Mme Unam Ẹtoro Jehovah
Mme Unam Ẹtoro Jehovah
MME unam ẹwụt ubọn̄ Jehovah. Abasi esise aban̄a mme unam kpa nte enye esinọde mme owo se mmọ ẹyomde. (Psalm 145:16) Nso akwa ndudue ke ekpedi ntem ndikụt ndudue nnọ Andibot kpukpru n̄kpọ! Okposụkedi Job ekedide edinen owo, enye ama “[enịm] idem esie ke edinen akan Abasi.” Ntre, Job ama enyene ekese n̄kpọ ndikpep!—Job 32:2; 33:8-12; 34:5.
Ẹma ẹda mme unam ẹwụt Job ke owo idotke ndineni mme usụn̄ Abasi. Oro ana ata in̄wan̄-in̄wan̄ didie ntem ke ini ikerede iban̄a ikọ oro Jehovah eketịn̄de ye Job asan̄autom esie!
Mmọ Iyomke Owo An̄wam Mmimọ
Job ikekemeke ndibọrọ mme mbụme oro Abasi okobụpde enye aban̄a mme unam. (Job 38:39-41) Ke akpanikọ, Jehovah isiyomke un̄wam ito mme owo man enye ọkpọnọ lion ye raven udia. Okposụkedi raven ẹsifede ẹyom udia, Abasi enen̄ede edi andinọ mmọ udia.—Luke 12:24.
Uyo ama odụk Job idịbi ke ini Abasi okobụpde enye mbụme aban̄a mme unamikọt. (Job 39:1-8) Idụhe owo oro ekemede ndikpeme ebot obot ye edop. Akam edi ndisasan̄a n̄kpere ebot obot, imemke utom! (Psalm 104:18) Ntụk oro Abasi esịnde edop ke idem esinam enye aka okodu ikpọn̄ ke akai ke ini enye oyomde ndiman eyen. Enye esinen̄ede ese aban̄a nditọ esie, edi nditọ ẹma “ẹkponi,” mmọ “ẹwọn̄ọ, inyụn̄ ifiakke aba.” Mmọ ẹsitọn̄ọ ndise mban̄a idemmọ.
Ass ikọt esisan̄a ifụre ifụre, wilderness onyụn̄ edi ufọk esie. Job ikekemeke ndida ass ikọt mmen mbiomo. Enye “oyom kpukpru se idide awawa,” se enye okụtde ke ikpọ obot edi udia esie. Unam emi ikemeke ndikpọn̄ ifụre oro enye enyenede ke ikọt man ekpenyene udia mmemmem mmemmem ke obio. Enye “ikopke mfiori owo eke ebịnde,” koro enye esimen itọk edieke owo akade ebiet esie.
Unam en̄wen oro Abasi eketịn̄de aban̄a edi editịm. (Job 39:9-12) Austen Layard, eyen England emi edide ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset, ekewet ntem aban̄a editịm: “Nte ẹsiwakde ndiwet editịm ke mbuwed, etie nte ẹkeda enye nte ata enyene-ndịk unam emi ẹsinyụn̄ ẹbịnde ikọt ẹyom ukem nte lion. Ẹsiwak ndiwụt nte edidem ebịnede enye, ye nte mbonekọn̄ ẹdorode ke enyọn̄ enan̄-mbakara ẹnyụn̄ ẹsan̄ade ke ukot ẹbịne enye.” (Nineveh and Its Remains, 1849, Eboho 2, page 326) Kpa ye oro, idụhe ọfiọkn̄kpọ owo ndomokiet oro ekemede ndikara editịm.—Psalm 22:21.
Inuen Ẹtoro Jehovah
Ekem Abasi obụp Job mbụme aban̄a inuen. (Job 39:13-18) Okopodudu mba stork ẹsinam enye efe ke ata enyọn̄. (Jeremiah 8:7) Ostrich ikemeke ndife okposụkedi enye enyen̄ede mba esie. Enye isisịnke nsen esie ke efọk emi enye ọbọpde ke enyọn̄ eto nte stork esinamde. (Psalm 104:17) Enye esifet ntan esịn nsen esie. Edi enye isifreke enyịn ke nsen emi. Sia ntan ofụkde nsen emi, mmọ ẹsibọ nnennen ufiop ke adan̄aemi ayara ye uman inuen emi ẹsede ẹban̄a mmọ.
Ekeme nditie nte ostrich “ọduọk eti-ibuot” sia enye esinamde nte ifefehe ke ini okụtde ke ẹmọn̄ ẹnam imọ ibak. Nte ededi, n̄wed oro An Encyclopedia of Bible Animals ọdọhọ ete: “Emi edi n̄kari: [ostrich] ẹyedu ke ebiet oro ẹkemede ndikụt mmọ, ẹnyụn̄ ẹmia mba man owo m̀mê unam oro ekemede ndimụm mmọ ebịne mmọ, ndien ke ntem ẹda owo m̀mê unam emi ẹkpọn̄ ebiet oro nsen mmọ ẹdude.”
Didie ke ostrich “asak horse ye andidoro ke esịt”? N̄wed oro The World Book Encyclopedia ọdọhọ ete: “Ostrich ikemeke ndife, edi enye esisọp etieti ke isọn̄. Ke ntak nnyan ukot esie, ikpat kiet oro enye osiode ekeme ndiniọn̄ n̄kpọ nte mita 5 ke usọp emi edide kilomita 64 ke hour kiet.”
Abasi Ọnọ Horse Odudu
Ekem Abasi obụp Job mbụme aban̄a horse. (Job 39:19-25) Mme owo ẹkesidoro ke edem horse ẹn̄wana ekọn̄ ke eset, ndien horse ẹkesinyụn̄ ẹdụri chariot emi andiwat ye n̄kpọ nte mbonekọn̄ iba ẹsịnede. Ke ntak nduaidem ekọn̄, horse ekọn̄ esifiori n̄kpo onyụn̄ ada ikpat etịbi isọn̄. Enye inyekke idem inyụn̄ ifiakke edem ibak ofụt. Ke ini horse ekọn̄ okopde uyo ukotowo, enye esinam n̄kpọ nte n̄kpọ eke ọdọhọde ete, “Ha, ha!” Enye esibụmede “emen isọn̄.” Kpa ye oro, horse ekọn̄ esikop uyo andiwat enye.
Ete Layard, emi edide ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset, ewet ntem aban̄a horse: “Okposụkedi ememde utom ndikara enye nte eyenerọn̄, mînyụn̄ iyomke n̄kpọ en̄wen ikan n̄kpaha, ke ini horse Arabia okopde mbio obio ẹsiode n̄kpo ekọn̄, onyụn̄ okụtde nte andiwat enyen̄ede eduat, enyịn esie esisak nte ikan̄, ndudu ibuo esie oro ẹyịbede nte iyịp ẹsitara ẹna in̄wan̄, itọn̄ esie esikọbọ, isịm ye idet itọn̄ esie ẹsidaha ide.”—Ẹkot ẹto n̄wed oro Discoveries Among the Ruins of Nineveh and Babylon, 1853, page 330.
Kere Ban̄a Mbukpo ye Ntrukpom
Jehovah ama eneme aban̄a mme orụk inuen en̄wen. (Job 39:26-30) ‘Mbukpo esidaha, atat mba esie.’ Ke adan̄aemi asiakde orụk mbukpo kiet nte inuen emi ọsọpde akan, n̄wed oro The Guinness Book of Records ọdọhọ ke enye “esisọp ke anana-mbiet udomo ke ini enye efede ke ata enyọn̄ osụhọde, m̀mê ke ini enye omụmde udia ke ufụm enyọn̄.” Inuen emi emefe ke usọp edide kilomita 349 ke hour kiet!
Ntrukpom ẹsife ke usọp emi edide kilomita 130 ke hour kiet. Job ekemen nte uwem esisọpde ebe efep odomo ye usọp ntrukpom ke ini oyomde udia. (Job 9:25, 26) Abasi esinọ nnyịn ukeme ndiyọ, nte n̄kpọ eke ifede ke mba ntrukpom emi mîsikpaha mba. (Isaiah 40:31) Ntrukpom esima ndife ntiene ufiop ofụm oro adahade ọdọk. Ofụm emi esimen enye ọdọk ata enyọn̄. Ke ini inuen emi ọdọkde ekesịm ata enyọn̄, enye esife odụk ufiop ofụm en̄wen, ndien ekeme ndikpọrọde do ke enyọn̄ ke anyan ini ye unana edimia mba.
Ntrukpom esidọk “aka akanam efọk esie ke enyọn̄,” ke ntem iyakke n̄kpọ anam nditọ esie. Jehovah ọnọ ntrukpom ukeme ndinam emi ke ndammana usụn̄. Abasi onyụn̄ ọnọ ntrukpom ukeme ukụt usụn̄, anamde “enyịn esie ẹkụt n̄kpọ anyan ebiet.” Ukeme ndiwọn̄ọde enyịn usọp usọp ke ini efede esinam ntrukpom ekeme ndiwụk enyịn ke se enye oyomde ndimụm m̀mê ke okpo unam oro enye adade okụt. Ntrukpom ekeme ndita okpo n̄kpọ, ntak edi oro “ke ebiet eke owo ọduọn̄ọde afai [m̀mê, “eke ẹwotde owo ẹbon,” NW], do ke enye odu.” Inuen emi esimụm n̄kpri unam ọsọk nditọ esie.
Jehovah Otụnọ Job
Abasi ama otụnọ Job mbemiso okobụpde enye mme mbụme en̄wen aban̄a mme unam. Job akanam n̄kpọ didie aban̄a oro? Enye ama osụhọde idem ọbọ ekese item en̄wen.—Job 40:1-14.
Mi ke nnyịn ikpep ata akpan n̄kpọ ito mme ifiọk n̄kpọntịbe Job oro ẹkedade odudu spirit ẹwet. Se ikpepde edi emi: Baba owo kiet inenke ndiduọhọ Ata Ọkpọsọn̄. Nnyịn ikpenyene nditịn̄ ikọ nnyụn̄ nnam n̄kpọ ke usụn̄ oro ẹnemde Ete nnyịn eke heaven esịt. Akan oro, se ibehede nnyịn ikan ekpedi ndinam eti enyịn̄ Jehovah asana nnyụn̄ n̄wụt ke enye enyene unen ndikara ekondo.
Behemoth Ọnọ Abasi Ubọn̄
Ke ini afiakde etịn̄ n̄kpọ aban̄a unam, Abasi ama obụp Job mbụme aban̄a Behemoth, emi ẹwakde ndidọhọ ke edi isantịm. (Job 40:15-24) Isantịm oro ama okokpon ama ekeme ndiniọn̄ mita 4 esịm 5, onyụn̄ ekeme ndidobi n̄kpọ nte kilogram 3,600. “Odudu [Behemoth] odu enye ke isịn”—oro edi esịp isịn esie. Ikpa idịbi Behemoth okpụp etieti, ndien emi edi ke ufọn esie sia ukot Behemoth ẹdide mbio mbio anamde idịbi esie esikwọhọde ke itiat isọn̄ mmọn̄ ke ini enye asan̄ade. Ke akpanikọ, owo ikemeke ndidomo idem ye Behemoth, koro enye okpon ubom etieti, enyene akamba inua ye okopodudu mban̄.
Behemoth esiwọrọ ke mmọn̄ ọdọk obot man “ata ikọn̄.” Kamse, esitie nte n̄kpọ eke enye ekemede ndita ofụri ikọn̄ ke obot! Enye esita ikọn̄ emi odobide n̄kpọ nte kilogram 90 esịm 180 kpukpru usen. Ke Behemoth ama akadia oyụhọ, enye esisụhọde anana ke mfụt eto lotus m̀mê ke idak eto willow. Edieke akpa emi enye odụn̄de ọtọde ọdọk obot, enye ekeme ndisio ibuot nnyan ke enyọn̄ mbiọk ọtọ. Ke ini okụtde akaka inua ye enyene-ndịk nnụk Behemoth, Job ikpekemeke ndida uwam ntịbi enye ibuo.
Fiom Otoro Abasi
N̄kpọ en̄wen oro ẹkebụpde Job mbụme ẹban̄a ekedi fiom. (Job 41:1-34) Ikọ Hebrew emi ẹkabarede fiom mi edi Leviathan, emi ọwọrọde “unam oro enyenede ikpọk,”—ke ntem ekemede ndidi fiom. Ndi Job ama ekeme ndida fiom nnam n̄kpọmbre nditọwọn̄? Ke akpanikọ ikpekemeke! Ini ekededi oro owo osobode ye unam emi enye esikụt ke unam emi idịghe n̄kpọmbre. Ke akpanikọ, edieke owo okpodoride fiom ubọk, etie nte en̄wan oro ọkpọsọn̄ tutu owo oro ikpedehedei inam orụk n̄kpọ oro aba!
Ke ini fiom osiode ibuot esie ke mmọn̄ anyan ke usiahautịn, enyịn esie ẹsisak nte “n̄kpọk enyịn usenubọk.” Ikpọk fiom ẹnen̄ede ẹban̄, mme ọkpọ ẹnyụn̄ ẹdọn̄ọ enye ke ikpa, emi itiat ikan̄ mîkemeke nditịbi, n̄wan̄wadise akan̄kan̄ ye eduat. Edisọp ikpọk emi ẹdude enye ke idịbi ẹsinam idiọn̄ọ ebietde “n̄kpọ ubek ibokpot” ke enyọn̄ mbat. Iyatesịt esie ke mmọn̄ esinam mmọn̄ osio efot nte aran. Ndien ke ntak ubom ye n̄kpọ uko esie—oro edi enyene-ndịk inua ye okopodudu isịm—fiom isikopke ndịk.
Job Ekpe Ubọk
Job ama enyịme ke imọ ‘iketịn̄ se imọ mîketịmke ifiọk; n̄kpọ emi ẹdide utịbe ẹkan imọ.’ (Job 42:1-3) Enye ama enyịme ntụnọ oro Abasi ọkọnọde enye, ekpe ubọk, onyụn̄ akabarede esịt. Ẹma ẹsua ẹnọ mme ufan esie, edi ẹma ẹnen̄ede ẹdiọn̄ enye.—Job 42:4-17.
Owụt eti ibuot didie ntem nditi ifiọk n̄kpọntịbe Job! Nnyịn ikemeke ndibọrọ kpukpru mbụme oro Abasi okobụpde enye. Nte ededi, nnyịn imekeme ndiwụt esịtekọm mban̄a ata ediwak utịbe utịbe edibotn̄kpọ oro ẹtorode Jehovah, ndien ikponyụn̄ inyene ndinam ntre.
[Ndise ke page 13]
Ebot obot
[Ndise ke page 13]
Raven
[Ndise ke page 13]
Uman lion
[Ndise ke page 14]
Ass ikọt
[Ndise ke page 14]
Ostrich adaha ọkpọn̄ nsen esie, edi ifreke enyịn iban̄a mmọ
[Ndise ke page 14]
Nsen ostrich
[Ndise ke page 14, 15]
Mbukpo
[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]
Mbukpo: © Joe McDonald/Visuals Unlimited
[Ndise ke page 15]
Horse Arabia
[Ndise ke page 15]
Ntrukpom
[Ndise ke page 16]
Ẹwak ndidọhọ ke Behemoth edi isantịm
[Ndise ke page 16]
Ẹkere ke Leviathan edi okopodudu fiom