Be ka se isịnede

Be ka se isịnede

Nte Eyen Mi Ekpenyene Ndika Ufọkn̄wed?

Nte Eyen Mi Ekpenyene Ndika Ufọkn̄wed?

Nte Eyen Mi Ekpenyene Ndika Ufọkn̄wed?

NTE afo emekeme ndikere nte ekpetiede fi ke idem edieke afo mûkpukemeke ndikot n̄wed emi? Nso edieke afo mûkpukemeke ndisem akpan usem idụt mbufo? Nso edieke afo mûkpukemeke ndiwụt obio emana fo ke n̄wed ndise obio ererimbot? Anana-ibat nditọwọn̄ ẹdidu ke utọ idaha oro ke ẹkọride ẹwọrọ owo. Nso kaban̄a eyen fo?

Nte eyen fo ekpenyene ndika ufọkn̄wed? Ke ediwak idụt, mme owo ẹnyene ndika ufọkn̄wed praimari ye sekọndri ndien ẹsiwak ndika ke mfọn. Ediomi Kaban̄a Unen Eyenọwọn̄ ada uka n̄wed nte akpan unen oro owo enyenede. Ukem ntre ke Uwetn̄kpọ Ofụri Ekondo Kaban̄a Unen Owo onyụn̄ ada n̄ko. Nte ededi, ke ndusụk idụt, ekeme ndidi ufọkn̄wed mfọn idụhe ndien emi ekeme ndida mfịna okụk nsọk mme ete ye eka. Ẹyak nnyịn ise n̄kpọ emi nte mme ete ye eka oro ẹdide mme Christian emi ẹyomde nditọ mmọ ẹkeme ndikot n̄wed nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ ẹsede, edide ebe ke ndika ata ufọkn̄wed m̀mê ke usụn̄ en̄wen.

Mme Uwụtn̄kpọ Bible Ẹban̄ade Edikot ye Ediwet N̄kpọ

Ata ediwak asan̄autom Abasi oro ẹsiakde ke Bible ẹma ẹkeme ndikot n̄wed nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ. Peter ye John, mme apostle Jesus ẹkedi mme ọkọiyak ẹdide mme Jew, edi mmọ ẹkewet mme n̄wed Bible ke Greek, idịghe ke usem Galilee mmọ. * Nte an̄wan̄ade, mme ete ye eka mmọ ẹma ẹkụt ẹte ke nditọ mmimọ ẹnyene akpan ifiọkn̄wed. Mme andiwet Bible eken oro ẹkenyenede akpan ifiọkn̄wed ẹma ẹsịne David ekpemerọn̄, Amos ọtọin̄wan̄, ye Jude eyeneka Jesus emi etiede nte ekedi anamusọ eto.

Job ama ekeme ndikot nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ, ndien n̄wed Bible oro ekerede enyịn̄ esie owụt nte ke enye ama enyene ndusụk ifiọk ntaifiọk. Anaedi enye ama enyene ukeme uwetn̄wed, koro mme ikọ esie oro ẹkotde ẹsịn ke n̄wed Job edi ke ido uto. Nnyịn imọfiọk nte ke akpa mme Christian ẹma ẹkeme ndikot nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ koro ẹmekụt se ikemede ndidi n̄kpri uwetn̄kpọ eke N̄wed Abasi mmọ ke mme usiọn̄, mbai eso.

Ubọ Ukpep Edi Akpan N̄kpọ ọnọ Mme Christian

Kpukpru mme Christian ẹnyene ndikọri ke ifiọk Bible edieke anade mmọ ẹnem Abasi esịt. (Philippi 1:9-11; 1 Thessalonica 4:1) Ndida N̄wed Abasi ye mme n̄wed un̄wam ukpep Bible nnam n̄kpọ ifịk ifịk ekeme ndinam nnyịn ikọri ke n̄kan̄ eke spirit. Sia Abasi ama ọkọnọ Ikọ esie oro ẹwetde-wet, enye odori enyịn mme andituak ibuot nnọ imọ ndisịn ukeme nte ẹkekeme ndifiọk ndikot n̄wed. Ndikot Bible nnyụn̄ mfiọk se enye ọwọrọde anam edi mmemmem ndida item esie nsịn ke edinam. Nte ededi, eyedi nnyịn inyene ndikot mme itie Bible ediwak ini man ifiọk se mme akpan n̄kpọ ẹdide inyụn̄ ikeme nditie n̄kere mmọ.—Psalm 119:104; 143:5; Mme N̄ke 4:7.

Isua kiet kiet, ikọt Jehovah ẹsibọ ediwak n̄wed oro ẹtịmde ke idak ndausụn̄ “asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄.” (Matthew 24:45-47) Mme utọ n̄wed oro ẹsineme ẹban̄a uwem ubon, mme ido edinam, ido ukpono, ifiọk ntaifiọk, ye mme ibuot nneme eken. Ke edide akpan n̄kpọ akan, mmọ ẹsisịne mme item N̄wed Abasi ẹban̄ade mme n̄kpọ eke spirit. Edieke nditọ fo mîkemeke ndikot n̄wed, mmọ idikemeke ndibọ ekese akpan ntọt.

Ndikpep mban̄a mbụk ubonowo edi akpan n̄kpọ koro enye an̄wam nnyịn ndifiọk ufọn Obio Ubọn̄ Abasi. Ọfọn ndinyene akpan ifiọk mban̄a ukpepn̄kpọ aban̄ade isọn̄. Bible etịn̄ aban̄a ediwak itie nte, Israel, Egypt, ye Greece. Nte eyen fo ekeme ndiwụt mme itie emi ke n̄wed ndise obio ererimbot? Nte enye ekeme ndiwụt idụt esie? Owo nditre ndidiọn̄ọ nte ẹdade n̄wed ndise obio ẹnam n̄kpọ ekeme ndikam nnam owo etre ndinam utom esie mma ke efakutom oro ẹdemede ẹnọ enye.—2 Timothy 4:5.

Mme Ifetutom ke Esop

Mbiowo ye mme asan̄autom unamutom Christian ẹnyene ediwak mbiomo oro ẹbuanade ukotn̄wed. Ke uwụtn̄kpọ, mme ikpehe ẹdu nditịm idem nnọ ke mme mbono esop. Oyom ẹnyene mme n̄wetnnịm n̄kpọ ẹban̄ade ibat n̄wed ye mme etịbe oro ẹbọde. Edieke owo mînyeneke akpan ifiọkn̄wed, eyenen̄ede ọsọn̄ ndise mban̄a mme mbiomo emi uforo uforo.

Mme anamutom unyịmesịt ẹnam utom ke mme ufọkidụn̄ Bethel ke ofụri ererimbot. Man mme anamutom unyịmesịt emi ẹkeme ndinyene nneme nte ọfọnde nnyụn̄ nse mban̄a utom mmọ, utọ nte edikabade n̄wed ye edidiọn̄ ukwakutom, ana mmọ ẹkeme ndikot nnyụn̄ n̄wet akpan usem idụt oro mmọ ẹdụn̄de. Ẹsiwak ndiyom akpan ifiọkn̄wed edieke anade nditọ fo ẹnyene mme utọ ifetutom emi. Nso idi nti ntak efen anade eyen fo aka ufọkn̄wed?

Ubuene ye Nsunsu Ekikere

Ekpere ndidi mbon oro ẹdide ubuene idikemeke ndinyan̄a ke ndusụk idaha. Nte ededi, ke mme idaha eken, ubọ ukpep oro ekemde ekeme ndin̄wam nnyịn ye nditọ nnyịn ndibọhọ nsọn̄ọn̄kpọ oro mîdotke. Ata esisịt ibat owo oro mîkemeke ndikot n̄wed nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ ẹdomo ndidu uwem oro enyenede iwụk. Ndusụk ini nditọwọn̄ ye idem mme ete ye eka ẹsikpan̄a koro ekpri okụk utom oro ẹnyenede mîkemke se ẹdade ẹsọbọ idem. Mme owo oro mîkaha n̄wed ẹsiwak ndidia udia oro mînọhọ nsọn̄idem nnyụn̄ ndụn̄ ke ufọk oro mîdotke. Ubọ ukpep m̀mê ke nsụhọde n̄kaha ukeme edikot n̄wed nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ ẹkeme ndinọ ndusụk un̄wam ke mme afan̄ emi.

Edikpep nte ẹkotde ẹnyụn̄ ẹwetde n̄kpọ n̄ko esisụhọde ntụhọ edinyene nsunsu ekikere. Nte ededi, nsunsu ekikere edi ọsọ n̄kpọ ke otu mme ọfiọkn̄wed ye mme ọkọi. Edi ẹkeme ndimem utom ndibian̄a nnyụn̄ n̄wo mme ọkọi n̄kan mbon efen, sia mmọ mîkemeke ndikot n̄wed oro ayararede mme utọ abian̄a oro. Ntem, mmọ ẹdọdiọn̄ ẹsịn idem ke nsunsu ekikere ẹnyụn̄ ẹnịm ke mme ọkọkudọn̄ọ oro ẹbrede idiọn̄ ẹkeme ndikọk udọn̄ọ ke utịbe utịbe usụn̄.—Deuteronomy 18:10-12; Ediyarade 21:8.

Ubọ Ukpep Idịghe Man Ẹnyene Utom Kpọt

Ediwak owo ẹkere ke akpan uduak ubọ ukpep edi man ẹnyene okụk. Edi ndusụk mme ọfiọkn̄wed inyeneke utom m̀mê okụk oro ekemde ndida nnam mme akpan n̄kpọ oro mmọ ẹyomde. Ke ntre, ndusụk ete ye eka ẹkeme ndikere ke ifọnke ndisịn eyenọwọn̄ ke n̄wed. Edi uka n̄wed anam se ikande nditịm owo idem ndin̄wana okụk; enye etịm nditọwọn̄ idem eben̄e uwem ke ofụri ofụri. (Ecclesiastes 7:12) Edieke owo ekemede ndisem, ndikot, nnyụn̄ n̄wet akpan usem idụt oro enye odụn̄de, ndinam n̄kpọ ye mbon ufọkibọk, mbon ukara mbio obio, ye mbonutom itie unịm okụk idisọn̄ke, edikam etie nte ndinam n̄kpọ efen ekededi, utu ke nditie ndịk ndịk.

Ke ndusụk ebiet, ẹsiyak nditọwọn̄ oro mîkaha ufọkn̄wed ẹnọ owo ndikpep utom ukọkufọk, ukọiyak, ukịmọfọn̄, m̀mê ndusụk ubọkutom eken. Ndikpep ubọkutom edi eti n̄kpọ, edi edieke nditọwọn̄ emi mîkakaha ufọkn̄wed akananam, ekeme ndidi mmọ idikemeke ndifiọk ndikot nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ ọfọn. Nte eyịghe mîdụhe, ekeme ndidi owo idikemeke ndiwo mmọ ndien mmọ ẹyedu inem uwem edieke mmọ ẹkebemde iso ẹnyene akpan ifiọkn̄wed mbemiso ẹkpepde utom.

Jesus eke Nazareth ekedi anamusọ eto ndien etie nte enye ekekpep utom emi oto Joseph, ete oro ekemende enye akama. (Matthew 13:55; Mark 6:3) Jesus ama ekeme ndikot nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ, koro idem ke edide isua 12, enye ama ekeme ndinyene nti nneme ye mme ọfiọkn̄wed ke temple. (Luke 2:46, 47) Ndikpep utom ikọbiọn̄ọke Jesus ndibọ orụk ukpep efen.

Nte Ẹkpenyene Ndisịn Nditọiban N̄wed N̄ko?

Ndusụk ini mme ete ye eka ẹsisịn nditọiren n̄wed edi isịnke nditọiban. Eyedi ndusụk ete ye eka ẹkere ke enen̄ede ọsọn̄ urua ndisịn nditọiban mmọ n̄wed ẹnyụn̄ ẹkere nte ke ekeme nditịm nnyene ufọn nditọiban ndidu ye mme eka mmọ ke ufọk kpukpru usen. Edi unana ifiọkn̄wed ayanam uwem ọsọn̄ ye eyenan̄wan. N̄wed Edidiana Mme Idụt Esede Aban̄a Okụk Un̄wam Nditọwọn̄ (UNICEF) ọdọhọ ete: “Ediwak ndụn̄ọde oro ẹnamde ẹwụt nte ke ndisịn nditọiban n̄wed edi mfọnn̄kan usụn̄ ndibọhọ unana.” (Poverty and Children: Lessons of the 90s for Least Developed Countries) Nditọiban oro ẹfiọkde n̄wed ẹdu ke idaha ọfọnde ndiyọ mme mfịna uwem ẹsinyụn̄ ẹnam mme ubiere oro ẹwụtde eti ibuot, ke ntem adade ufọn ọsọk kpukpru owo ke ubon.

Ndụn̄ọde aban̄ade n̄kpan̄a nseknditọ ke Benin, Edem Usoputịn Africa, owụt nte ke mme eka oro mînyeneke ifiọkn̄wed ẹsitaba n̄kpri nditọ 167 ke otu 1,000 oro mîsịmke isua ition, ke adan̄aemi mme eka oro ẹkekade ufọkn̄wed sekọndri ẹsitabade n̄kpri nditọ 38. UNICEF eberi ete: “Idaha ifiọkn̄wed ke ntem edi se ibierede n̄kpan̄a nseknditọ ke Benin, ye ke ofụri ererimbot.” Ntre, ndien, ndisịn nditọiban fo n̄wed ekeme ndinyene nsio nsio ufọn.

Nte Ufọkn̄wed oro Ẹkpepde nte Ẹkotde Ẹnyụn̄ Ẹwetde N̄kpọ Ekem?

Ke ebiet oro ẹyomde, Mme Ntiense Jehovah ẹsinịm ufọkn̄wed oro ẹkpepde nte ẹkotde ẹnyụn̄ ẹwetde n̄kpọ ẹnọ mme andibuana ke esop, oro mîkemeke ndikot n̄wed. * Eti ndutịm emi an̄wam mme owo ndikpep ndikot n̄wed ke usem n̄kann̄kụk mmọ. Nte emi odot ndida itie ata ufọkn̄wed? Nte ẹdori enyịn esop ndikpep nditọ fo n̄wed idem ke ini mme ata ufọkn̄wed ẹdude?

Okposụkedi ufọkn̄wed oro ẹkpepde nte ẹkotde ẹnyụn̄ ẹwetde n̄kpọ edide eti ndutịm oro esop Mme Ntiense Jehovah anamde, ẹtịm enye ẹnọ ikpọ owo oro akananam mîkaha n̄wed ke ini ẹkedide nditọwọn̄. Eyedi mme ete ye mme eka mmọ ikọfiọkke ufọn n̄wed, mîdịghe ufọkn̄wed ikodụhe. Mme utọ owo oro ẹkeme ndibọ un̄wam ebe ke ndidụk ufọkn̄wed oro ẹkpepde nte ẹkotde ẹnyụn̄ ẹwetde n̄kpọ, oro mme esop ẹnịmde. Edi emi idaha itie ata ufọkn̄wed ndien owo itịmke enye ndinọ akpan ukpep. Owo inọhọ utọ ukpep nte ifiọk ntaifiọk, ibat, ye ukpepn̄kpọ mbụkeset ke mme ufọkn̄wed oro ẹkpepde nte ẹkotde ẹnyụn̄ ẹwetde n̄kpọ. Nte ededi, ẹkeme ndikpep emi ke ata ufọkn̄wed.

Ke Africa, ẹsinịm ufọkn̄wed oro ẹkpepde nte ẹkotde ẹnyụn̄ ẹwetde n̄kpọ ke ata ekese idaha ke usem ekpụk ndien owo isiwakke ndinịm ke akpan usem idụt. Nte ededi, ẹsiwak ndinịm ata ufọkn̄wed ke akpan usem idụt. Emi anam nditọwọn̄ ẹbọ ufọn efen efen koro ediwak n̄wed efen ẹdu ke akpan usem idụt oro. Ke adan̄aemi ufọkn̄wed oro esop ekpepde nte ẹkotde ẹnyụn̄ ẹwetde n̄kpọ ekemede ndinam eyenọwọn̄ ọkọri ke ifiọk, enye ikemeke ndida itie ata ufọkn̄wed. Ntem, edieke usụn̄ odude nte owo ikpọnọhọ nditọwọn̄ ẹka ata ufọkn̄wed?

Mbiomo Ete ye Eka

Irenowo oro ẹdade usụn̄ ke ndise mban̄a mme udọn̄ esop ẹnyene ndidi mme Christian oro ẹnịmde nti uwụtn̄kpọ. Mmọ ẹnyene ‘nditịm n̄kara’ ufọk ye nditọ mmọ. (1 Timothy 3:4, 12) ‘Nditịm n̄kara’ ayabuana ndinam kpukpru n̄kpọ oro ẹkemede ndin̄wam nditọ nnyịn ẹfep nsọn̄ọn̄kpọ ke ini iso.

Abasi ọmọnọ mme ete ye eka ẹdide Christian akwa mbiomo. Mmọ ẹkpenyene ndibọk nditọ mmọ nte ekemde ye Ikọ esie nnyụn̄ n̄n̄wam mmọ ndikabade ndi ‘mme andima ifiọk.’ (Mme N̄ke 12:1; 22:6; Ephesus 6:4) Apostle Paul ekewet ete: “Owo eke mîtịmke n̄kpọ inọ orụk esie, akpan-akpan mbon ufọk esie, esịn̄e nsa ye mbuọtidem, onyụn̄ ọdiọk akan owo eke mînịmke ke akpanikọ.” (1 Timothy 5:8) Nnyịn ikpenyene n̄ko ndinam nditọ nnyịn ẹbọ ukpep oro ekemde.

Ndusụk ini mme ufọkn̄wed isinyeneke usọ ye ukeme oro ẹyomde man ẹyụhọ udọn̄ oro nditọ ufọkn̄wed ẹnyenede ẹban̄a ubọ ukpep, ke ntak nditọ ufọkn̄wed ẹwakde ẹkaha, unana okụk, mîdịghe ke ntak mme andikpep ẹdiọkde esịt koro owo mîkpehe mmọ okụk ọfọn. Ke ntre, edi akpan n̄kpọ mme ete ye eka ndinen̄ede nnyene udọn̄ ke se nditọ mmọ ẹkpepde ke ufọkn̄wed. Owụt eti ibuot ndimehe ye mme andikpep, akpan akpan ke ntọn̄ọ ikpehe ini ufọkn̄wed kiet kiet, idem oyomde item oto mmọ ke nte nditọ ẹkemede ndidi nti nditọ ufọkn̄wed. Ntem, mme andikpep ẹyenyene ke ekikere nte ke ẹdara utom mmimọ oyonyụn̄ onụk mmọ ndisịn ukeme efen efen ndikpep nditọwọn̄ n̄kpọ.

Ubọ ukpep edi akpan ikpehe ke n̄kọri eyenọwọn̄. Mme N̄ke 10:14 ọdọhọ ete: “Mbon eti ibuot ẹbok ifiọk.” Emi enen̄ede edi akpanikọ aban̄a ifiọk Bible. Ana ikọt Jehovah—n̄kpri ye ikpọ—ẹnyene ifiọk nte ẹkekeme man ẹn̄wam mbon efen ke n̄kan̄ eke spirit ẹnyụn̄ ‘ẹwụt Abasi idem mmọ, ẹte idi mmọ eke ẹdomode ẹfiọk, eke mînyeneke ntak ndikop bụt, edi ẹtịmde ẹsiak ikọ akpanikọ.’ (2 Timothy 2:15; 1 Timothy 4:15) Ntre,ndien, nte nditọ fo ẹkpenyene ndika ufọkn̄wed? Nte eyịghe mîdụhe, afo eyebiere ete ke mmọ ẹkpenyene ndika, okposụkedi emi edinen̄erede ọkọn̄ọ ke nte ẹnamde emi ke idụt mbufo. Edi oyom mme ete ye eka oro ẹdide Christian ẹbọrọ akpan mbụme emi, ‘Nte nditọ mi ẹkpenyene ndibọ ukpep?’ Inamke n̄kpọ mme mmọn̄ ke afo odụn̄, nte afo ukereke ke ekpenyene ndibọrọ ih ye nsọn̄uyo?

[Mme Ikọ idakisọn̄]

^ ikp. 5 Usem emana mmọ ekedi usem Aramaic eke mbon Galilee m̀mê orụk usem Hebrew. Se Insight on the Scriptures, Eboho 1, page 144-146, emi Mme Ntiense Jehovah ẹsiode.

^ ikp. 25 Se Awake! eke December 22, 2000, page 8 ye 9.

[Ekebe/Ndise ke page 12, 13]

Edieke Owo Mîkemeke Ndika Ufọkn̄wed

Ndika ufọkn̄wed idịghe mmemmem n̄kpọ ke ndusụk idaha. Ke uwụtn̄kpọ, magazine Refugees ama ọtọt ete ke eyen 1 kpọt ke otu nditọ 5 oro ẹdụn̄de ke itienna mbon itọkekọn̄ ekeme ndika ufọkn̄wed. Ke ndusụk idaha, mme andikpep nditre utom ekeme ndinam ẹberi ufọkn̄wed ke anyan ini. Ufọkn̄wed ekeme ndiyom usụn̄ n̄kaha mîdịghe idụhe-du ke ndusụk itie. Edikọbọ mme Christian ekeme ndisụn̄ọ ke ndibịn nditọwọn̄ nsion̄o ke ufọkn̄wed.

Didie ke afo ekeme ndin̄wam nditọ fo ke mme utọ idaha oro? Nso ke ekeme ndinam edieke afo enyenede ediwak nditọ onyụn̄ odụn̄de ke ebiet oro unana okụk mîyakke ekeme ndinọ kpukpru nditọ ẹka ufọkn̄wed? Ọfọn, ndi afo emenyene ukeme ndinọ eyen kiet m̀mê iba ẹka ufọkn̄wed ye unana mmọ ndidu ke itiendịk ke n̄kan̄ eke spirit? Edieke edide ntre, mmọ ẹkeme ndikpep nditọ fo eken se mmọ ẹkpepde ke ufọkn̄wed.

Ndusụk idụt ẹnyene se ẹkotde unọ ukpep ke ufọk. * Ke ndutịm emi, ete m̀mê eka esibiat ndusụk ini ndinọ eyenọwọn̄ ukpep kpukpru usen. Ke eset, mme ete ye eka ẹma ẹnen̄ede ẹkụt unen ke ndinọ nditọ mmọ ukpep. Nte an̄wan̄ade, ke ntak eti ukpep otode ete ye eka, Joseph eyen Jacob ama ekeme ndida usụn̄ ke edide uyen.

Ekeme ndisọn̄ ndinyene mme n̄wed unọ ukpep ke mme utọ itie nte itienna mbon itọkekọn̄, edi mme ete ye eka ẹkeme ndida mme n̄wed oro Mme Ntiense Jehovah ẹsion̄ode nnọ ukpep. Ke uwụtn̄kpọ, N̄wed Mi eke Mme Mbụk Bible ekeme ndin̄wam ke ndida nnọ n̄kpri nditọ mbufo ukpep. Magazine Awake! esịne ediwak ibuotikọ emi ẹnemede nsio nsio n̄kpọ. Ẹkeme ndikpep mme ibuot nneme ẹban̄ade ifiọk ntaifiọk ke n̄wed oro Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? Yearbook of Jehovah’s Witnesses enyene ekpri n̄wed ndise obio ererimbot onyụn̄ etịn̄ aban̄a nte uwem etiede ye nte ẹnamde utom ukwọrọikọ ke nsio nsio idụt.

Ẹkeme ndinam ekese edieke ẹtịmde ukpepn̄kpọ mfọn mfọn ẹnyụn̄ ẹnọde ẹtiene idaha ifiọk nditọwọn̄. Edieke mmọ ẹkade iso ẹkot ẹnyụn̄ ẹkpep n̄kpọ, mmọ ẹyenam ọfọn ke ufọkn̄wed edieke ẹdikade ke ini iso. Ke nditọn̄ọ nnyụn̄ nsịn ukeme, afo emekeme ndin̄wam nditọ fo nditịm mbọ ukpep. Oro edinyene ufọn didie ntem!

[Ikọ idakisọn̄]

^ ikp. 40 Se ibuotikọ oro “Home Schooling—Is It for You?” (Unọ Ukpep ke Ufọk—Nte Enye Enyene Fi?) ke Awake! eke April 8, 1993, page 9-12.

[Ndise]

Nso ke ekeme ndinam edieke odụn̄de ke ebiet oro nditọ fo mîkemeke ndika ufọkn̄wed?