Bai na kontenido

Bai na kontenido

Guera A Haña un Otro Kara

Guera A Haña un Otro Kara

Guera A Haña un Otro Kara

GUERA semper tabata kruel. Semper e tabatin un efekto devastador riba bida di sòldánan i semper el a pone sivilnan sufri. Pero den añanan resiente, guera a haña un otro kara. Den ki sentido?

Gueranan di awendia pa un gran parti ta gueranan sivil, gueranan entre gruponan di siudadano di e mesun pais. I gueranan sivil hopi bes ta dura mas largu, ta laga e poblashon keda mas troumatisá i ta destrosá paisnan mas hopi ku gueranan ku ta ser bringá entre nashonnan. Historiadó spañó Julián Casanova ta bisa: “Gueranan sivil ta aktividatnan militar kruel i sangriento ku ta resultá den míles di morto, violashon seksual, eksilio fòrsá i, den kasonan mas ekstremo, masakre.” No kabe duda ku ora atrosidatnan a ser kometé entre gruponan ku ta den serkania di otro, por dura siglonan pa e heridanan kura.

Desde e dia ku e Guera Friu a terminá, tabatin masha poko guera entre ehérsitonan di e nashonnan. Instituto pa Investigashon pa Pas Internashonal di Stockholm (SIPRI) ta informá: “Ku eksepshon di tres konflikto armá grandi registrá pa aña 1990-2000, tur e otronan tabata interno.”

Ta bèrdat, konfliktonan interno por parse ménos peligroso i kisas notisia internashonal no ta bisa nada tokante nan, pero tòg e doló i destrukshon kousá dor di tal hostilidat ta devastador. Miónes di hende a muri den konfliktonan interno. De echo, durante e último dos dékadanan, kasi sinku mion hende a pèrdè nan bida den djis tres pais asotá pa guera: Afganistan, Repúblika Demokrátiko di Congo i Sudan. Den e paisnan di Balkan, kombatenan étniko violento a mata kasi 250.000 hende, i guera prolongá di guerieronan na Colombia a mata 100.000 hende.

E brutalidat di guera sivil ta partikularmente bisto den e efekto ku e tin riba mucha. Durante e último dékada, mas ku dos mion mucha a pèrdè nan bida den konfliktonan sivil, segun Alto Komisario di Nashonnan Uní pa Refugiadonan. Ademas, seis mion a keda heridá. Un kantidat kresiente di mucha a wòrdu entrená pa bira sòldá. Un mucha ku a bira sòldá ta bisa: “Nan a train mi. Nan a duna mi un arma. Mi a tuma droga. Mi a mata masha hopi sivil. Ya, tabata tempu di guera . . . Mi tabata djis sigui òrdu. Mi tabata sa ku esei ta malu. No tabata mi deseo.”

Hopi mucha den paisnan kaminda guera sivil a bira un parti di bida ta lanta sin ku nunka nan a konosé pas. Nan ta biba den un mundu kaminda skolnan a wòrdu destruí i kaminda en bes di komuniká ku otro e partidonan ku ta kontra otro ta usa arma di kandela. Dunja, ku tin 14 aña di edat, ta bisa: “Asina hopi hende a wòrdu matá . . . Bo no por tende para kanta mas, solamente e zonidu di muchanan ku ta yora pasobra nan a pèrdè nan mama òf tata, un ruman hòmber òf ruman muhé.”

Kiko Ta e Kousanan?

Den kaso di tal gueranan sivil kruel asina, ta kiko ta basha gasolin riba e kandela? Odio étniko i di tribu, diferensianan religioso, inhustisia i disturbio polítiko ta faktornan signifikativo. Un otro rais di e problema ta golosidat—golosidat pa poder i pa plaka. Lidernan polítiko, hopi bes motivá pa golosidat, ta pusha palu bou di kandela i pone e kombatenan sigui òf bira mas pió. Un rapòrt publiká dor di SIPRI ta bisa ku hopi partisipante den konfliktonan armá “ta motivá pa ganashi personal.” E rapòrt ta sigui bisa: “Golosidat ta ser manifestá den diferente forma, for di lidernan militar i polítiko ku ta negoshá djamanta na gran eskala te na hóbennan armá ku ta plùnder pueblonan.”

Debí ku ta masha fásil pa haña arma barata pero ku a la bes ta mortal, hopi mas hende ta ser matá. Alrededor di 500.000 morto pa aña—prinsipalmente hende muhé i mucha—ta wòrdu kousá dor di e asina yamá armanan chikí. Den un pais afrikano, un hende por kumpra un rifel outomátiko AK-47 pa e preis di un galiña. Lamentablemente, den algun lugá e kantidat di rifel ta birando mes hopi ku e kantidat di paranan doméstiko aki. Awor tin alrededor di 500 mion armanan chikí i armanan leve mundialmente, 1 pa kada 12 persona.

Konfliktonan sivil amargo lo bira un karakterístika distintivo di siglo 21? Ta posibel pa kontrolá gueranan sivil? Finalmente, hende lo logra pone un fin na matamentu? E siguiente artíkulo lo kontestá e preguntanan aki.

[Kuadro na página 4]

E Preis Trágiko di Guera Sivil

Den gueranan sivil ku no ta usa armanan sofistiká pero ku tòg ta kruel, 90 porshento di e víktimanan ta sivil i no sòldá. “Ta mas i mas bisto ku den konfliktonan armá, muchanan ta e blanko i no simplemente víktimanan di guera,” segun Graça Machel, e Eksperto di Impakto di Konfliktonan Armá Riba Mucha di e Sekretario General di Nashonnan Uní.

Violashon seksual a para bira un táktika militar. Den algun áreanan asotá pa guera, rebeldenan ta violá kasi tur mucha muhé adolesente ku nan topa den e pueblonan ku nan invadí. E meta di tal violadó ta pa krea pániko òf kibra lasonan di famia.

Guera ta kousa hamber i malesa. Guera sivil ta nifiká ku hende lo planta i kosechá ménos, i si tin mes, lo tin masha tiki kuido médiko disponibel i masha poko ousilio internashonal lo yega serka esnan ku ta den nesesidat. Un estudio di un guera sivil afrikano a revelá ku 20 porshento di víktima a muri di malesa i 78 porshento di hamber. Solamente 2 porshento a muri komo konsekuensia direkto di e kombate.

Kada 22 minüt un promedio di un persona ta pèrdè un brasa òf un pia, òf su bida dor di trapa riba un mina di tera. Nan ta kalkulá ku tin 60 pa 70 mion mina di tera plamá den mas ku 60 pais.

Hende a haña nan mes obligá di hui for di nan kasnan. Awor tin 50 mion refugiado rònt mundu, i mitar di nan ta mucha.

[Rekonosementu pa Potrèt na página 2]

PORTADA: Mucha hòmber: Potrèt di Chris Hondros/Getty Images

[Rekonosementu pa Potrèt na página 3]

Potrèt di Chris Hondros/Getty Images