Bai na kontenido

Bai na kontenido

Europa Lo Uni di Berdad?

Europa Lo Uni di Berdad?

Europa Lo Uni di Berdad?

SI TA difícil pa bo kere cu Europa ta serio tocante unificacion, bo tin cu djis crusa un par di su fronteranan interno. Awor hende ta move libremente den e Union Europeo (UE). Tempu di espera na frontera a casi disparcé. Claro cu biaheronan ta supercontentu, pero no ta nan so ta beneficiá. Awor ciudadanonan di paisnan di UE por studia, traha i establecé negoshi fácilmente unda cu nan kier den UE. Na su turno esaki a hiba na progreso económico den e áreanan mas pober dje Union.

E fácil cu a bira pa crusa frontera sigur ta un cambio grandi. Pero, nos mester concluí cu Europa ta unificá caba i cu no tin ningun obstáculo den su caminda pa unificacion? Al contrario, tin obstáculonan i algun di nan ta basta intimidante. Pero promé cu nos considerá esakinan, laga nos tira un bista riba un dje pasonan mas grandi den direccion di unidad cu nan a logra te asina leu. Dje manera ei nos por comprendé mihó di con hende tin asina tantu speransa den unidad.

Pasonan den Direccion di Unificacion Monetario

Pa mantené frontera por ta caru. Formalidadnan di duana entre e 15 paisnan miembro di UE un tempu a yega di costa e nacionnan ei un 12 mil miyon euro pa aña. No ta un sorpresa anto cu e situacion nobo na e fronteranan di Europa a stimulá crecementu económico. Ora bo pensa riba e 370 miyon habitantenan di UE moviendo libremente di un pais pa otro denter di un solo mercado comun, ta keda bisto cu e potencial económico ta sobresaliente. Kico a haci e progreso ei posibel?

Aya na februari 1992, lidernan di gobiernu a dal un paso grandi padilanti riba e caminda di unificacion dor di firma e Tratado di Union Europeo, esta, e Tratado di Maastricht. E tratado ei a pone e base pa establecé un mercado uní den Europa, un banco central i un solo moneda. Sin embargo, un otro paso importante mester a sigui: eliminá fluctuacion den tasa di cambio di moneda. Sí, pasobra e tasa di cambio di mañan por tira completamente un otro lus riba un transaccion djawe.

Nan a eliminá e obstáculo aki cu tabata den e caminda di unidad dor di establecé e Union Económico i Monetario (UEM) i dor di introducí euro como e moneda comun. Gastu di cambio di moneda a disparcé, i negoshinan no tin cu protehá nan mes mas contra riesgonan di tasa di cambio. E resultado ta ménos gastu di negoshi i mas comercio internacional. Na su turno, esaki por hiba na mas empleo i mayor poder di compra, loke lo beneficiá tur hende.

Establecimentu dje Banco Central Europeo na 1998 a marca un otro paso importante den direccion di adoptá un solo moneda. E banco independiente aki, ubicá den e stad aleman Frankfurt, tin soberania monetario riba e gobiernunan participante. E ta haci esfuerso pa mantené inflacion abou den e asina yamá zona euro, cu ta consistí di 11 pais participante, * i pa stabilisá e fluctuacion di tasa di cambio entre euro, dollar i yen.

Pues, pa loke ta trata asuntunan monetario, nan a bai dilanti cu pasonan grandi. Sin embargo, asuntunan monetario tambe ta ilustrá e desunion profundo cu ta existí ainda entre nacionnan europeo.

Mas Asuntu Monetario

E nacionnan mas pober den UE tin nan motibunan pa keha. Nan ta sinti cu e nacionnan miembro mas ricu no ta compartí suficiente di nan rikesa cu nan. Ningun dje nacionnan miembro no ta nenga cu mester ofrecé e partnernan europeo mas pober extra sosten financiero. Sin embargo, e nacionnan mas ricu ta sinti cu nan tin motibunan válido pa no duna tur loke nan por.

Tuma por ehempel Alemania. Ta bisto cu e pais ei su entusiasmo pa financiá e unificacion europeo a mengua awor cu su mes carganan financiero a subi. E prijs pa unificá Oost Alemania cu West Alemania so tabata enorme, casi 180 mil miyon florin pa aña. Esei ta un cuart dje presupuesto nacional! E desaroyonan aki a pone e debe nacional di Alemania bula bai asina haltu cu e pais tin cu haci esfuersonan grandi pa cumpli cu e rekisitonan di admision fihá dor dje UEM.

Miembronan Nobo Ta Bati na Porta di UE

Esnan cu ta boga pa un solo moneda ta spera cu riba corto plaso e paisnan di UE cu ainda no ta den e UEM lo superá nan obstáculonan promé cu aña 2002, ora cu placa di papel i moneda di euro ta supose di remplasá e monedanan europeo djawe. Si Gran Bretania, Dinamarca i Suecia deshací di nan mala gana di aceptá euro, asta hende den e paisnan ei kisas lo mira nan libra esterlina, kroner i kronor ser remplasá dor di euro.

Miéntras tantu, tin seis otro pais europeo ta bati na porta di UE. Nan ta Chipre, Estonia, Hungria, Polonia, República Checo i Slovenia. Tin cincu pais mas ta warda nan turno, esta, Bulgaria, Latvia, Lituania, Rumania i Slovakia. Lo no ta barata pa nan drenta UE. Segun cálculo, entre aña 2000 pa 2006, UE lo tin cu percurá 80 mil miyon euro pa yuda e dies paisnan nobo for di Oost Europa.

Sin embargo, e fondonan cu e paisnan nobo ei lo tin cu bin cuné pa cumpli cu e rekisitonan di admision den UE ta hopi biaha mas tantu cu e cantidad cu nan lo ricibí na yudansa di UE. Por ehempel, Hungria lo tin cu gasta 12 mil miyon euro na desaroyá su careteranan i rednan di trein. República Checo lo tin cu gasta mas cu 3,4 mil miyon euro na facilidadnan pa purificá awa so, i Polonia tin cu gasta 3 mil miyon euro pa reducí emision di sulfur. Tog asina mes, e solicitantenan ta sinti cu e beneficionan lo surpasá e gastunan. Pa cuminsá, nan comercio cu paisnan di UE lo aumentá. Sin embargo, e solicitantenan tin cu warda den rij pa un tempu. Segun opinion público actual, mester aceptá nacionnan miembro nobo solamente despues cu UE a drecha su mes asuntunan financiero promé.

Rencor, Nacionalismo i Desempleo

Apesar di tur esfuerso cu a haci pa logra mayor unidad, tin tantu paden como pafó di Europa, preocupacion tocante e desaroyonan riba e Continente. Tin tambe hopi inkietud tocante con pa trata cu conflictonan étnico, manera esnan cu ta desintegrando e region di Balkan, promé e guera na Bosnia i despues e conflicto na Kósovo. Nacionnan miembro di UE hopi bes no ta di acuerdo en cuanto con pa manehá conflictonan asina den Europa i mas ayá. Siendo cu UE no ta un federacion di estado i no tin un política exterior comun, demasiado biaha interesnan nacional ta predominá. Ta bisto anto cu interesnan nacional ta un obstáculo tremendo pa logra un ‘Estados Unidos di Europa.’

Europa tin tambe un otro problema urgente: desempleo grandi. Un promedio di 10 porciento dje forsa laboral ta desempleá. Esaki ta nificá cu mas cu 16 miyon persona no tin trabou. Den hopi pais, hóbennan cu ta forma casi un cuart dje poblacion di UE, ta haci hopi esfuerso pa haña trabou, pero sin éxito. Nada straño anto cu hopi hende ta haña cu lucha contra desempleo masal ta Europa su reto number unu! Te asina leu, intentonan pa reformá e mercado laboral no a duna fruta.

Sin embargo, tin un obstáculo asta mas grandi ainda den e caminda pa unidad.

Ken Ta na Mando?

Soberania ta keda e obstáculo mas grandi den alcansá un Europa uní. Nacionnan miembro tin cu yega na un acuerdo en cuanto te na ki grado nan ta dispuesto pa sacrificá nan soberania nacional. E meta di UE ta pa establecé un forma di gobernacion cu ta surpasá límitenan nacional. Si no logra realisá esaki, segun e korant Le Monde, introduccion dje euro lo ta simplemente “un victoria provisional.” Sin embargo, tin nacionnan miembro cu ta haña e idea di sacrificá nan autoridad, masha duru pa aceptá. Por ehempel, e lider di un nacion miembro di UE a declará cu su pais a “nace pa ta un lider di nacionnan, no un siguidó.”

Ta di comprendé anto cu e nacionnan miembro mas chikitu tin miedu cu a lo largu e nacionnan mas grandi lo ta esnan cu lo tuma mando i cu nan lo nenga di aceptá decisionnan cu lo perhudicá nan propio interesnan. Nacionnan mas chikitu ta puntra nan mes, por ehempel, con lo bai dicidí cua paisnan lo tin sede di vários agencia di UE. Esaki ta un decision importante, pasobra e agencianan ei ta duna un empuhe n’e mercado laboral den e pais unda nan ta situá.

En bista di tur e obstáculonan intimidante aki den e caminda pa unidad, esta, desigualdad económico, guera, desempleo i nacionalismo, ta parce fácil pa hende sinti nan desanimá riba e tema di unificacion di Europa. Pero echo ta cu a haci progreso extraordinario. Cuantu progreso mas tin na caminda, nos no sa sigur. E problemanan cu ta atacá esnan cu ta purba unificá Europa, ta principalmente e mésun problemanan cu ta atacá tur gobiernu humano.

Lo ta posibel pa un dia bini cu un gobiernu cu por solucioná problemanan manera conflicto étnico, desempleo masal, pobresa i guera? Ta realístico pa pensa riba un mundu caminda hende ta biba den berdadero unidad? E siguiente artículo lo considerá un contesta cu podisé lo sorprendé bo.

[Nota]

^ par. 8 E paisnan aki ta Alemania, Austria, Bélgica, Finlandia, Francia, Hulanda, Irlanda, Italia, Luxemburgo, Portugal i Spaña. Pa vários motibu, Dinamarca, Gran Bretania, Grecia i Suecia, no ta incluí ainda.

[Kuadro na página 6]

Ata Euro Ta Bini!

Aunke e actual moneda i placanan di papel nacional dje miembronan di Union Europeo lo no disparcé sino te aña 2002, transaccionnan cu no ta cash ya caba ta tuma lugá na euro. E cambio monetario aki tabata un tarea inmenso pa banconan. Sin ­embargo, awor sí tasanan di cambio entre e moneda nacional di paisnan miembro i e euro ta fiho. Bolsanan di balor tambe ta mustra prijsnan na euro. Awor hopi tienda i negoshi ta prijs nan productonan tantu na euro como n’e moneda local.

E tipo di comercio ei ta rekerí ahustenan drástico, foral pa hopi hende grandi, cu lo no por usa nan moneda familiar mas, sea ta mark aleman, franc of lira. Mester ahustá asta cahanan di negoshi i bancomáticonan. Pa haci e transicion mas suave posibel, nan a organisá campañanan oficial di informacion pa informá hende tocante e yegada i uso di euro.

Loke sea e obstáculonan cu a resta, euro ta bini. De echo, ya caba a cuminsá traha moneda i imprimí placa di papel di euro. I esei ta un tarea basta grandi. Asta pa un pais chikitu manera Hulanda, cu alrededor di 15 miyon habitante, mashinnan di traha moneda i imprimí placa di papel lo drei tres aña largu stret pa producí 2,8 mil miyon moneda i 380 miyon placa di papel promé cu 1 di januari 2002. Si pone tur e placanan di papel nobo aki riba otro, esei lo forma un stapel di un 20 kilometer haltu!

[Kuadro na página 7]

“Un Euromasacre”?

Na principio di 1999 Comision Europeo, e cuerpo ehecutivo dje Union Europeo (UE), apénas a sobrebibí un contratempu serio. Nan a acusá e comision di fraude, corupcion i di trato preferencial. A forma un comité pa investigá e acusacionnan. Despues di un investigacion di seis siman largu, e comité a descubrí cu e Comision Europeo a cometé fraude i mal maneho. Sin embargo, e comité investigativo no a haña evidencia cu e miembronan di comision a enrikesé nan mes.

Despues cu a publicá e raport dje comité, henter e Comision Europeo a tuma su retiro na mart 1999, un paso sin precedente. Esei a causa un crísis profundo pa UE. Revista Time a yam’é “un Euromasacre.” Ta tempu so lo bisa ki efecto e crísis aki lo tin riba e proceso di unificá Europa.

[Plachi na página 5]

Ya caba a bira hopi mas fácil pa crusa fronteranan den Europa

[Plachi na página 7]

Banco Central Europeo, na Frankfurt, Alemania, establecé na 1998