin mẹhe yè na vlẹko’ lọ sè? Whetẹnu wẹ mí na mọnukunnujẹ wunmẹ, po wuntuntun, sinsẹ̀n wiwe enẹ he biọ dọ mí ni joagọ sọn etlẹ yin ‘awusọhia oylan tọn’ po kọ̀n mẹ? . . . Be e mayin masinkọndomẹgo de wẹ e yin do Visunnu Jiwheyẹwhe tọn go, nado lẹndọ sinsẹ̀n etọn ni biọ sọn gbẹtọ de dè nado yinuwa taidi angẹli de to adà dopo mẹ, podọ to adà awetọ mẹ na na ẹn dotẹnmẹ nado yinuwa taidi aovi de ya?”

Ogbẹ̀ Mavọmavọ Mayin Jọwamọnu Gba

To owhe he jẹnukọnna yizan ladio po televiziọn tọn enẹlẹ po mẹ, aliho gbayipe dopo nado dọ pọndohlan mẹtọn jẹgbonu wẹ nado kàn bosọ má alọnuwe flinflin lẹ. To nudi 1835, Grew kàn alọnuwe titengbe de he hùngona nuplọnmẹ jọmaku alindọn tọn po olọnzomẹ po taidi nuhe ma sọgbe hẹ Owe-wiwe. E mọdọ sinsẹ̀n-nuplọnmẹ ehelẹ kọnmasin do Jiwheyẹwhe go.

Alọnuwe ehe na wá tindo nuyiwadomẹji he siso taun lẹ to nukọnmẹ. To 1837, George Storrs heyin owhe 40-mẹvi mọ vọkan dopo to pínpàn mẹ. Storrs yin tovi-jiji Liban, New Hampshire tọn, bo tin to Utica, New York to ojlẹ ehe mẹ.

Ewọ yin lizọnyizọnwatọ he yè nọ na sisi taun de to Ṣọṣi Méthodiste-Épiscopale tọn mẹ. To alọnuwe lọ hihia godo, e yin nuyiwadeji dọ hodidọ sinsinyẹn mọnkọtọn de sọgan yin didọ sọta nuplọnmẹ dodonu tọn Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ, he ewọ ma ko tindo ayihaawe gandego pọ́n gbede. E ma yọ́n mẹhe kàn alọnuwe lọ gba, podọ e mayin kakajẹ owhe delẹ godo, e whè gbau to nudi 1844, whẹpo e do dukosọ hẹ Henry Grew dile yé omẹ awe lẹ to ninọ̀ Philadelphie, Pennsylvanie. Ṣigba, Storrs dindona whẹho lọ na ede na owhe atọ̀n, bo nọ to hodọ hẹ lizọnyizọnwatọ devo lẹ kẹdẹ gandego.

To agọgbọnẹnmẹ, dile mẹdepope ma penugo nado hùngona nuhe e to pinplọn lẹ, George Storrs magbe dọ emi ma sọgan yin nugbonọ hlan Jiwheyẹwhe gba eyin emi gbọṣi Ṣọṣi Méthodiste tọn mẹ. E kanwe bo tọ́nsọn ṣọṣi lọ mẹ to 1840 bosọ sẹtẹn yì Albany, to New York.

To bẹjẹeji amàkikọ-whenu 1842 tọn, Storrs na hodidọ debọdo-dego ṣidopo lẹ to osẹ ṣidopo gblamẹ do hosọ lọ ji “Dodinnanu de—Be  Mẹylankan lẹ Yin Jọmaku Wẹ Ya?” Ojlo lọ sù sọmọ bọ e vọ́ dogbapọnna ẹn na zinzinjẹgbonu, podọ to owhe 40 he bọdego lẹ gblamẹ, mimá lẹdo pé etọn yiaga jẹ 200 000 to États-Unis po Grande-Bretagne po. Storrs po Grew po kọngbedopọ to hodidọ nudindọn tọn lẹ mẹ sọta sinsẹ̀n-nuplọnmẹ jọmaku alindọn tọn. Grew zindonukọn po zohunhun po to yẹwhehodidọ mẹ kakajẹ okú etọn whenu to 8 août 1862, to Philadelphie.

To madẹnmẹ to whenuena Storrs ze hodidọ ṣidopo he ṣẹṣẹ yin nùdego lọ lẹ donukọnnamẹ godo, e jẹ ojlo tindo ji to yẹwhehodidọ William Miller tọn mẹ, mẹhe to nukundo gigọwa yinukundomọ Klisti tọn to 1843. Na nudi owhe awe, Storrs to mahẹ zohunhun tọn tindo to yẹwheho owẹ̀n ehe tọn didọ mẹ to agewaji-whèzẹtẹn-waji États-Unis tọn blebu mẹ. To 1844 godo, e gbẹ́ nado zindonukọn to azán depope dide na gigọwa Klisti tọn mẹ, ṣogan e ma jẹagọdo gba eyin mẹdevo lẹ jlo nado dindona todohukanji ojlẹ hihia tọn. Storrs yise dọ gigọwa Klisti tọn ko sẹpọ podọ dọ e yin nujọnu na Klistiani lẹ nado tin to nukle bo tin to aṣeji to gbigbọmẹ, bo wleawudai na azán mẹdlapọn tọn. Ṣigba e klán sọn pipli Miller tọn go na yewlẹ kẹalọyi sinsẹ̀n-nuplọnmẹ he ma sọgbe hẹ Owe-wiwe lẹ wutu, taidi jọmaku alindọn tọn, aihọn lọ fifiọ, po matin todido depope na ogbẹ̀ madopodo na mẹhe kú to wunvi mẹ lẹ po.

Etẹ Kọ̀n Wẹ Owanyi Jiwheyẹwhe Tọn na Planmẹ Jẹ?

Storrs yin hinhẹn gbọjọ gbọn pọndohlan Adventiste lẹ tọn dali dọ Jiwheyẹwhe na fọ́n gbẹtọ ylankan lẹ sọnku na lẹndai vivọ́ yé vasudo whladopo dogọ tọn poun. E ma sọgan mọ kunnudenu depope to Owe-wiwe lẹ mẹ na nuyiwa he ma sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe po hlọnvivi tọn mọnkọtọn de po to adà Jiwheyẹwhe tọn mẹ gba. Storrs po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po sọ yì wazẹjlẹgo awetọ kọ̀n bo wá tadona lọ kọ̀n dọ mẹylankan lẹ ma na yin finfọnsọnku paali. Dile etlẹ yindọ e sinyẹnawuna yé nado basi zẹẹmẹ wefọ he dlẹnalọdo fọnsọnku mawadodonọ lẹ tọn lẹ do, na yewlẹ tadona yetọn taidi nuhe tin to kọndopọmẹ taun hẹ owanyi Jiwheyẹwhe tọn. Afọdide yinukọn dogọ de to nukunnumimọjẹ lẹndai Jiwheyẹwhe tọn mẹ na wá to madẹnmẹ.

To 1870, Storrs jẹ awutu sinsinyẹn de bo ma sọgan wazọ́n na osun delẹ. To ojlẹ ehe whenu, e penugo nado vọ́ dogbapọnna nuhe e ko plọn to owhe 74 etọn lẹpo gblamẹ. E wá tadona lọ kọ̀n dọ emi ko gbọ̀ adà titengbe lẹndai Jiwheyẹwhe tọn de hlan gbẹtọvi lẹ go dile e yin didohia to alẹnu Ablaham tọn mẹ do—yèdọ dọ ‘whẹndo he tin to aigba ji lẹpo na dona yedelẹ na Ablaham dotoaina ogbè Jiwheyẹwhe tọn wutu.’—Gẹnẹsisi 22:18; Owalọ lẹ 3:25.

Ehe hẹn linlẹn yọyọ de wá ayiha etọn mẹ. Eyin “whẹndo lẹpo” na yin didona, be e ma  na yindọ yemẹpo wẹ dona sè wẹndagbe lọ ya? Nawẹ yé na sè e gbọn? Be gbẹtọ livi donu livi susu lẹ ma ko kú ya? To dogbigbapọnna Owe-wiwe lẹ yinukọn dogọ mẹ, e wá tadona lọ kọ̀n dọ hagbẹ awe omẹ “ylankan” he ko kú lẹ tọn wẹ tin: mẹhe ko gbẹ́ owanyi Jiwheyẹwhe tọn dai mlẹnmlẹn lẹ po mẹhe ko kú to wunvi mẹ lẹ po.

Storrs dotana, dọ hagbẹ godo tọn lẹ, dona yin finfọn sọn oṣiọ lẹ mẹ nado na yé dotẹnmẹ hundote de nado mọaleyi sọn avọ́sinsan ofligọ Klisti Jesu tọn mẹ. Mẹhe kẹalọyi i lẹ na nọgbẹ̀ kakadoi to aigba ji. Mẹhe gbẹ́ ẹ dai lẹ na yin vivasudo. Mọwẹ, Storrs yise dọ mẹdepope ma na yin finfọn gbọn Jiwheyẹwhe dali he ma na yin nina nukundido sọgodo dagbe mọnkọtọn de tọn gba. To tadona mẹ, mẹdepope ma na kú na ylando Adam tọn wutu gba adavo Adam! Ṣigba etẹwẹ dogbọn mẹhe to gbẹnọ to gigọwa Oklunọ Jesu Klisti tọn whenu lẹ dali? Storrs wá mọ to agọgbọnẹnmẹ dọ nujijla yẹwhehodidọ lẹdo globu pé tọn de dona yin wiwà nado jẹ yemẹpo dè. E ma tindo linlẹn depope gando lehe onú mọnkọtọn de sọgan yin wiwà do go gba, ṣigba po yise po e wlan dọmọ: “Ṣogan, suhugan gbẹtọ lẹ tọn, eyin yé ma sọgan mọ lehe onú de na yin wiwà do poun nọ gbẹ́ ẹ dai, taidi dọ e ma yọ́n basi na Jiwheyẹwhe nado wà ẹ nkọtọn na yewlẹ ma sọgan mọ aliho he mẹ e na yin wiwà te wutu.”

George Storrs kú to décembre 1879, to owhé etọn gbè to Brooklyn, New York, yèdọ ohọ̀ kleun delẹ poun do fie to godo mẹ na wá lẹzun ahọ́nkan nujijla yẹwhehodidọ lẹdo globu pé tọn he ewọ to nukundo po jejejininọ po sọmọ.

Nuhudo Tin na Hinhọ́n Yinukọn Dogọ

Be sunnu mọnkọtọn lẹ taidi Henry Grew po George Storrs po mọnukunnujẹ nugbo lọ mẹ hezeheze dile míwlẹ wà do to egbehe ya? Lala. Yé yọ́n kanvinvan yetọn lẹ, dile Storrs dọ do to 1847 dọmọ: “Mí dona wà dagbe nado flin dọ mí ṣẹṣẹ tọ́nsọn ojlẹ zinvlu gbigbọmẹ tọn ṣọṣi lọ tọn mẹ wẹ; podọ e ma na paṣamẹ gbau gba eyin mí ‘gbẹsọ nọ pọ́n nuyise Babilọni tọn’ delẹ hlan taidi nugbo.” Di apajlẹ, Grew, yọ́n pinpẹn ofligọ heyin awuwlena gbọn Jesu dali tọn, ṣigba e ma mọnukunnujẹemẹ dọ e yin ‘ofligọ he sọzẹn’ de, enẹ wẹ yin, ogbẹ̀ pipé gbẹtọvi Jesu tọn heyin nina to diọdo mẹ na ogbẹ̀ pipé gbẹtọvi tọn heyin Adam tọn gba. (1 Timoti 2:6) Henry Grew sọ gbọn nuṣiwa dali yise ga dọ Jesu na lẹkọwa bo na dugán do aigba ji bo na yin mimọ po nukun po. Ṣigba, Grew yin ahunmẹduna gando klandowiwe oyín Jehovah tọn go, yèdọ hosọ de he mẹ gbẹtọ vude poun wẹ nọ tindo ojlo te sọn owhe kanweko awetọ W.M. gbọ́n.

Mọdopolọ George Storrs ma tindo nukunnumọjẹnumẹ he sọgbe de gando nuagokun titengbe delẹ go gba. E penugo nado mọ lalo heyin zizedaga gbọn sinsẹ̀ngán lẹ dali, ṣigba to whedelẹnu e nọ yì zẹjlẹgo to adà awetọ lọ ji. Di apajlẹ, to nuyiwa zẹjlẹgo hlan pọndohlan sinsẹ̀ngán orthodoxe tọn lẹ gando Satani go mẹ, Storrs gbẹ́ linlẹn lọ dọ Lẹgba yin omẹ nujọnu tọn de dai. E gbẹ́ Atọ̀n-to-dopomẹ dai; ṣogan, kakajẹ ojlẹ vude jẹnukọnna okú etọn whenu, e gbẹsọ tindo ayihaawe eyin omẹ de wẹ gbigbọ wiwe  yin. Dile etlẹ yindọ George Storrs donukun to tintan whenu dọ gigọwa Klisti tọn na yin mayinukundomọ do sọ, e lẹndọ awusọhia yinukundomọ de na tin to godo mẹ. Etomọṣo, e taidi dọ dawe awe lọ lẹ yin ahundoponọ bosọ yin nugbonọ, podọ yé sẹpọ nugbo lọ tlala hugan suhugan mẹdevo lẹ tọn.

“Ogle” he Jesu basi zẹẹmẹ etọn to oló likun po ogbé lẹ po tọn mẹ ma ko whẹ́n na jibẹwawhe gba. (Matiu 13:38) Grew, Storrs, po mẹdevo lẹ po to azọ́nwa to “ogle” lọ mẹ to awuwledaina mẹ na jijẹ-whenu lọ.

Charles Taze Russell, he bẹ zinzinjẹgbonu linlinnamẹwe ehe tọn jẹeji to 1879, wlan gando owhe bẹjẹeji tọn etọn lẹ go dọmọ: “Oklunọ lọ na mí alọgọ susu to ohó Etọn pinplọn mẹ, to yé mẹhe mẹ mẹmẹsunnu vivẹ podọ yiwanna yọnhonọ mítọn George Storrs, he diyin tlala lọ tin te, mẹhe, gbọn ohó po nukinkan po gblamẹ na mí godonọnamẹ susu; ṣigba dile etlẹ yọ́n bo yin nuyọnẹnnu do sọ, mí nọ dín tẹgbẹ̀ ma nado yin hodotọ gbẹtọ lẹ tọn, ṣigba ‘Hodotọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ taidi ovi vivẹ́ lẹ.’ ” Mọwẹ, Biblu plọntọ ahundoponọ lẹ sọgan mọaleyi sọn vivẹnudido sunnu taidi Grew po Storrs po tọn lẹ mẹ, ṣigba e gbẹsọ yin nujọnu nado gbadopọnna Ohó Jiwheyẹwhe tọn, yèdọ Biblu, taidi asisa nujọnu nugbo tọn.—Johanu 17:17.

[Aptin/Yẹdide to weda 26]

Nuhe Henry Grew Yise Lẹ

Yinkọ Jehovah tọn ko yin masinkọndego, podọ nuhudo tin dọ e ni yin kinklandowiwe.

Atọ̀n-to-dopomẹ, jọmaku alindọn tọn, po olọnzomẹ po yin sinsẹ̀n-nuplọnmẹ oklọ tọn lẹ.

Agun Klistiani tọn dona yin kinklan sọn aihọn go.

Klistiani lẹ ma dona tindo mahẹ depope to awhàn akọta lẹ tọn mẹ gba.

Klistiani lẹ ma tin to osẹ́n Gbọjẹzan samedi kavi dimanche tọn de glọ gba.

Klistiani lẹ ma dona yin apadewhe ogbẹ́ aṣli tọn lẹ tọn, taidi Franc-maçon tọn lẹ tọn gba.

Hagbẹ sinsẹ̀ngán lẹ tọn po omẹ paa lẹ tọn de po ma dona tin to Klistiani lẹ ṣẹnṣẹn gba.

Tẹnmẹ-yinkọ sinsẹ̀n tọn lẹ yin sọn agọjẹdoklistigotọ lọ dè.

Agun lẹpo dona tindo pipli mẹho lẹ tọn de.

Mẹho lẹ dona yin wiwe to walọyizan yetọn lẹpo mẹ, yèdọ ma dona tindo ovlẹ.

Klistiani lẹpo dona dọyẹwheho wẹndagbe lọ tọn.

Gbẹtọ delẹ na tin he na nọ Paladisi mẹ to aigba ji kakadoi.

Ohàn Klistiani tọn dona yin pipà lẹ hlan Jehovah po Klisti po.

[Apotin/Yẹdide to weda 28]

Nuhe George Storrs Yise Lẹ

Jesu yí ogbẹ̀ etọn do suahọ taidi akuẹ ofligọ tọn na gbẹtọvi lẹ.

Yẹwhehodidọ wẹndagbe lọ tọn ma ko yin wiwà dotana gba (to 1871).

Na enẹ tọn wutu, opodo lọ ma sọgan ko sẹpọ to whenẹnu gba (to 1871). Ojlẹ sọgodo tọn de dona tin to whenuena yẹwheho lọ dona yin didọ.

Gbẹtọ delẹ na tin he na dugu ogbẹ̀ mavọmavọ tọn to aigba ji.

Fọnsọnku mẹhe kú to wunvi mẹ lẹpo tọn de na tin. Mẹhe kẹalọyi avọ́sinsan ofligọ Klisti tọn lẹ na mọ ogbẹ̀ mavọmavọ yí to aigba ji. Mẹhe gbẹ́ ẹ dai lẹ na yin vivasudo.

Jọmaku alindọn tọn po olọnzomẹ po yin sinsẹ̀n-nuplọnmẹ lalo tọn lẹ he ma gbògbéna Jiwheyẹwhe.

Tenu-núdùdù Oklunọ tọn yin hùnwhẹ whemẹ-whemẹ tọn de to Nisan 14.

[Yẹdide to weda 26]

Fọto: Collection of The New-York Historical Society/69288

[Asisa Yẹdide Tọn to weda 28]

Fọto: SIX SERMONS, gbọn George Storrs dali (1855)

[Yẹdide to weda 29]

To 1909, C. T. Russell, heyin zinjẹgbonutọ “Zion’s Watch Tower” tọn, sẹtẹn yì Brooklyn, New York, États-Unis