Xeen tiʼ baʼax ku taasik

Xeen tu cuadroil baʼax ku taasik

Tu kaajil Níniveeʼ yaan kaʼach nukuch najoʼob bey xan uláakʼ nukuch baʼaloʼob

¿A wojel wa?

¿A wojel wa?

¿Baʼax úuch yéetel u kaajil Nínive?

KEX tu añoil 670 táanil tiʼ u taal Jesúseʼ, Asiriaeʼ letiʼe imperio maas nojoch yaan kaʼachoʼ. Le museo Británicooʼ ku yaʼalikeʼ «ku káajal desde Chipre yéetel ku kʼuchul tak Irán, tsʼoʼoleʼ le ka máan kʼiineʼ kʼuch tak Egipto». Nínive, u noj kaajil Asiriaeʼ, letiʼe kaaj maas nojoch yaan kaʼachoʼ. Teʼ kaajoʼ yaan jatsʼuts jardínoʼob, kiʼichkelem palacioʼob, nukuch bibliotecaʼob bey xan uláakʼ jatsʼuts baʼaloʼob. Tu úuchben kaajil Níniveeʼ tsʼoʼok u kaxtaʼal pakʼoʼob tuʼux tsʼíibtaʼan tumen rey Asurbanipal bey xan uláakʼ reyoʼobeʼ, letiʼob bin u reyiloʼob yóokʼol kaab. Jeʼex k-ilkoʼ teʼ kʼiin jeʼeloʼ bey mix máak jeʼel u páajtal u xuʼulsik tiʼ Asiria yéetel Níniveeʼ.

Asiriaeʼ letiʼe imperio maas nojoch yaan kaʼach teʼ kʼiinoʼoboʼ

Kex beyoʼ le profeta Sofoníasoʼ tu yaʼalaj baʼax ken u beet Jéeoba, letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Yaan u xuʼulsik tiʼ Asiria. Yaan u xuʼulsik tiʼ u kaajil Nínive, yaan u beetik u pʼáatal jeʼex junpʼéel desiertoeʼ». Tsʼoʼoleʼ Nahúm, uláakʼ juntúul u profeta Jéeobaeʼ, tu yaʼalaj: «¡Chʼaʼex le plataoʼ, chʼaʼex le orooʼ! [...] ¡Teʼ kaajoʼ tsʼoʼok u pʼáatal mix baʼal yaniʼ, tsʼoʼok u láaj xuʼulsaʼal! [...] Tuláakal máax kun ilkecheʼ yaan u náachtal tiʼ teech yéetel yaan u yaʼalik: ‹¡Tsʼoʼok u xuʼulsaʼal tiʼ Nínive!›» (Sof. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7). Le ka tu yuʼubaj le máakoʼob le profecíaʼobaʼ, maʼ xaaneʼ maʼ tu jach creertoʼobiʼ yéetel joʼopʼ u tuklikoʼob: «¿Máax jeʼel u páajtal u xuʼulsik tiʼ Asiriaeʼ?».

Le ka máan kʼiineʼ pʼáat maʼ chíikaʼan tuʼux yaan kaʼach u kaajil Níniveiʼ

Chéen baʼaleʼ le ka kʼuch u kʼiinileʼ béeychaj le baʼax tu yaʼalaj Diosoʼ. Kex 600 años táanil tiʼ u taal Jesúseʼ, le babilonioʼob yéetel le medoʼoboʼ tu xuʼulsoʼob tiʼ Asiria. Le ka máan kʼiineʼ pʼáat mix máak kajaʼan Nínive, hasta tuʼubsaʼab tuʼux yaan kaʼachi. Junpʼéel publicación jóoʼsaʼab tumen le Museo de Arte Metropolitano de Nueva Yorkoʼ, ku yaʼalikeʼ «le ka máan añoseʼ pʼáat maʼ chíikaʼan tuʼux yaan Níniveiʼ yéetel chéen ku kʼaʼajsaʼal tu yoʼolal le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ». Uláakʼ junpʼéel publicacióneʼ ku yaʼalikeʼ «tu káajbal le siglo 19, mix máak yojel kaʼach wa yanchaj Nínive, u noj kaajil Asiria» (Biblical Archaeology Society Online Archive). Chéen baʼaleʼ tu añoil 1845, le arqueólogo Austen Henry Layardoʼ tu kaxtaj tuʼux yaan kaʼach u kaajil Nínive, tiʼ túun ilaʼabeʼ Níniveeʼ junpʼéel nojoch kaaj kaʼachi.

Le úuchik u béeytal le profecíaʼob aʼalaʼab tu yoʼolal Níniveoʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ jach yaan u béeytal le profecíaʼob ku yaʼalikoʼob bix kun xuʼulsbil le gobiernoʼob yanoʼob teʼ kʼiinoʼobaʼ (Dan. 2:44; Apo. 19:15, 19-21).