Na go na le bohlatse bja baepi ba marope bjo bo dumelelanago le pego e nngwe ya Beibele? Ka 2014 sehlogo se sengwe ka makasineng wa Biblical Archaeology Review se ile sa botšiša potšišo e rego: “Ke batho ba bakae ka Beibeleng ya Seheberu bao ba hlatsetšwego ke baepi ba marope?” Go neilwe karabo e rego: “Bonyenyane ba 50!” Monna yo mongwe yo a bego a se gona maineng a batho bao ba bego ba ngwadilwe sehlogong seo ke Tatenai. Yena e be e le mang? Anke re hlahlobeng tema yeo a e kgathilego pegong ya Beibele.

Jerusalema e kile ya ba karolo ya Mmušo o mogolo wa Peresia. Motse woo o be o le tikologong yeo Baperesia ba bego ba e bitša gore ke ka mošola wa Noka ya Eforate, e lego ka bodikela bja Eforate. Ka morago ga gore Baperesia ba fenye Babilona, ba ile ba lokolla makgoba a Bajuda gomme ba a laela gore a age lefsa tempele ya Jehofa kua Jerusalema. (Esera 1:1-4) Lega go le bjalo, manaba a Bajuda a be a le kgahlanong le modiro woo gomme a latofatša Bajuda ka wona modiro wo gore ba be ba rabela kgahlanong le Peresia. (Esera 4:4-16) Nakong ya pušo ya Dario wa Pele (522-486 B.C.E.), mmuši wa Peresia yo leina la gagwe e lego Tatenai o ile a etelela pele go nyakišišeng ka taba yeo. Beibele e mmitša gore ke “mmuši . . . wa ka mošola wa Noka ya Eforate.”—Esera 5:3-7.

Diphaphathi tše dintši tša mongwalokgwaro tšeo di bego di na le leina la Tatenai di phologile ka ge mohlomongwe e be e le karolo ya tše dingwe tšeo di bolokilwego bobolokelong bja lapa la gagwe. Mongwalokgwaro woo o tswalanyago setho se sengwe sa lapa leo le motho yo mongwe yo go bolelwago ka yena ka Beibeleng, ke lengwalo la kholofetšo la ngwageng wa bo-20 wa pušo ya Dario wa Pele, ka 502 B.C.E. Mongwalokgwaro woo o hlaola hlatse yeo e bonego modiro wa Bajuda e le mohlanka wa “Tattannu, mmuši wa ka Mošola wa Noka,” e lego yena Tatenai yo go bolelwago ka yena ka pukung ya Beibele ya Esera.

Monna yo o be a kgatha tema efe? Ka 535 B.C.E., Korese yo Mogolo o ile a rulaganya lefsa dinaga tšeo a bego a di buša gore e be diprofense gomme e nngwe ya tšona e be e bitšwa Babilona le ka Mošola wa Noka. Ka morago, profense yeo e ile ya arolwa ka dikarolo tše pedi, gomme karolo e nngwe e ile ya bitšwa gore ke ka Mošola wa Noka. Karolo yeo e be e akaretša Coele-Syria, Fenikia, Samaria le Juda. Go ka direga gore mmuši wa karolo yeo o be a le Damaseko. Tatenai o ile a buša tikologong yeo go tloga mo e ka bago ka 520 go fihla ka 502 B.C.E.

Ka morago ga gore Tatenai a ye Jerusalema go yo nyakišiša ka tatofatšo ya gore Bajuda ba a rabela, o ile a begela Dario gore Bajuda ba boletše gore ba be ba laetšwe ke Korese go aga lefsa tempele ya Jehofa. Dinyakišišo tšeo di ilego tša dirwa bobolokelong bja ka mošate di ile tša hlatsela taba yeo. (Esera 5:6, 7, 11-13; 6:1-3) Ka gona, Tatenai o ile a laelwa gore a se šitiše modiro wa Bajuda, gomme o ile a theetša.—Esera 6:6, 7, 13.

Ga go pelaelo gore “mmuši Tatenai wa ka mošola wa Noka ya Eforate” ga go na selo sa bohlokwa seo a se fihleletšego historing. Lega go le bjalo, ela hloko gore Mangwalo a bolela ka yena le go mmitša ka leina la maleba. Ntlha yeo e re nea karolwana e nngwe ya bohlatse bja gore boepi bja marope bo thekga go nepagala ga histori yeo e lego ka Beibeleng.