Kara Altın Şehrine Bir Ziyaret

BELKİ Brezilya’daki Ouro Prêto kentinin adını daha önce hiç duymamışsınızdır; fakat 18. yüzyılda, bu kentin nüfusu New York’unkinin üç katından fazlaydı ve geliri, depremde yerle bir olan Lizbon kentinin (Portekiz) yeniden inşası için bir zamanlar gereken parayı karşılayacak güçteydi. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü 1980 yılında Ouro Prêto’yu, şu anda kültürel ve doğal zenginlikler açısından üstün durumda olan yaklaşık 700 sit alanının dahil olduğu Dünya Mirası Listesi’ne ekledi. Ouro Prêto neden bu listeye dahil edildi? Cevabı öğrenmek için bu eşsiz kentin tarihine bir bakalım.

Altını Keşfettiren İçecek

17. yüzyılın ilk yarısında bandeirante’ler olarak adlandırılan çok sayıda Portekizli kâşif, yerli köleler, yeni topraklar ve altın bulmak için Brezilya’yı keşfe çıktı. Bir araştırma seferi ülkenin iç kısımlarında, Itacolomi Dağı’na ulaşana dek zorlukla ilerledi. Duarte Lopes susuzluğunu gidermek için bir dereden tahta tasına biraz su alıp içtikten sonra tasın dibindeki küçük siyah taşları fark etti.

Lopes bu taşları bir arkadaşına sattı; arkadaşı taşların değerli olduklarını tahmin ederek Rio de Janeiro’nun valisine gönderdi. Vali taşları incelediğinde bunların ince, siyah bir demir oksit tabakasıyla kaplı, halis altın olduklarını gördü. Fakat bu altın nereden gelmişti? Lopes Itacolomi’nin yerini tarif eder etmez araştırma başladı. 1698’de, bandeirante Antônio Dias de Oliveira altının geldiği dağı buldu. Altın avcıları göz açıp kapayana kadar altının bulunduğu yerin yakınındaki kampa –buraya sonradan Vila Rica adı verildi– akın ettiler. Çok geçmeden Vila Rica’nın nüfusu 80.000’i buldu. Zamanla Minas Gerais’in merkezi oldu ve “Kara Altın” anlamına gelen Ouro Prêto adını aldı.

Kara Altının Rengi Kırmızıya Dönüyor

Altın arayıcıları 1700 ile 1820 yılları arasında 1.200 ton altın çıkardılar; bu miktar o dönem boyunca dünya çapında elde edilen altının yüzde 80’iydi. Acaba bunca altın nereye gitti? Çıkarılan altın Casa dos Contos’ta, yani Darphane’de kalıplara döküldü. Ardından altının beşte biri vergi olarak toplanıp Portekiz kraliyet ailesinin hazinesine konuldu.

Sömürgeciler vergiye karşı çıktı. İçlerinden biri madencileri, askerleri ve kilise üyelerini Portekiz Kraliyet Yönetimine karşı ayaklandıran Felipe dos Santos’tu. Fakat Portekizliler direndi. Dos Santos 1720’de asıldı, vücudu atların arkasına bağlanarak sokaklarda sürüklendi. Bu olayın ardından madenciler ocaklarına geri döndü ve vergiler yükselmeye devam etti.

Ancak bu, isyanı yalnızca geçici bir süre için bastırdı. Daha sonra aynı yüzyıl içinde “diş çeken” anlamına gelen Tiradentes lakaplı –bu lakap mesleklerinden biriyle ilgili fikir verir– Joaquim da Silva Xavier ortaya çıktı. Tiradentes, Ouro Prêto’lu şair, hukukçu ve askerlerden oluşan bir grubun içindeydi; bu grup düzenli olarak Toledo isimli papazın evinde toplanıyordu. Önceleri çoğunlukla boş boş felsefeden konuşurlarken, zamanla sohbetlerin konusu o günlerin politikası oldu. Kendi aralarında Portekiz Kraliyet Yönetiminin boğucu taleplerinden gizlice söz ettikçe konuşmaları giderek isyankâr bir hal aldı. Portekiz kraliçesi I. Maria asilerin boyunlarının vurulacağına dair uyarıda bulunmuştu.  Buna rağmen, artık asteğmen olan Tiradentes, 1788’de Inconfidência Mineira’ya, ya da diğer adıyla Minas Gerais Eyaleti İsyanı’na önayak oldu.

Bir casus, isimlerini vererek komplocuları ihbar etti. Birer birer tutuklanan bu kişiler, ölene dek kalmak üzere Afrika’ya sürgüne gönderildiler. Tiradentes, 21 Nisan 1792’de boynu vurularak idam edilene dek Rio de Janeiro’daki rutubetli bir hapishane hücresinde adeta çürüdü. Tiradentes’in başı Ouro Prêto’nun şehir meydanında bir direk üzerinde teşhir edildi ve dörde bölünen vücudunun parçaları sokaklarda sırıklara bağlandı. Bu bir süreliğine, ileride ortaya çıkabilecek isyankârların gözünü korkuttu. Fakat otuz yıl sonra, 1822’de, Brezilya Portekiz’den bağımsızlığını kazandı.

Sanat, Tarih ve Din Hazineleri

Zamanla Ouro Prêto’nun altını tükendi ve kent eski önemini yitirdi. Ancak şehrin sanat eserlerinden bazıları ve tarihini anımsatan başka özellikleri korundu. Bunların bir kısmı Praça Tiradentes’te bulunan Inconfidência Müzesi’nde görülebilir. Eskiden valilik sarayı ve cezaevi olarak kullanılan müze, sanat, tarih ve şehrin yaşadığı felaketin anılarını hâlâ canlı tutar.

Sergilenen şeyler arasında Tiradentes’in I. Maria tarafından çıkarılmış ölüm fermanı ve idam edildiği darağacının parçaları bulunur. Bir koğuştaki yataklar gibi dizilmiş düz dikdörtgen taş parçalarının altında Tiradentes’in bazı isyancı arkadaşlarının kemikleri gömülüdür. Başka bir katta da sömürgeci dönemden ve imparatorluk döneminden kalan antika mobilyalar sergilenmektedir.

Değerli Taş Cenneti

Praça Tiradentes’in yukarısına doğru yürüdüğünüzde yol sizi başka bir hazineye, valilere ve devlet başkanlarına ev sahipliği yapan Valilik Sarayı’na götürür. Günümüzde burada maden mühendisliği, jeoloji ve metalurji alanında yüksek öğrenim veren Escola de Minas okulu bulunmaktadır. Okul müzesi, 3.000 farklı mineral, değerli taş, kristal ve tabii ki ouro prêto, yani kara  altın cinsinin 20.000 örneğinden oluşan göze çarpar bir koleksiyonu görkemli şekilde sergilemektedir.

Günümüzde buranın başlıca doğal kaynağı artık altın değildir. Ancak bölge akvamarin ve zümrüt türü beril ile sarı topaz vermeye devam eder. Yaklaşık 50 yıl önce değerli taş kesimi sanatı sadece bir avuç zanaatkâr tarafından biliniyordu. Bugün ise, çok sayıda serbest çalışan değerli taş avcısı ve mücevher dükkânı Praça Tiradentes’in her yanında bulunmaktadır. Dükkânlardaki satıcılar yalnızca değerli taşları tanıma dersi vermekle kalmaz, sizi arka odalarda çalışan taş kesme ustalarıyla ve perdahçılarla da tanıştırırlar. Sırasıyla kesimin nasıl yapıldığını göstermekten de memnun olurlar. Konukseverliklerini yansıtan bu jest, şehir halkının, tarihi böylesine ilginç bir şehirde yaşamakla kendilerini ne kadar ayrıcalıklı hissettiklerini gösterir.

Eğer Brezilya’yı ziyaret etmeyi düşünüyorsanız, Ouro Prêto’ya uğramayı kesinlikle ihmal etmeyin.

[Sayfa 22’deki harita]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

Ouro Prêto

[Tanıtım notu]

Harita: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Sayfa 22, 23’teki resim]

Demir oksit çıkarıldığında, siyah taşlar altın külçelerine döner

[Sayfa 23’teki resim]

Uzakta Itacolomi Dağıyla Ouro Prêto

[Sayfa 24’teki resim]

Praça Tiradentes’teki Inconfidência Müzesi

[Sayfa 24’teki resim]

Akvamarin, sarı topaz ve zümrüt

[Tanıtım notu]

Değerli taşlar: Brasil Gemas, Ouro Preto, MG