Nte Ẹtide Ndusụk Owo

KE N̄KPỌ nte isua tọsịn ita emi ẹkebede, David ama efehe man ọbọhọ Edidem Saul eke Israel. David ama ọdọn̄ ẹka ẹbịne Nabal, imọ owo emi ọkọbọkde erọn̄ ye ebot, ẹkebọ enye udia ye mmọn̄. Ke nditịm ntịn̄, Nabal ama akama David ye ikọt esie isọn ke ntak ẹkekpemede mme ufene Nabal. Nte ededi, Nabal ama esịn ndifọn ido. Enye ama akam osụn̄i n̄kparawa David. Nabal ekesịn idem esie ke afanikọn̄, sia owo mîkpakadaha David inam efen.—1 Samuel 25:5, 8, 10, 11, 14.

Edu Nabal ikekemke ye ido Ufọt Ufọt N̄kan̄ Edem Usiahautịn, emi ẹkesifọnde ido ẹnyụn̄ ẹkamade isenowo. Ntre, nso orụk enyịn̄ ke Nabal akanam ọnọ idemesie? N̄wetnnịm n̄kpọ Bible ọdọhọ ke enye ama “ọsọn̄ ido, onyụn̄ ọdiọk ido” okonyụn̄ edi “oburobụt owo.” Enyịn̄ esie ọwọrọ “ndisịme,” ndien enye ama odu uwem ekekem ye enyịn̄ oro. (1 Samuel 25:3, 17, 25) Nte afo akpama ẹti fi ntre? Ndi afo ọsọsọn̄ ido ke ini anamde n̄kpọ ye mbon efen, akpan akpan edieke etiede nte mmọ inyeneke ukeme? Mîdịghe ndi afo ọmọfọn ido, atat ubọk, onyụn̄ ekere aban̄a?

Abigail—Enyene-Ọniọn̄ An̄wan

Nte utịp nsọn̄ido Nabal, enye ama odụk afanikọn̄. David ye ikọt esie 400 ẹma ẹbọbọ ofụt mmọ ẹdaha ndikpep Nabal n̄kpọ. Abigail n̄wan Nabal ama okop se iketịbede. Enye ama ọfiọk ete ke en̄wan ọmọn̄ asiaha. Nso ke enye akpanam? Enye ama ọsọsọp anam ediwak udia onyụn̄ etịm mme n̄kpọ efen man okosobo ye David ye ikọt esie. Ke ini okosobode ye mmọ, enye ama ekpe David ubọk ete okûduọk iyịp ke unana ntak. Esịt ama osụhọde David. Enye ama okop n̄kpeubọk Abigail onyụn̄ osion̄o idem ọkpọn̄. Esisịt ini ke n̄kpọntịbe emi ẹbede, Nabal ama akpa. Sia David okokụtde nti ido Abigail, ama ekemen enye ọdọ.—1 Samuel 25:14-42.

Nso orụk enyịn̄ ke Abigail akanam ọnọ idemesie? Enye ama “enyene eti ibuot,” m̀mê “ọfiọk n̄kpọ,” nte akpasarade usem Hebrew esịnde. Nte an̄wan̄ade, enye ama enyene ifiọk ye ọniọn̄ onyụn̄ ọfiọk ini emi akpanamde n̄kpọ. Enye ama anam n̄kpọ ye iwụk man ekpeme ndisịme ebe esie ye ubon esie ọbiọn̄ọ afanikọn̄. Ke akpatre enye ama akpa, edi ama anam n̄wọrọnda enyịn̄ ọnọ idemesie nte enyene-ọniọn̄ an̄wan.—1 Samuel 25:3.

Nso Orụk Enyịn̄ ke Peter Akanam?

Ẹyak ika iso ikesịm akpa isua ikie E.N. inyụn̄ ikere iban̄a mbet Jesus 12. Nte eyịghe  mîdụhe, Peter, m̀mê Cephas emi ekedide ọkọiyak ke Galilee ekesitịn̄ ikọ onyụn̄ anam n̄kpọ ke ibụmede akan. Nte an̄wan̄ade, enye ama okop odudu inyụn̄ ifeheke nditịn̄ nte n̄kpọ etiede enye ke idem. Ke uwụtn̄kpọ, Jesus ama eyet mme apostle esie ukot ini kiet. Didie ke Peter akanam n̄kpọ ke ini ẹkeyomde ndiyet enye ukot?

Peter ọkọdọhọ Jesus ete: “Ọbọn̄, nte ọmọn̄ eyet mi ukot?” Jesus ama ọdọhọ ete: “Afo ufiọkke se edinam Mi ọwọrọde ke emi; edi ọyọfiọk usụk-usụk.” Peter ama ọbọrọ ete: “Uduyetke mi ukot.” Kam kop nte Peter ọkọsọn̄ọde afan̄a ibụmede ibụmede. Didie ke Jesus ọkọbọrọ?

Jesus ama ọbọrọ ete: “Edieke mmenyetke fi, afo usan̄ake n̄kpọ ye ami.” Simon Peter ama ọdọhọ enye ete: “Ọbọn̄, kûyet mi ukot ikpọn̄, edi yet mi ubọk ye ibuot kọrọ do.” Idahaemi Peter afiak anam n̄kpọ ebe ubọk! Edi afo ọmọfiọk uwem Peter. Enye ikesinamke n̄kari m̀mê abian̄a.—John 13:6-9.

Ẹsiti Peter n̄ko ke ntak mme mmeme esie nte owo. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama akan̄ Christ utịm ikata ke iso mme owo emi ẹkedọhọde ke enye edi anditiene Jesus eyen Nazareth emi ẹkebiomde ikpe. Ke ini Peter ọkọfiọkde ndudue esie, enye ama atua eyet etieti. Enye ikokopke ndịk ndiwụt mfụhọ ye editua n̄kpọfiọk esie. Akpan n̄kpọ efen edi nte ke mme andiwet Gospel ẹkewet mbụk aban̄ade ekan̄ Peter emi—anaedi Peter ke idemesie ọkọnọ mmọ mbụk oro! Enye ama osụhọde idem ekem ndinyịme mme ndudue esie. Nte afo emenyene edu oro?—Matthew 26:69-75;  Mark 14:66-72; Luke 22:54-62; John 18:15-18, 25-27.

Urua ifan̄ ke enye ama akakan̄ Christ, Peter ama ọyọhọ ye edisana spirit onyụn̄ ọkwọrọ ikọ uko uko ọnọ ediwak mme Jew ke Pentecost. Emi ekedi nnennen idiọn̄ọ nte ke Jesus oro ẹkenamde eset ama enyene mbuọtidem ke idem Peter.—Utom 2:14-21.

Ke idaha efen, Peter ama ọduọ odụk afia en̄wen. Apostle Paul ama anam an̄wan̄a nte ke mbemiso ndusụk nditọete ẹdide mme Jew ẹtode Antioch ẹdi, Peter ama esidụk ndụk ye mme Gentile oro ẹnịmde ke akpanikọ. Nte ededi, enye ama adian̄ade ọkpọn̄ mbon emi “koro enye efehede mme ana-mbobi” emi ẹsụk ẹtode Jerusalem ẹdi. Paul ama owụt nte ke Peter odu uwem esịt iba.—Galatia 2:11-14.

Kpa ye oro, anie ke otu mme mbet eketịn̄ ikọ ke akpan ini emi eketiede nte ediwak mbet Jesus ẹma ẹben̄e idem ndikpọn̄ enye? Ekedi ini emi Jesus akayararede obufa n̄kpọ aban̄ade se edita obụkidem imọ ye edin̄wọn̄ iyịp imọ ẹwọrọde. Enye ọkọdọhọ ete: “Edieke mbufo mîdiaha obụkidem Eyen owo, mînyụn̄ in̄wọn̄ke iyịp Esie, mbufo inyeneke uwem ke esịt mbufo.” Ata ediwak mme Jew oro ẹketienede Jesus ẹma ẹtuak ukot ẹduọn̄ọ enyụn̄ ẹdọhọ ẹte: “Ikọ emi ọsọn̄ ebe: anie ekeme ndikop utọ n̄kpọ oro?” Ndien nso iketịbe? “Ke ntak emi ediwak mbet Esie ẹfiak edem, inyụn̄ isan̄ake aba ye Enye.”—John 6:50-66.

Ke akpan ini emi, Jesus ama ọwọn̄ọde ese apostle 12 onyụn̄ obụp mbụme oro otụkde owo mi ete: “Nte ke ọdọn̄ mbufo n̄ko ndidian̄ade nnyọn̄?” Peter ama ọbọrọ ete: “Ọbọn̄, nnyịn iditiene anie? Afo enyene ikọ uwem nsinsi. Nnyịn imonyụn̄ inịm ke akpanikọ inyụn̄ ifiọk ite, Afo edi Edisana Eyen Abasi.”—John 6:67-69.

Nso orụk enyịn̄ ke Peter akanam? In̄wan̄-in̄wan̄ edu akpanikọ, nsọn̄ọnda, ye edinyịme mmeme esie ekeme nditụk owo ekededi oro okotde mbụk Peter. Nso eti enyịn̄ ke enye akanam ntem ọnọ idemesie!

Nso ke Mme Owo Ẹketi Ẹban̄a Jesus?

Utom ukwọrọikọ Jesus ke isọn̄ ekedi ke isua ita ye ubak kpọt. Kpa ye oro, mme mbet esie ẹketi enye didie? Ndi enye ama etre ndiwụt edikere mban̄a sia enye ekedide mfọnmma onyụn̄ ananade idiọkn̄kpọ? Ndi enye ama esida odudu esie anam n̄kpọ ke idiọk usụn̄ koro enye ọkọfiọkde ke idi Eyen Abasi? Ndi enye ama esidịghe mme mbet esie uwem onyụn̄ enyịk mmọ ndikop item? Ndi enye ama ada idem ke akpan n̄kpọ tutu anana edu mbubru? Ndi enye ama ọyọhọ ye utom tutu inyeneke ini inọ mbon mmemidem ye mbon udọn̄ọ m̀mê nditọwọn̄? Ndi enye ama esise mbon oro ẹtode orụk en̄wen ye iban ke usụhọde, nte irenowo ẹkesisede ini oro? Nso ke mbụk asian nnyịn?

Jesus ama enyene udọn̄ ke idem mme owo. Ndidụn̄ọde utom ukwọrọikọ esie owụt nte ke ediwak ini enye ama esikọk mbụn̄ọ ye mbon udọn̄ọ. Enye ama esịn idem ndin̄wam mbon unana. Enye ama enyene udọn̄ ke idem n̄kpri owo, ọnọde mme mbet esie item ete: “Ẹyak n̄kpri nditọ ẹtiene Mi; ẹkûkpan mmọ.” Ekem Jesus ama “emen mmọ akama, odori mmọ ubọk.” Ndi afo omosio ini enịm ọnọ nditọwọn̄, mîdịghe ndi afo amanana ini akaha ndikam nsese mmọ ke enyịn?—Mark 10:13-16; Matthew 19:13-15.

Ke ini Jesus okodude ke isọn̄, ẹma ẹda mme ibet ye mme ewụhọ ido ukpono emi ẹkekande se Ibet oyomde ẹfịk mme Jew. Mme adaiso ido ukpono mmọ ẹma ẹsibọp ndodobi mbiomo ẹdori mme owo, ke adan̄aemi mmọ ke idemmọ mînyịmeke ndida nnuenubọk ntụk mmọ. (Matthew 23:4; Luke 11:46) Jesus okokpụhọde didie ntem! Enye ọkọdọhọ ete: “Ẹtiene Mi, kpukpru mbufo emi ẹkpade mba ẹnyụn̄ ẹbiomde edidobi mbiomo, ndien Ami nyọnọ mbufo nduọk-odudu.”—Matthew 11:28-30.

Mme owo ẹma ẹsibọ nduọkodudu ke ini ẹdude ye Jesus. Enye ikesịnke mmọ ndịk ke idem tutu mmọ ẹnana ifụre nditịn̄ nte etiede mmọ ke idem. Ke nditịm ntịn̄, enye  esikam obụp mbụme ndinam mmọ ẹtịn̄ se mmọ ẹkerede. (Mark 8:27-29) Mme esenyịn Christian ẹnam ọfọn ndibụp idemmọ: ‘Nte ami mmanam utọ enyịn̄ oro ye ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ? Ndi mbiowo eken ẹsitịn̄ ekikere mmọ, mîdịghe ndi mmọ ẹsimen̄e ndinam ntre?’ Esinem didie ntem ke ini ẹkemede ndisan̄a n̄kpere mme esenyịn, mmọ ẹnọde n̄kpan̄utọn̄, ẹnyụn̄ ẹmemde ido! Unana ediwụt eti ibuot esibiọn̄ọ ifụre ifụre in̄wan̄-in̄wan̄ nneme.

Okposụkedi Jesus ekedide Eyen Abasi, akananam enye idaha odudu esie inam n̄kpọ ke idiọk usụn̄. Utu ke oro, enye ama esikọk ibuot ye mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye. Ntre ke ekedi ke ini mme Pharisee ẹken̄wanade ndida n̄kari n̄kari mbụme emi n̄kọk afia nnọ enye: “Nte enen ndinọ Caesar utomo, m̀mê inenke?” Jesus ama ọdọhọ mmọ ẹwụt imọ okụk a-tax onyụn̄ obụp mmọ ete: “Mbiet ye n̄wed emi enyene anie?” Mmọ ẹbọrọ ẹte: “Enyene Caesar.” Ndien enye ọdọhọ mmọ ete: “Ẹnọ Caesar ndien n̄kpọ eke enyenede Caesar; ẹnyụn̄ ẹnọ Abasi n̄kpọ eke enyenede Abasi.” (Matthew 22:15-21) Mmemmem n̄kọkibuot ama ekem.

Ndi Jesus ama esinam mbubru? Ndusụk mme andikot ẹkeme ndikụt esisịt mbubru ke ini mmọ ẹkotde itie emi Jesus ọkọdọhọde ete ke edi mmemmem n̄kpọ camel ndibe ke odudu abiabon akan owo inyene ndidụk Obio Ubọn̄ Abasi. (Matthew 19:23, 24) Camel ndibe ke odudu abiabon ukịmọfọn̄ edi ikọ oro anamde n̄kpọ enyene udobi. Uwụtn̄kpọ efen aban̄ade ikọ oro anamde n̄kpọ enyene udobi edi owo ndikụt ekpri mbio ke enyịn eyenete esie edi ikwe obukpọk oro ọbiọn̄ọde ke enyịn owo oro. (Luke 6:41, 42) Ke akpanikọ, Jesus ikedịghe ọsọn̄ido ọnọ-ntụnọ. Enye ama enem itie onyụn̄ etie ufan ufan. Ye mme Christian mfịn, mbubru ekeme ndisụhọde mfụhọ ke ini nnanenyịn.

Jesus Ama Atua Iban Mbọm

Ekesitie iban didie ke idem ke ini mmọ ẹkedude ye Jesus? Ke akpanikọ, enye ama enyene ediwak mme anam-akpanikọ mbet ẹdide iban emi esịnede eka esie, Mary. (Luke 8:1-3; 23:55, 56; 24:9, 10) Iban ẹma ẹnyene ifụre ndikpere Jesus tutu ke ini kiet n̄wan “emi edide anam-idiọk-n̄kpọ” ada mmọn̄eyet esie eyet Jesus ukot onyụn̄ ada edifuọn̄ aran ọfiọn̄ọ enye. (Luke 7:37, 38) N̄wan efen emi ọkọdọn̄ọde uwọrọiyịp ke ediwak isua ama afaha ke otuowo ebe editụk ọfọn̄ Jesus man udọn̄ọ esie okụre. Jesus ama otoro enye kaban̄a mbuọtidem esie. (Matthew 9:20-22) Ih, iban ẹma ẹsikeme ndisan̄a n̄kpere Jesus.

Ke idaha efen, Jesus ama eneme nneme ye n̄wan Samaria ke obube mmọn̄. Idem ama akpa enye tutu enye ọdọhọ ete: “Afo emi  edide Jew anam didie eben̄e mi mmọn̄, ke ini ndide n̄wan-a-Samaria?” N̄kọ omokụt, mme Jew ikasan̄ake n̄kpọ ye mbon Samaria. Jesus ama ekpep enye utịbe utịbe akpanikọ aban̄ade ‘mmọn̄ eke otopde akabade ọwọrọ edi nsinsi uwem.’ Enye ama enyene ifụre ye iban. Enye ikekereke ke ẹsụhọde imọ itie.—John 4:7-15.

Ẹda nti edu Jesus ẹti enye, esịnede edu n̄waidem esie. Enye ekedi ata uwụtn̄kpọ ima Abasi. Jesus enịm uwụtn̄kpọ ọnọ kpukpru mbon oro ẹyomde ndidi mbet esie. Afo etiene uwụtn̄kpọ esie ketket adan̄a didie?—1 Corinth 13:4-8; 1 Peter 2:21.

Ẹti Mme Christian eke Eyomfịn Didie?

Ke eyomfịn, ediwak tọsịn mme anam-akpanikọ Christian ẹmekpan̄a, ediwak ẹkpan̄a ke usọn̄, mbon eken ke ukeuke isua uwem. Edi mmọ ẹkpan̄a ẹkpọn̄ eti enyịn̄. Ẹti ndusụk owo nte Crystal, emi akakpade usọn̄, ke ntak ima ye ufan ufan edu mmọ. Ẹda edu edidianakiet ye inemesịt mmọ ẹti mbon eken, nte Dirk, emi akakpade ke iduọk isua 40 esie.

José emi otode Spain odu n̄ko. Ke iduọk isua 1960, ke ini ẹkekpande utom ukwọrọikọ Mme Ntiense Jehovah ke idụt oro, José ama ọdọ n̄wan onyụn̄ enyene nditọiban ita. Enye ama enyene utom oro enyenede iwụk ke Barcelona. Edi ini oro, ẹma ẹyom mbiowo Christian oro ẹkọride ẹsịm ọyọhọ idaha ke usụk usụk Spain. José ama ọkpọn̄ utom esie ọwọrọ ye ubon esie okodụn̄ ke Málaga. Mmọ ẹkenyene ndiyọ nsọn̄ọn̄kpọ, ediwak ini ẹnanade utom.

Kpa ye oro, José ama enịm eti uwụtn̄kpọ edinam akpanikọ ke utom ukwọrọikọ ye editịm mbọk nditọ esie, ye un̄wam Carmela n̄wan esie. Ke ini ẹkeyomde owo nditịm ikpọ mbono Christian ke ikpehe oro, José ama esisọsọp enyịme. Ke ndiọkiso, ke ini odude ke iduọk isua 50, enye ama ọduọ idiọk udọn̄ọ emi okowotde enye. Nte ededi, enye ama ọwọrọ etop nte ebiowo oro ẹkemede ndiberi edem onyụn̄ anamde utom ọkpọsọn̄, emi onyụn̄ edide edima ete ye ebe.

Ntem, ẹditi fi didie? Edieke afo akpakakpade n̄kpọn̄, nso ke mme owo ẹkpetịn̄ ẹban̄a fi mfịn? Emi edi mbụme emi ekemede ndinụk kpukpru nnyịn ndinam n̄kọri ke usụn̄ uwem nnyịn.

Nso ke nnyịn ikpanam man inyene eti enyịn̄? Nnyịn imekeme ndinam n̄kọri kpukpru ini ke ndikọri mbun̄wụm spirit—ima, ime, mfọnido, ifụre ifụre ido, ye mfara ke idem. (Galatia 5:22, 23) Ke nditịm ntịn̄, “eti enyịn̄ ọfọn akan eti aran; kpa ntre ke usen n̄kpa owo akan usen emana owo.”—Ecclesiastes 7:1; Matthew 7:12.

[Ndise ke page 5]

Ẹda ọniọn̄ Abigail ẹti enye

[Ndise ke page 7]

Ẹda ibụmede edu akpanikọ Peter ẹti enye

[Ndise ke page 8]

Jesus ama abiat ini ye nditọwọn̄