Uloño u kuete esilivilo koku pamisa olohuela, ale u pondola oku nyõla olohuela. Anga hẽ uloño u kasi oku pamisa ale oku nyõla olohuela viove?

•  Ceci ove o sukila oku kũlĩha

•  Ceci ove o sukila oku linga

•  Ceci olohueli vikuavo vi popia

•  Onumbi yoku sapela

 Ceci ove o sukila oku kũlĩha

•   Nda tu talavaya ciwa luloño, ci pamisa olohuela vietu. Ndeci, olohueli vimue via siata oku litumisa asapulo vokuenda kueteke. Omo liaco, ci va kuatisa oku limbuka ndomo ukuavo a kasi, ndaño va kasi ocipãla.

  

   “Oku tumisa esapulo liokuti, ‘ndu ku sole’ ale ‘ñasi longeva,’ ci pamisa olohuela.”—Jonathan.

•   Eci tu talavaya lãvi luloño, ci pondola oku honguisa olohuela vietu. Ndeci, omanu vamue otembo yosi va kasi lotelefone peka. Omo liaco, ulume ale ukãi, o liyeva okuti ka kapiwileko.

   “Nda kolela okuti ulume wange nda wa sapela vali calua vapuluvi amue, nda sia tiamisilile utima kotelefone otembo yosi.”—Julissa.

•   Omanu vamue va popia okuti, va tẽla oku sapela lulume waye ale lukãi waye, osimbu va talavaya lotelefone ale o tablet. Vamue va sima okuti, oku linga ovina vialua votembo yimuamue uloño, pole, eci haciliko. Ndomo ca lomboluiwa lonoño Sherry Turkle, “oku sima okuti, o pondola oku linga ovina vialua votembo yimuamue, oku likemba ove muẽle.” Eye wamisako hati, “osimbu tu sanda oku linga ovina vialua votembo yimuamue, uloño wetu woku linga ovina viaco u tepuluka.” a

   “Ndi sole calua oku sapela lulume wange, pole, si ci lingi vokuenda kuotembo yina eye a kasi oku linga ovina vikuavo. Nda eye o talavaya lotelefone osimbu a sapela lame, ci kasi ndoku ndi sapuila hati, njongola oku kala lika wange osimbu ndi talavaya lotelefone.”—Sarah.

 Oku malusula: Onjila ndomo o talavaya luloño, yi pondola oku pamisa ale oku honguisa olohuela viove.

 Ceci ove o sukila oku linga

 Linga esokiyo liovina via velapo. Embimbiliya li popia okuti: “Vu kũlĩha ovina via velapo vali.” (Va Filipoi 1:10) Lipula ndoco: ‘Anga hẽ nda siata oku pesila otembo yalua koku talavaya luloño okuti, si kala otembo yalua lohueli yange?’

 “Olonjanja vimue o mõla ohueli yi kasi vonjo yoku landisila okulia kuenda omunu lomunu wamba ovaso votelefone yaye okuti ka va sapela. Eci haciwako! Ka citava oku pesila otembo yalua votelefone loku ivalako ovina vi kuete esilivilo okuti, oku kala kumosi.”—Matthew.

 Kapa olongave. Embimbiliya li popia okuti: “Lavululi oco ka vu ka endaendi ndava ka va kuete olondunge, puãi te ndomanu va kuete olondunge, loku talavaya ciwa lotembo yene.” (Va Efeso 5:15, 16) Ku ka tambulule lonjanga asapulo osi a molẽha votelefone yove, pole, lipula ndoco: ‘Ka ciwako hẽ oku nõla epuluvi limue lia sunguluka lioku tambulula asapulo ana okuti ka a kuete onjanga?’

 “Nda nõlapo oku kapa o telefone yange vonjila yina okuti ka yi yuela, loku tambulula asapulo velivala likuavo. Halonjanja viosi vana va tu tieñela ale va tu tumisa esapulo va sukila oku va tambulula lonjanga.”—Jonathan.

 Osimbu o kasi konjo ko ka tiamisile utima kupange. Embimbiliya li popia okuti: “Kuli otembo ya sokiyiwa oco ku tẽlisiwe ovina viosi.” (Ukundi 3:1) Lipula ndoco: ‘Osimbu ndi kasi konjo, ndi talavaya lotelefone oco ndi potolole ovitangi vio kupange? Ci pondola hẽ oku nena ovitangi volohuela viange? Ukãi wange ale ulume wange, nye a sima catiamẽla kocituwa caco?’

 “Omo liuloño, koloneke vilo omanu va pondola oku talavaya volowola va yongola. Catiamẽla kokuange, nda siata oku likolisilako oco si ka tambulule asapulo osi o kupange, ndi tambula votelefone yange osimbu ndi kasi lohueli yange.”—Matthew.

 Sapeli ndomo vu talavaya luloño. Embimbiliya li popia okuti: “Omunu lomunu ka kamameko oku sanda olonjongole viaye muẽle, pole, te viomunu ukuavo.” (1 Va Korindo 10:24) Sapela lulume ale lukãi wove ndomo wa siati oku talavaya luloño kuenda lingi apongoloko amue nda ci sukiliwa. Citava okuti, vu talavayi lonumbi yoku sapele yi sangiwa kefetikilo liocipama cilo.

 “Ame lulume wange tua siata oku sapela lelianjo eci tu limbuka okuti umue pokati ketu o kasi oku pesila otembo yalua votelefone ale votablet. Tua kũlĩha okuti ci pondola oku koka ovitangi volohuela, omo liaco omunu lomunu pokati ketu, o likolisilako oku kapako ocisimĩlo cukuavo catiamẽla kocitangi caco.”—Danielle.

 Oku malusula: Uloño u kuete esilivilo, pole, ku ka ecelele okuti u viala omuenyo wove.