VANHU vo tala va nga vula leswaku xi sasekile; kambe van’wana va nga vula leswaku a xi tolovelekanga. Xi ni swinengana, voya byo olova ni mahlo lamakulu lama hatimaka. Miri wa xona wu lehe kwalomu ka tisentimitara ta 12,5 naswona xi tika tigiramu ta kwalomu ka 114. Xana ku nga va ku ri xiharhi xihi? I tarsier!

A hi kambisiseni swin’wana swa swiphemu swa xivumbiwa lexi hi vuenti, lexi ku nga tarsier ya le Philippine. Mahlo, tindleve, mavoko, mikondzo, milenge ni ncila wa xona hinkwaswo ka swona swi vonaka swi ri swikulu eka miri wa xona lowutsongo. Nilokoswiritano, ku kambisisa xihadyana lexi, lexi hlamarisaka swinene hi vuenti swi kombisa ndlela ya vutshila leyi xi vumbiweke ha yona.

NDLELA LEYI XI TWAKA HA YONA: Tindleve to lala ta tarsier ta pfaleka ti tlhela ti pfuleka naswona ta jika leswaku ti ta twa mpfumawulo lowu twalelaka ekule. Ndlela leyi yi twaka ha yona a yi yi pfuni ntsena leswaku yi papalata swiharhi leswi yi hlotaka, swo tanihi swimanga swa nhova, kambe yi tlhela yi yi pfuna leswaku yi tiva laha ku nga ni swihadyana leswi yi nga swi dyaka. Loko ri perile, tindleve ta tarsier ti sungula ku yingisela mpfumawulo wa tinchonyonyo, majenje, swifufunhunu, swinyenyana ni machela. Kutani yi ta famba yi pfule mahlo ya yona lamakulu yi lava swihadyana leswi yi nga ta swi dya.

NDLELA LEYI XI KHOMAKA HA YONA: Mavoko ya tarsier ma endliwe hi ndlela ya leswaku ma kota ku khoma marhavi yo lala. Emakumu ka tintiho ta yona ku ni tilayini leti fanaka ni ta thayere leti endlaka leswaku yi kota ku khoma. Hambiloko yi etlele, tarsier yi fanele yi khomelela swi tiya. Tilayini leti nga ehansi ka ncila wa yona wo leha ti yi pfuna leswaku yi khomelela swi tiya erhavini ro karhi kukondza yi pfuka.

 NDLELA LEYI XI VONAKA HA YONA: A ku na xiharhi xin’wana lexi mamisaka lexi nga ni mahlo lamakulu loko ma ringanisiwa ni miri wa xona. Entiyisweni, mahlo ya tarsier yin’wana ni yin’wana i makulu ku tlula byongo bya yona! Mahlo ya tarsier a ma swi koti ku jika-jika; minkarhi hinkwayo ma languta nchumu wo karhi lowu nga emahlweni ka wona hi ku kongoma. Xana ndlela leyi ma endliweke ha yona ma endla leswaku yi nga swi koti ku languta swilo hi ndlela leyinene? Doo! Tarsier yi ni ndlela yin’wana leyi yi yi tirhisaka ku languta swilo, yi ni nkolo lowu yi pfumelelaka ku jika-jikisa nhloko ya yona hi ku olova ematlhelo hinkwawo hi mpimo lowu ringanaka tidigri ta 180.

RIVILO: Milenge ya tarsier leyi leheke yi yi nyika matimba yo tlula mpfhuka lowu ringanaka timitara ta tsevu—ku nga mpfhuka lowu tlulaka ku leha ka yona minkarhi ya 40! Loko xi hlota, xihadyana lexi, lexi dyaka nyama xi hlota nivusiku xi olola tintiho ta xona kutani xi xi khoma hi ku hatlisa xihadyana lexi xi lavaka ku xi dya.

Ti-tarsier a ti swi koti ku hanya loko ti pfaleriwile hikwalaho ka leswi ti lavaka ku dya swihadyana leswi ti nga lo tidlayela naswona ta swi venga ku pfaleriwa. Nilokoswiritano, xivumbiwa lexi xo hlawuleka xi hambeta xi tsakisa vanhu va le Philippine. Ndhawu yin’wana ni yin’wana leyi xihadyana lexi, lexi nga ni mahlo lamakulu xi kumekaka eka yona ya hlamarisa.