Selo se Itšego Seo se Fetago Mahumo a Egipita

MOŠE o gare ga batho ba tumilego kudu historing. Dipuku tše nne tša Beibelego tloga go Ekisodo go ya go Doiteronomiodi laodiša mo e ka bago ka botlalo ka ditirišano tša Modimo le Isiraele ka tlase ga boetapele bja Moše. O ile a eta pele go lokollwa ga bona Egipita, a boelanya kgwerano ya Molao le go hlahla ba-Isiraele go ya mollwaneng wa Naga ya Kholofetšo. Moše o godišeditšwe ka lapeng la Farao, eupša o ile a ba molaodi yo a swanelegago wa batho ba Modimo gotee le go ba moporofeta, moahlodi le mongwadi yo a buduletšwego ke Modimo. Lega go le bjalo, e be e le “monna yo bolêta ruri xo fetiša batho ka moka.”—Numeri 12:3.

Bontši bja seo Beibele e se bolelago ka Moše se akaretša nywaga e 40 ya mafelelo ya bophelo bja gagwe, e akaretša nako ya go lokollwa ga ba-Isiraele bohlankeng go fihla lehung la Moše ge a na le nywaga e 120. Go tloga ge a e-na le nywaga e 40 go ya go e 80, e be e le modiši kua Midiane. Eupša, mothopo o mongwe o re, “mohlomongwe karolo e kgahlišago kudu ya bophelo bja gagwe, gomme e bile e le yeo e utegilego kudu,” ke nywaga ya gagwe ya mathomo e 40, go tloga go belegweng ga gagwe go fihla ge a tšhaba Egipita. Ge e le gabotse ke’ng seo re ka se kwešišago ka nako ye? Ke bjang maemo a go godišwa ga Moše a ka bego a ile a kgoma go ba ga gagwe monna yo a bilego yena? A ka ba a ile a lebeletšana le ditutuetšo dife? Ke ditlhohlo dife tšeo a ka bego a ile a swanela ke go lebeletšana le tšona? Gomme se ka moka se ka re ruta’ng?

Bokgobeng Kua Egipita

Puku ya Ekisodo e laodiša gore Farao o ile a thoma go boifa badiiledi ba ba-Isiraele kua Egipita ka baka la go oketšega ka pela kudu ga thari ya bona. A dumela gore o be a dira ka “bohlale,” o ile a leka go fokotša dipalo tša bona ka go ba nea mošomo wa bokgoba wa bogateledi gomme ba otlwa ka sefepi ke balaodi ba mošomoba rwala merwalo, ba duba leraga e bile ba foroma ditena tšeo ba bego ba swanetše go di foroma letšatši le letšatši.—Ekisodo 1:​8-14; 5:​6-18.

Tlhaloso ye ya Egipita yeo Moše a belegetšwego go yona e swanela gabotse bohlatse bja histori. Mangwalo a phaphirase a bogologolo gotee le seswantšho se tee sa letlapeng di hlalosa go tšweletšwa ga ditena tša leraga tšeo di bego di forongwa ke makgoba ngwaga-keteng wa bobedi B.C.E. goba pejana ga moo. Balaodi bao ba bego ba ikarabela bakeng sa go aba ditena ba ile ba rulaganya  makgoba ka dihlopha tša ba 6 go ya go ba 18 ka tlase ga mookamedi goba moetapele wa sehlopha. Mobu wa go dira ditena o be o swanetše go epiwa gomme mahlaka a be a swanetše go išwa lefelong la go direla ditena. Bašomi ba ditšhaba tše di fapa-fapanego ba be ba e-kga meetse, gomme ba be ba a tswaka le mobu le mahlaka ba diriša megoma. Methalo e mentši ya ditena e be e tšweletšwa go dirišwa diforomo tša khutlo-nne. Bašomi ba be ba rwala morwalo wa joko wa ditena tšeo di omišitšwego letšatšing go di iša lefelong la moago, ka dinako tše dingwe ba namela mebotwana e le gore ba fihle. Balebeledi ba ba-Egipita, ba itlhamile ka dithupa, ba be ba dula goba ba sepe-sepela ge ba dutše ba hlokometše mošomo.

Pego e nngwe ya bogologolo e šupa diteneng tše 39 118 tšeo di bego di dirwa ke bašomi ba 602, tšeo di lekanywago go palogare ya ditena tše 65 tšeo di bego di dirwa ke motho o tee ka tšhifi. Gomme pego ya lekgolong la bo-13 la nywaga B.C.E. e re: “Banna ba dira . . . karolo ya bona ya ditena letšatši le letšatši.” Se ka moka se swana kudu le mošomo wo o bego o nywakwa go ba-Isiraele bjalo ka ge o hlalositšwe ka pukung ya Ekisodo.

Kgatelelo e ile ya palelwa ke go fokotša badudi ba ba-Hebere. Ka mo go fapanego, “le xe [ba-Egipita] ba ba kokobetša xaxolo, ba fêla ba ata . . . ba bá ba boifa Ba-lsiraele.” (Ekisodo 1:​10, 12) Lega go le bjalo, Farao o ile a thoma pele ka go laela babelegiši ba ba-Hebere ke moka a latela ka batho ka moka gore ba bolaye lesea le lengwe le le lengwe la mošemane la mo-Isiraele. Ka tlase ga maemo a a boifišago, ngwana yo mobotse wa mošemane e lego Moše o ile a belegelwa Jogebeda le Amorama.—Ekisodo 1:​15-22; 6:​20; Ditiro 7:20.

A Utwa, a Hwetšwa a ba a Thwalwa

Batswadi ba Moše ba ile ba nyatša taelo ya Farao ya go bolaya gomme ba uta mošemane wa bona yo monyenyane. Na ba ile ba dira bjalo go sa šetšwe dihlodi le baphuruphutši ba dintlo bao ba bego ba dikologa go tsoma masea? Re ka se kgonthišege ka se. Lega go le bjalo, ka morago ga dikgwedi tše tharo batswadi ba Moše ga se ba ka ba hlwa ba sa kgona go mo uta. Ka gona mmagwe yo a bego a tlaletšwe o ile a mo direla seroto ka mahlaka, a se khupetša ka mmotu gore meetse a se ke a tsena ka gare ga sona. Go fihla bokgoleng bjo itšego, Jogebeda o ile a kwa kgopolo ya ka ntle ya taelo ya Farao gaešita le ge a ile a se ke a dira ka go dumelelana le seo taelo e bego e se bolela e le ka kgonthe ya go lahlela lesea le lengwe le le lengwe la mošemane la mo-Hebere ka nokeng ya Nile. Miryama e lego kgaetšedi wa Moše yo mogolo, o ile a dula kgaufsi gore a mo hlokomele.—Ekisodo 1:​22–2:4.

Ga re tsebe ge e ba Jogebeda o be a nyaka gore Moše a hwetšwe ke morwedi wa Farao ge a e-tla nokeng go tlo hlapa, eupša se ke seo se diragetšego. Morwedi wa kgoši o ile a lemoga gore yo e be e le ngwana wa ba-Hebere. O be a tla dira’ng? Na ka go kwa tatagwe o be a tla laela gore a bolawe? Aowa, o ile a arabela ka mokgwa woo basadi ba bantši ka tlhago ba bego ba tla arabela ka gona. O ile a bontšha kwelobohloko.

Kapejana Miryama o be a šetše a le kgaufsi le  yena. O ile a botšiša gore ‘Na ke go biletše mosadi yo a amušago wa mo-Hebere a go amušetše ngwana yo?’ Ba bangwe ba hwetša temana ye e le e makatšago kudu. Kgaetšedi ya Moše o fapanywa le Farao, yo a ilego a ipopa ngatana e tee le balaodi ba gagwe go swara ba-Hebere ka “bohlale.” Go ba gona, go atlega ga Moše go ile gwa kgonthišetšwa feela ge morwedi wa kgoši a dumelelane le leano la kgaetšedi ya gagwe. Kapejana Miryama o ile a ya go bitša mmagwe ge morwedi wa Farao a arabile ka gore: “A k’O yê hlê!” Ka tumelelano e botse, Jogebeda o ile a thwalwa gore a godiše ngwana wa gagwe ka tšhireletšo ya bogoši.—Ekisodo 2:​5-9.

Ka ntle le pelaelo kwelobohloko ya morwedi wa kgoši e fapana le go ba sehlogo ga tatagwe. Ga se gore o be a sa šetše goba gore o be a boditšwe maaka mabapi le ngwana. Kwelobohloko e borutho e ile ya mo tutueletša go mo thwala, gomme go dumela ga gagwe moledi wa moamuši wa mo-Hebere go utolla gore ga se a ka a tšea karolo kgethollong ya tatagwe.

Kgodišo le Thuto

Jogebeda “a tloxa le ngwana eo a mo amuša. Ya re xe a xodile, a mo iša xo morwedi wa Farao, a ba morwa wa xaxwe.” (Ekisodo 2:​9, 10) Beibele ga e bolele gore Moše o dutše lebaka le le kaakang le batswadi ba gagwe. Ba bangwe ba nagana gore bonyenyane e swanetše go ba e le ka morago ga ge a tshwelenywaga e mebedi goba e meraroeupša e ka ba e bile lebaka le le telele go feta fao. Ekisodo e bontšha feela gore o ‘godile’ a na le batswadi ba gagwe, e lego seo se ka bolelago go fihlela nywaga le ge e le efe. Lega go le bjalo, Amorama le Jogebeda ka ntle le pelaelo ba dirišitše nako yeo go dira gore morwa wa bona a lemoge setlogo sa gagwe sa Sehebere le go mo ruta ka Jehofa. Mabapi le gore ba be ba atlegile gakaakang go bjaleng tumelo le lerato la go rata go loka ka pelong ya Moše, seo se be se tla bonagala ge nako e dutše e tšwela pele.

Ge a be a bušetšwa go morwedi wa Farao, Moše o be a rutilwe “mabohlale ohle a Ba-Egipita.” (Ditiro 7:​22) Seo se be se tla bolela tlwaetšo yeo e bego e hlametšwe go dira gore Moše a swanelege go šomela mmušo. Thuto e kgolo ya Egipita e be e akaretša dipalo, geometry (mohuta o itšego wa dipalo), go thala dipolane, go aga le bokgabo bjo bongwe le dithutamahlale. Mohlomongwe, lapa la ka bogošing le be le ka nyaka gore a hwetše tlhahlo bodumeding bja ba-Egipita.

Moše a ka ba a ile a amogela thuto ya gagwe ya moswana-noši gotee le bana ba bangwe ba ka bogošing. Gare ga ba bangwe bao ba ilego ba holwa ke thuto e bjalo ya bahlomphegi e be e le “bana ba babuši ba badiiledi bao ba bego ba rometšwe goba ba tšerwe e le mathopša kua Egipita e le gore ba ‘hlabollwe’ gomme ba buše e le bahlanka” ba botegago go Farao. (The Reign of Thutmose IV, ye e ngwadilwego ke Betsy M. Bryan) Mafelo ao bana ba hlokomelwago le go tlwaetšwa go ona ao a kgokaganego le mošate go bonagala a be a tlwaetša bafsa go hlankela e le bahlankedi ba kgoro. * Mengwalo ya nakong ya Mmušo wa Magareng wa Egipita le Mmušo o Mofsa e utolla gore bahlokomedi ba sego kae ba Farao le bahlankedi ba maemo a godimo ba mmušo ba ile ba tšwela pele ba bitšwa ka leina leo le hlomphegago la “Ngwana wa Moledi” gaešita le ge e le ba bagolo.

Bophelo bja kgorong bo be bo tla leka Moše. E be e le bja mahumo, matsaka le matla. Gape bo ile bja tšweletša dikotsi tša boitshwaro. Moše o be a tla arabela bjang? Potego ya gagwe e sa kwanantšhego e be e tla ba kae? Na e be e tloga e le morapedi wa Jehofa e le ka kgonthe, ngwanabo ba-Hebere bao ba gateletšwego goba na o ile a kgetha sohle seo boheitene bja Egipita bo bego bo ka se nea?

 Phetho e Bohlokwa

Ge a na le nywaga e 40, nako yeo ka yona Moše a ka bago e be e le mo-Egipita wa kgonthe, o ile a ‘ya go bana babo a bona merwalo ya bona.’ Ditiro tša gagwe tša kapejana di bontšhitše gore se e be e se feela go nyaka go tseba; o be a kganyoga go ba thuša. Ge a be a bona mo-Egipita a betha mo-Hebere, o ile a tsena ditaba gare ka go bolaya mogateledi. Tiro yeo e bontšhitše gore pelo ya Moše e be e na le bana babo. Mohlomongwe monna yo a hwilego e be e le mohlankedi, a bolailwe ge a be a dutše a phetha mediro ya gagwe. Mahlong a ba-Egipita, Moše o be a na le mabaka ka moka a go botegela Farao ka go se kwanantšhe. Lega go le bjalo, selo se sengwe seo se ilego sa tutuetša Moše e be e le lerato la go rata toka, seka seo se bontšhwago ka mo go tšwelago pele ge letšatši le le latelago a ile a ngangišana le mo-Hebere yo a bego a betha mogagabo ka go hloka toka. Moše o be a kganyoga go lokolla ba-Hebere bokgobeng bjo thata, eupša ge Farao a kwele ka phošo ya gagwe gomme a leka go mmolaya, Moše o ile a gapeletšega go tšhabela Midiane.—Ekisodo 2:​11-15, bapiša le PK; Ditiro 7:​23-29. *

Nako ya Moše ya go nyaka go lokolla batho ba Modimo e be e sa sepedišane le ya Jehofa. Lega go le bjalo, ditiro tša gagwe di utollotše tumelo. Ba-Hebere 11:​24-26 e re: “Ké ka tumêlô xe Mošê mola à xodile à xana xo bitšwa morwa wa morwedi wa Farao; A ikxêthêla xo thatafalêlwa le sethšaba sa Modimo, a nyatša maiphsinô a lebaka leno.” Ke ka baka la’ng? Ka gobane o ile “a bôna xo nyatšwa wa Kriste è le lehumô le le phalaxo matsaka a Egipita; a dira ka mokxwa woo à lebeletše moputsô wo a tl’o xo o bôna.” Go dirišwa mo go kgethegilego ga polelwana “wa Kriste,” e lego e bolelago gore “motlotšwa,” go swanela Moše ka kgopolo ya gore mafelelong o ile a amogela thomo e kgethegilego e tšwago go Jehofa ka go lebanya.

Anke o nagane! Moše o be a godišitšwe ka tsela yeo e lego ngwana wa ka bogošing bja Egipita feela yo a bego a ka godišwa ka yona. Boemo bja gagwe bo be bo nea mošomo o mobotse kudu le lethabo le legolo kudu leo o kago le nagana, eupša o ile a gana tšeo ka moka. O be a ka se kopanye bophelo kgorong ya Farao wa mogateledi le lerato la go rata Jehofa le go rata toka. Go tseba le go naganišiša ka dikholofetšo tša Modimo go bo-rakgolokhukhu ba gagwe Aborahama, Isaka le Jakobo go ile gwa dira gore Moše a kgethe go amogelwa ke Modimo. E le mafelelo a se, Jehofa o ile a kgona go diriša Moše temeng e bohlokwa kudu bakeng sa go phetha morero wa Gagwe.

Ka moka ga rena re lebeletšana le dikgetho mabapi le dilo tšeo di lego bohlokwa kudu. Ka go swana le Moše, mohlomongwe o lebeletšane le phetho e thata. Na o swanetše go tlogela mekgwa e itšego goba mehola yeo e tla latelago, go sa šetšwe gore o tla swanela ke go dira boikgafo bjo bokaaka’ng? Ge e ba yeo e le kgetho yeo o lebanego le yona, gopola gore Moše o ile a lebelela bogwera bja Jehofa bo le bohlokwa kudu go feta mahumo a Egipita, gomme ga se a ka a itshola ka seo.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Lepokisi go letlakala 11]

Mešomo ya Baledi ba Baamuši

Gantši bo-mma ba amuša masea a bona. Lega go le bjalo, seithuti Brevard Childs ka go Journal of Biblical Literature o re, “mabakeng a itšego gare ga malapa a bakgomana [kgaufsi le Bohlabela] moledi wa moamuši o be a thwalwa. Mokgwa wo o be o tlwaetšwe moo mma a bego a sa kgone go fepa ngwana wa gagwe goba moo mma a bego a sa tsebje. Moledi wa moamuši o be a rwala boikarabelo bja go godiša ngwana gotee le go mo amuša ka lebaka le itšego leo le beilwego.” Mešomo e mmalwa ya bahlokomedi ba baamuši yeo e lego mengwalong ya phaphirase e sa dutše e le gona kua Bohlabela bja Kgaufsi bja bogologolo. Mengwalo ye e hlatsela go go phatlalala ga mokgwa wo go tloga nakong ya ba-Sumer go theoša go fihla nakong ya mafelelong ya setlogo sa Segerika kua Egipita. Dikarolo tšeo di tlwaelegilego tša mengwalo ye ke mebolelo ya batho bao ba akaretšwago, nako yeo e bego e akaretšwa ke mošomo, maemo a mošomo, dilo tša go lebanya mabapi le go fepa, tefišo ya ge o sa latela seo go kwanwego ka sona, mogolo le kamoo o bego o tla godišwa ka gona. Childs o hlalosa gore ka tlwaelo, “go ba moledi go be go tšea lebaka la nywaga e mebedi go ya go e meraro. Moledi wa moamuši o be a godišetša ngwana legaeng la gagwe, eupša ka dinako tše dingwe o be a kgopelwa gore a tliše ngwana go beng gore ba mo hlahlobe.”

[Methopo]

Above: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; below: Erich Lessing/Art Resource, NY

[Diswantšho go letlakala 9]

Go foroma ditena kua Egipita go fetogile ganyenyane ga e sa le go tloga mehleng ya Moše, bjalo ka ge go bontšhwa ke seswantšho sa bogologolo