Ta Rivala

◼ Yin’wana ya tihumba leyi vuriwaka clam leyi humesiweke ehansi ka Lwandle ra Atlantic N’walungu ku vuriwa leswaku hi yona “leyi hanyeke malembe yo tala ku tlula swiharhi hinkwaswo leswi tshameke swi tiviwa.” Van’wasayense va hlayele tilayini leti nga eka xiphambati xa yona leti kombisaka nkarhi lowu yi wu hanyeke naswona va kume leswaku yi ni malembe ya 405.—SUNDAY TIMES, BRITAIN.

◼ “Loko xiyimo xa ikhonomi xi tsekatseka swinene, hambi ku ri vanhu lava fuweke swinene va karhateka. Va lava ku pfuniwa hi vativi va ta mianakanyo leswaku va ta kota ku langutana ni ku cinca koloko ka xiyimo xa ikhonomi.”—THE NEW YORK TIMES, U.S.A.

TV Yi Kucetela Vantshwa Ku Hlanganyela Eka Timhaka Ta Masangu

Xihloko lexi kandziyisiweke eka magazini lowu vuriwaka Pediatrics xi vule leswaku “ku ni vumbhoni byo tala lebyi kombisaka leswaku loko vantshwa va hlalela minongonoko ya TV leyi kombisaka vanhu lava hlanganyelaka timhaka ta masangu, minongonoko yoleyo yi khumba ndlela leyi va ti langutaka ha yona timhaka ta masangu naswona leswi swi endla leswaku va tikhoma hi ndlela yo biha.” Ndzavisiso wun’wana wu kombisa leswaku vantshwa lava hlalelaka minongonoko yo tano siku ni siku va le “khombyeni lerikulu ra ku va va tikuma va tikile” ku tlula lava yi hlalelaka minkarhi yin’wana. Xivangelo xin’wana lexi endlaka vantshwa va pfariwa mahlo va ehleketa leswaku ku hlanganyela eka timhaka ta masangu a swi na khombo hileswi minongonoko leyi ya TV yi nga dzikiki ngopfu eka vuyelo byo biha lebyi vaka kona byo tanihi mavabyi lama tluletiwaka hi timhaka ta masangu swin’we ni ku kuma makhwiri lama nga lavekiki. Entiyisweni, TV hi yona yi kucetelaka vantshwa leswaku va hlanganyela eka timhaka ta masangu. Valavisisi va tlhele va vula leswaku vanhu va fanele va tivonela ni le ka timagazini, Internet ni vuyimbeleri.

Ku Andza Ka Vuvabyi Bya Nhlokonho

Le United States vanhu vo ringana magidi manharhu va tshunguriwa vuvabyi bya nhlokonho, lebyi nakambe byi vuriwaka vuvabyi bya Hansen. Lembe ni lembe kwalomu ka 150 wa vanhu va khomiwa hi vuvabyi lebyi. Vo tala va vona lava nga ni vuvabyi lebyi va huma ematikweni man’wana. Hambiswiritano, Nhlangano wa le Amerika lowu Endlaka Ndzavisiso hi Mavabyi ya le Tindhawini leti Hisaka ni hi Ku Basa wu vula leswaku Nongonoko wa Tiko Hinkwaro wa Vuvabyi bya Hansen lowu nga le dorobeni ra Baton Rouge, le Louisiana “lembe ni lembe wu tivisiwa hi ta vanhu va kwalomu ka 30 lava nga ni vuvabyi lebyi, lava tshamaka edzongeni wa Louisiana ni le Nsonga-nkulu wa Ribuwa ra le Texas lava tswaleriweke eUnited States, lava nga si tshamaka va endzela tiko leri nga ni vuvabyi bya nhlokonho.” Ni sweswi valavisisi a va swi twisisi leswaku vuvabyi lebyi byi hangalaka njhani. Vuvabyi lebyi bya tshunguleka loko byi hatle byi voniwa. Kambe loko byo voniwa loko se byi ri ni nkarhi wo leha byi ku hlaserile, a swi nge he koteki leswaku misiha leyi hlaseriweke hi byona yi tshunguriwa.

Ku Yiviwa Ka Tikhemikhali Leti Ku Endliwaka Tibomo Ta Nyutliya Ha Tona

Mohamed ElBaradei, mukongomisi-nkulu wa International Atomic Energy Agency u ri: “Ku yiviwa ka tikhemikhali leti ku endliwaka tibomo ta nyutliya ha tona hi matherorisi ka ha ri xiphiqo lexikulu. Ku mangariwe milandzu yo tala ya ku yiviwa ka tikhemikhali leti eka Nhlangano lowu—kwalomu ka milandzu ya 250 ku sukela hi January ku ya eka June ntsena hi 2008. Xin’wana lexi vilerisaka ngopfu hileswaku loko tikhemikhali leti ti yiviwa, a ta ha kumeki.” A swi si tiviwa kahle leswaku ku tlakuka ka milandzu leyi mangariwaka ya ku yiviwaka ka tikhemikhali leti swi vangiwa hikwalaho ka leswi ti lavekaka ngopfu kumbe hikwalaho ka leswi milandzu leyi yi mangariwaka swinene hi matiko yo tala.

Matsalwa Ya Khale Lama Nga Kumiwa eIsrayele

Vayimburi va le Israyele va kume tsalwa ra khale leri tikombaka ri tsariwe emalembeni ya kwalomu ka 1 000 ku nga si kumiwa Tibuku-nsongwa ta le Lwandle Leri Feke. Tsalwa leri, leri tilayini ta rona ta ntlhanu ti tsariweke hi inki eka xipetlu xa vumba, ri kumiwe eka vuyimburi lebyi endliweke hi lembe-xidzana ra vu-10 B.C.E. ekhokholweni ra Yudiya eKhirbet Qeiyafa le Israyele. Buku yin’wana leyi gandlisiweke hi Yunivhesiti ya Hebrew ya le Yerusalema yi vula leswaku rungula ra tsalwa leri a ri si hlamuseriwa hinkwaro kambe ri tikomba ri ri tsalwa ra le nawini leri tsariweke hi mutsari la nga ni ntokoto naswona ri ni “marito lama fambisanaka ni lama nge ‘muavanyisi,’ ‘hlonga’ na ‘hosi.’”

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 30]

Gabi Laron/Institute of Archaeology/Hebrew University © Yosef Garfinkel