Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA WA 26

“Muntu nansha umue wa munkatshi muenu kakujimina to”

“Muntu nansha umue wa munkatshi muenu kakujimina to”

Padi mazuwa atshibukila Paulo ne bantu bakuabu pa mâyi, Paulo udi uleja mudiye ne ditabuja dikole ne munange bantu

Bienzedi 27:1–28:10

1, 2. Paulo udi ukeba kuenza luendu lua mushindu kayi mpindieu? Udi mua kuikala udiela nkonko kayi?

 PAULO udi wenda welangana meji a mêyi a Festo bualu neikale ne mushinga mu matuku ende atshilualua. Nguvena Festo uvua mumuambile ne: “Neuye kudi Kaisa.” Paulo mmuenze bidimu bibidi mu buloko. Nunku luendu lule luenzaye mutangile ku Lomo nelumueneke bu lua mushindu mukuabu. (Bien. 25:12) Kadi pa kumbusha malu mimpe a bungi adi Paulo uvuluka avuaye mupete mu ngendu yende, udi uvuluka kabidi a mabi. Pamuapa udi udiela nkonko minene ndambu bua luendu lukadiye ukeba kuenza elu bua kuya kudi Kaisa.

2 Paulo uvua “mu njiwu pa misulu” misangu ya bungi, uvua mupanduke pavua mazuwa mabatshibukile mu mâyi misangu isatu, uvua mene mupitshishile butuku ne munya pa mbuu. (2 Kol. 11:25, 26) Bualu bukuabu, luendu elu neluikale lushilangane bikole ne ngendu ivuaye muenze bua kuyisha, muikale ne budikadidi buonso. Bua mpindieu udi wenza luendu lule menemene lua muena buloko, wenza kilometre mitue ku 3 000 kumbukila ku Kaisalia bua kufika mu Lomo. Neenze luendu elu kakuyi bualu bubi bumufikila anyi? Nansha biobi ne: kabuakumufikila, pafikaye ku Lomo aku kabakumuluisha anyi? Vuluka bimpe ne: udi uya bua baye kumulumbuluisha kudi mukalenge wa bukole bua bungi uvuaku mu bulongolodi bua Satana tshikondo atshi.

3. Paulo uvua mudisuike bua kuenza tshinyi? Netumone tshinyi mu nshapita eu?

3 Buebe wewe, bua malu onso audi mubale bua Paulo, udi wela meji ne: uvua udiumvua mushikile, wamba ne: kuende kuajiki bua tshivua mua kumufikila anyi? Nansha kakese! Uvua mumanye ne: ntatu ivua mimuindile, kadi kavua mumanye ne: ivua mua kuikala ya mushindu kayi to. Nansha muvuaye ne kanyinganyinga amu, kavua mua kujimija disanka divuaye nadi dia kuyisha bua malu avuaye kayi ne bukokeshi bua kuapangisha bua kuenzekawu to. (Mat. 6:27, 34) Paulo uvua mumanye ne: Yehowa uvua musue bua ayishe lumu luimpe lua Bukalenge mu mpunga yonso uvua umueneka, aluyishe too ne bakokeshi. (Bien. 9:15) Paulo uvua mudisuike bua kukumbaja mudimu wende nansha biakumona lufu. Ki mmutudi petu badisuike anyi? Nunku tulondayi Paulo mu luendu lua katshia ne katshia elu, eku tuenda tuela meji a mudi tshilejilu tshiende tshitulongesha.

“Tshipepele tshivua tshilua tshitangile kutudi” (Bienzedi 27:1-7a)

4. Paulo wakatuadija luendu luende mu mazuwa a mushindu kayi? Mbena diende kayi bavuaye nabu?

4 Paulo ne bena buloko bakuabu bavua batuishibue ne: mfumu wa basalayi muena Lomo, diende Yulio, uvua ne bua kubalama bimpe. Mfumu wa basalayi eu wakabuela nabu mu mazuwa a bangenda mushinga avua mafike mu Kaisalia amu. Avua afuma mu Adulamutiona, dilobo dia ku muelelu wa mbuu dia ku ouest kua Asia Mukese, bitangilangane ne tshimenga tshia Mitulene, mu tshidiila tshia Lesbos. Mazuwa avua ne bua kutuka kuya ku nord pashishe kuya ku sud, benda bimana pa amue malobo bua kutulula majitu ne kuambula makuabu. Mazuwa a nunku kaavua akumbana bua bantu kusombabu badilekelele to, nangananga bua bena buloko. (Tangila kazubu ka “ Dienza ngendu mu mazuwa a bangenda mushinga.”) Diakalenga, Paulo kavua nkayende munkatshi mua benzavi abu to, kuvua kabidi bena Kristo nende bu babidi bavua nende muntu amu, Alistâko ne Luka. Luka mene ke udi mufunde malu aa. Bana betu babidi ba lulamatu aba bavua badifutshile mazuwa anyi? Bavua babuelamu bu bena mudimu ba Paulo anyi? Katuena bamanye to.​—Bien. 27:1, 2.

5. Mbalunda ba mushindu kayi bavua Paulo mupete mu Sidona? Bidi bitulongesha tshinyi?

5 Mazuwa mamane kuenza dituku dijima pa mâyi, mende kilometre mitue ku 110 lua ku nord, akimana mu Sidona, ku muelelu wa mbuu, mu Sulia. Bidi bimueneka ne: Yulio kavua wangata Paulo bu muenzavi wa tshianana eu to, pamuapa bualu Paulo uvua mulue muena Lomo uvua muntu kayi ne tshia kumupisha natshi. (Bien. 22:27, 28; 26:31, 32) Yulio wakalekela Paulo utuluka mu mazuwa bua aye kumonangana ne bena Kristo nende. Bushuwa, bena Kristo nende abu bavua anu bumvue disanka dia bungi bua kutabalela mupostolo wabu uvua munenge mu buloko eu! Udi umona pebe mpunga iudi mua kuakidilangana mu mushindu wa muomumue bua bikukoleshe anyi?​—Bien. 27:3.

6-8. Umvuija muvua luendu lua Paulo pakumbukabu mu Sidona baye batangile ku Kinido. Paulo uvua pamuapa mupete mpunga kayi bua kuyisha?

6 Mazuwa avua ne Paulo au akumbuka mu Sidona, kuyawu mabande ne muelelu wa mbuu au, kupitshilawu mu Kilikia, pabuipi ne tshimenga tshiabu tshia Tâso. Luka ki mmutele miaba mikuabu ivuawu mimane to, nansha nanku mmuleje ne: bavua mua kulua kupeta njiwu bua padiye muambe ne: “Tshipepele tshivua tshilua tshitangile kutudi.” (Bien. 27:4, 5) Kadi tudi tumona muvuaye ubuelela pa mpunga yonso uvua umueneka bua kuyisha lumu luimpe. Bushuwa, wakayisha bena buloko nende ne bantu bakuabu bavua mu mazuwa au. Wakayisha kabidi bena mudimu ba ku mazuwa, basalayi, ne bantu bavuaye upeta ku malobo avua mazuwu imanyina. Lelu tutu petu tubuelela pa mpunga idi imueneka bua kuyisha anyi?

7 Mazuwa akafika anu kufika ku dilobo dia Mula, dia ku muelelu wa mbuu dia ku sud kua Asia Mukese. Kuoku aku ke kuvua Paulo ne bakuabu ne bua kuangatshila mazuwa makuabu bua kuya ku Lomo kuvuabu ne bua kufika. (Bien. 27:6) Tshikondo atshi, ntete ya blé ya bungi ivua mu Lomo ivua ifumina mu Ejipitu; ne mazuwa avua ayambula avua ashikidila mu Mula. Mazuwa a buena aa ke avua Yulio mupayike bena buloko ne basalayi. Mazuwa a musangu eu avua ne bua kuikala manene kupita a kumpala, bualu avua mambule bantu 276 ne bintu bia mushinga mukole, tuambe ne: ntete ya blé . Mu bantu abu muvua bena mudimu ba ku mazuwa, basalayi, bena buloko, pamuapa ne bantu bakuabu bavua baya ku Lomo. Mbimueneke bimpe ne: diangata mazuwa makuabu aa divua dienze bua Paulo apete bantu ba bungi bavuaye mua kuyisha, ne tudi anu batuishibue ne: uvua muyishe.

8 Bakimana kabidi mu Kinido mu ditumba dia ku sud lua ku ouest kua Asia Mukese. Pavuaku kakuyi tshipepele tshikole, mazuwa avua enda bule bua dituku dijima. Kadi Luka udi wamba ne: bavua ‘bende bitekete bitekete munkatshi mua ndambu wa matuku, kufikabu ku Kinido ne lutatu.’ (Bien. 27:7a) Kuulu kuvua kubi. (Tangila kazubu ka “ Bipepele bivua bilua bitangile kudi bantu pa Mbuu wa Meditarene.”) Elabi meji muvua bantu bavua mu mazuwa abu bumvua pavua mazuwa aluangana bua kuenda mu tshipepele amu ne mu mavuala manene a mâyi au.

“Tshipepele tshikole tshitukupa eku ne eku pa mâyi” (Bienzedi 27:7b-26)

9, 10. Nntatu kayi yakamueneka pabuipi ne Kulete?

9 Pakavuabu bapite Kinido, muendeshi wa mazuwa uvua ne meji a kutungunuka ne kuyila dia ku ouest, kadi Luka uvua mumone tshivua tshienzeke atshi udi wamba ne: ‘tshipepele tshiakatupangisha bua kuya kumpala.’ (Bien. 27:7b) Pakavua mazuwa maye kule ne tshimenga etshi, akapambuka mu muenji wa ku muelelu wa mâyi, pashishe tshipepele tshikole tshia ku nord lua ku ouest tshivua tshilue tshitangile kudiwu tshiakaapuekesha ku sud mu lubilu lukole menemene. Mazuwa avua mambule Paulo kumpala akanyemena pabuipi ne tshidiila tshia Kupulio bua kudikuba ku tshipepele tshivua tshiye tshitangile kuvuawu. Ke muvuabi bienzeke kabidi musangu eu, tuambe ne: bakanyemena pabuipi ne Kulete bua kudikuba. Pakavua mazuwa mapite lusongo lua tshitupa tshia buloba tshia Salamone, ku est menemene kua Kulete, malu akakana koku. Bua tshinyi? Bualu mazuwa akafika ku sud kua tshidiila kuvua tshipepele katshiyi tshikole nangananga to. Elabi meji muvua bena luendu bumvue disulakana, nansha muvuadi dia tshitupa tshîpi! Patshivua mazuwa pa mâyi apu, bena mazuwa kabavua ne bua kushala mu kalengu to, bualu muvu wa mashika makole ukavua musemene. Nunku kuvua bualu bua bobu kusamishila mutu.

10 Luka udi wamba ne: “Tuakayila ku muelelu kua mbuu [mu Kulete] ne lutatu lua bungi, tuetu kufika muaba mukuabu uvuabu babikila ne: Malobo Mimpe.” Nansha muvuabu banyemena ku buloba bume, bivua bikole bua kujalamija mazuwa. Kadi bakalua anu kupeta muaba wa kukalamijila luongo. Batu bamba ne: muaba au utu pabuipi ne muelelu wa mbuu udi mutangile lua ku nord. Bakashala mutantshi bule kayi muaba au? Luka udi wamba ne: bakashala “matuku a bungi,” kadi avua matuku a dikenga. Pankatshi pa ngondo wa 9 ne wa 10, kuendela pa mbuu kukavua ne njiwu minene.​—Bien. 27:8, 9.

11. Mmubelu kayi uvua Paulo mupeshe bavuaye nabu mu mazuwa? Kadi ntshinyi tshiakenzabu bobu?

11 Pamuapa bamue bena luendu bavua bakeba mibelu kudi Paulo bua muvuaye ne dimonamona dia malu bua dienza ngendu pa Mbuu wa Mediterane. Wakamba bua mazuwa kaatungunuki ne kuya to, tshianana kuvua ne bua kumueneka “njiwu ne dijimija dinene,” bantu bifuane ne kufua. Kadi muendeshi wa mazuwa ne muenawu bakatungunuka ne kuya, pamuapa bavua bipatshila anu bua ne: bapete kaba ka bukubi. Bakitabijija Yulio bua ne: baye anu; ne bantu ba bungi bakamona ne: bivua bikengela bafike anu ku dilobo dia Foinike. Divua pamuapa dinene menemene, dikumbane bua kupitshishaku muvu wa mashika makole au. Nunku pakabanga kapepele kimpe ka ku sud kututa, mazuwa akasa luendu.​—Bien. 27:10-13.

12. Nnjiwu kayi yakapeta mazuwa pakumbukawu ku Kulete? Ntshinyi tshiakenza bena mudimu ba ku mazuwa bua kuyepuka?

12 Pashishe lutatu lukuabu luakamueneka. Ndolue elu: “tshipepele tshikole” tshivua tshifumina ku nord lua ku est. Bua tshipolu kampanda, bakanyemena mu “tshidiila tshikese tshivuabu babikila ne: Kauda” mu mutantshi wa kilometre 65 ne Malobo Mimpe. Nansha nanku mazuwa abu au avua mu njiwu ya kuapuekeshabu lua ku sud, mafuane kuya kudituta ku mabula a nsenga ya ku muelelu kua mâyi mu Afrike. Bua bualu abu, bena luendu abu bakasuikila kabuatu ka kakese ku mazuwa bua kukakokela panyima. Kabivua bipepele to, bualu kavua ne bua kuikala kuwule ne mâyi. Pashishe bakaluangana bua kujingila mazuwa ne mionji, kubangabu kuyisuikila ku nshinga anyi ku shene ivua lua muinshi mua mazuwa bua ikuate mabaya awu. Bakapuekesha mionji ne mitshi bivua bikuatshisha tshilamba tshia mazuwa. Biakabatshiokesha bikole bua kushala baludike mazuwa mu tshipepele tshikole atshi. Elabi meji bua buôwa buvua bantu bavua mu mazuwa ne bua kuikala nabu! Bivuabu benze bua kudikuba abi kabivua anu bikumbane to, bualu Bible udi wamba muvua ‘tshipepele tshikole tshibakupa eku ne eku pa mâyi’ apu katshiyi tshimana to. Dituku disatu, bakimansha bintu bia mudimu mu mâyi, pamuapa bua mazuwa amone mua kuenda bimpe.​—Bien. 27:14-19.

13. Nsombelu uvua ne bua kuikala mushindu kayi mu mazuwa avua Paulo mu tshipepele atshi?

13 Bantu ba bungi bavua ne bua kumvua buôwa bua bungi. Kadi Paulo ne bena diende bavua batuishibue ne: bavua ne bua kupanduka. Mukalenge ukavua mujadikile Paulo ne: yeye Paulo uvua ne bua kuyisha mu Lomo, ne muanjelu wakamujadikila kabidi bualu abu pashishe. (Bien. 19:21; 23:11) Nansha nanku tshipepele tshikole atshi tshiakatungunuka ne kututa munya ne butuku, munkatshi mua mbingu ibidi. Bu muvua mvula iloka bikole ne kuikale matutu manene, dîba ne mitoto kabivua bimueneka to; ne muendeshi wa mazuwa kavua mua kumanya muaba ukavuaye ne mazuwa anyi disangu divuabu bayila to. Nansha mushindu wa kuela tshianza mukana kawuvuaku to. Anu muvuaku mashika amu, mvula iloka, eku umvua mua kuluka bua luendu alu, ne umvua buôwa, ambabi, uvua mua kumvua mua kudia tshintu anyi?

14, 15. a) Bua tshinyi Paulo udi uvuluija bantu bavuaye nabu mu mazuwa bualu bukavuaye mubadimuije? b) Mukenji wa ditekemena uvua Paulo uyisha udi utulongesha tshinyi?

14 Paulo wakimana kuulu. Wakavuluija bantu bualu buvuaye mubadimuije kumpala, tshibi kayi ne meji a kubatuisha to. Kadi malu avua mabenzekele au avua ajadika ne: bivua bikengela balonde tshivuaye mubambile. Pashishe wakamba ne: “Ndi nnulomba mpindieu bua nuikale ne muoyo mukole, bualu muntu nansha umue wa munkatshi muenu kakujimina to, anu mazuwa nkayawu ke ajimina.” (Bien. 27:21, 22) Bushuwa mêyi aa avua anu makoleshe bantu bavua bamuteleja! Nansha Paulo pende uvua ne bua kuikala musanke bikole bua muvua Yehowa mumupeshe mukenji uvua upetesha bantu ditekemena bua yeye kuwuyisha bavua mu mazuwa abu. Mbimpe tuvuluke ne: Yehowa udi utabalela muoyo wa muntu yonso. Muntu yonso udi ne mushinga kudiye. Mupostolo Petelo wakafunda ne: “Yehowa . . . ki mmusue bua muntu nansha umue abutudibue, kadi mmusue bua bonso bafike ku dinyingalala bua mpekatu yabu.” (2 Pet. 3:9) Tuenzayi malu ne lukasa, tudienzejayi bua kuyisha bantu ba bungi menemene mukenji wa Yehowa udi ubapetesha ditekemena! Mioyo ya bantu idi mu njiwu. Yoyi eyi idi ne mushinga mukole kudi Yehowa.

15 Bidi bimueneka ne: mukenji uvua Paulo muambile bantu ba bungi mu mazuwa uvua utangila “ditekemena dia bualu buvua Nzambi mulaye bankambua betu.” (Bien. 26:6; Kolos. 1:5) Dîba adi, bu muvuabi bimueneka ne: mazuwa avua mua kubatshibukila mu mâyi, wakabaleja malu avua mua kubasaka bua kupeta ditekemena dia ne: bavua ne bua kupanduka nansha mazuwa mabatshibukile mu mâyi. Wakamba ne: “Butuku ebu, muanjelu wa Nzambi wanyi . . .  mmuimane ku luseke luanyi, wamba ne: ‘Paulo, kutshinyi to. Udi ne bua kuimana kumpala kua Kaisa, ne mona, Nzambi mmukupeshe bantu bonso badi nebe mu mazuwa.’” Paulo wakabalomba, wamba ne: “Nunku balumiana, ikalayi ne muoyo mukole; bualu ndi ngitabuja Nzambi ne: bualu nebuenzeke anu muvuabu bangambile amu. Kadi nebatuele ku mukuna mu tshidiila kampanda.”​—Bien. 27:23-26.

“Bantu bonso bakafika ku mukuna kakuyi bualu” (Bienzedi 27:27-44)

‘Wakasakidila Nzambi kumpala kuabu bonso.’​—Bienzedi 27:35

16, 17. a) Paulo uvua musambile mu mpunga kayi? Tshiakenzeka ntshinyi? b) Tshikavua Paulo muambe tshiakakumbana mushindu kayi?

16 Panyima pa mbingu ibidi ya lutatu ivua bena luendu abu benze ne mazuwa mu tshipepele tshikole ne benze kilometre 870, bakamona dishintuluka, pamuapa bakumvua muvua mavuala adiela ku buloba bume. Bobu kuela luongo ivua ku tshitaku tshia mazuwa bua kaapambuki, ne bua kutumabu diulu diawu ku buloba bume pikalabu bapangile mua kuya nawu onso majima ku dilobo. Bakakeba bua kunyema kadi basalayi bakabapangisha bua kupatuka. Paulo wakambila mfumu wa basalayi ne basalayi bende ne: “Bantu aba bobu kabayi bashale mu mazuwa, kanuena nupanda to.” Bu muvua mpindieu tshipepele katshiyi tshibatuisha kabidi eku ne eku, Paulo wakalomba bantu bonso bua kudia tshiakudia, ubajadikila kabidi ne: bonso bavua ne bua kupanduka. Pashishe Paulo ‘wakasakidila Nzambi kumpala kuabu bonso.’ (Bien. 27:31, 35) Paulo uvua tshilejilu tshimpe kudi Luka, kudi Alistâko, ne udi kabidi tshilejilu kudi bena Kristo lelu bua muvuaye musambile bua kuela Nzambi tuasakidila. Masambila autu wenza kumpala kua bantu atu abakankamija ne abakolesha anyi?

17 Panyima pa disambila dia Paulo, “bantu bonso bakakola ku muoyo, kutuadijabu pabu kudia.” (Bien. 27:36) Bakela kabidi mabuki a ntete ya blé mu mâyi bua mazuwa apepele ne anyeme bimpe ne bua kabilu kubakolela bua kuakoka ku dilobo. Pakatshiabu, bena mudimu ba ku mazuwa bakakosa luongo, bobu kusulula mionji ya ku nkaya, kubandishabu kalamba ka ku mutu kua mazuwa bua ne: tshivuabu natshi mu meji tshia ne: kaafiki ku buloba bume atshi tshikumbane bipepele. Ke diulu dia mazuwa kuditua mu dibula dia lusenge anyi dia bitotshi, pashishe biamu bia ku tshitaku tshia mazuwa kutukakanabi bua muvua mavuala aditutaku bikole. Bamue basalayi bavua basue kushipa bena buloko bua ne: nansha umue wa kudibu kanyemi to; kadi Yulio wakenza bua kabienzeki nanku to. Wakalomba bantu bua buowele, bafike ku dilobo. Tshikavua Paulo muambe tshiakakumbana, bantu bonso 276 bakapanduka. Bulelela, “bantu bonso bakafika ku mukuna kakuyi bualu.” Kadi mmuaba kayi uvuabu?​—Bien. 27:44.

“Bulenga bua dikema” (Bienzedi 28:1-10)

18-20. Mmunyi muvua bena mu Melita ‘benzelangane malu ne bulenga?’ Ntshishima kayi tshivua Nzambi muenze ku diambuluisha dia Paulo?

18 Mu bulelela, bantu bavua bapanduke abu bavua mu tshidiila tshia Melita, ku sud kua Sicile. (Tangila kazubu ka “ Melita utu muaba kayi?”) Bantu ba mu tshidiila etshi bavua bakula muakulu mukuabu ‘bakabenzela malu ne bulenga bua dikema.’ (Bien. 28:2) Bakatemeshila benyi abu kapia bua kuota bualu bavua bazakala mashika ne bilamba biabu bivua bitalale bikole. Kapia aku kakabasanguluja nansha muvuaku mashika ne mvula. Kakabafikisha kabidi ku dimona tshishima.

19 Paulo uvua musue kuambuluisha bantu, nunku wakangula nkunyi yeye kuyela mu kapia. Diakamue nyoka wa lulengu kupatuka, kumusumaye, mushale mumulamate ku tshianza. Bena mu tshidiila tshia Melita atshi bakela meji ne: banzambi ke bavua bamunyoka abu. a

20 Bena mu Melita bavua bamone muvua nyoka musume Paulo bakela meji ne: uvua ne bua ‘kuwula.’ Bilondeshile mukanda kampanda, muaku wa mu muakulu wa ntuadijilu udi muaba eu “mmuaku wa malu a bamunganga.” Kabiena bitukemesha bua muvua “Luka, munganga munangibue,” muwuvuluke ne lukasa luonso to. (Bien. 28:6; Kolos. 4:14) Nansha biobi bikale bishi, Paulo wakumbusha nyoka au ne tshianza diakamue; kayi mupete njiwu to.

21. Mbilejilu kayi bidi bileja bujalame bua malu adi Luka mulonde? b) Mbishima kayi bivua Paulo muenze? Bivua bisake bena mu Melita bua kuenza tshinyi?

21 Mubanji kampanda, muena maloba, diende Popolio, uvua musombele muaba au. Pamuapa yeye ke munene muena Lomo uvua mumanyike bikole mu Melita. Luka wakamba bua bualu buende ne: uvua mfumu wa tshidiila.” Luka mmutele anu muanzu uvua ukengedibua menemene. Bavua bawupete mu mifundu ibidi miondola mu tshiena Melita. Wakakidila Paulo ne bena diende munkatshi mua matuku asatu. Kadi tatuende wa Popolio uvua usama. Muaba eu kabidi, Luka mmumvuije ne bujalame buonso muvua tatuende eu umvua, yeye kutela ne disama mutubu baditela kudi bamunganga. Wakafunda ne: tatu eu “uvua mulale usama, muikale ne mubidi kapia ne wela munda mashi.” Paulo wakasambila, kumutentekelaye bianza, yeye kumvua bimpe. Biakakemesha bena mu Melita bikole, bobu kumutuadila babedi bakuabu bua abuondope. Bavua balua ne mapa bua kukumbaja majinga a Paulo ne bena diende.​—Bien. 28:7-10.

22. a) Leja mudi mulongeshi kampanda muakule bimpe bua malu adi Luka mulonde a luendu luvuabu benza batangila ku Lomo. b) Ntshinyi tshituamona mu nshapita udi ulonda?

22 Ndambu wa malu a luendu lua Paulo atutshidi banji kulonga mmumvuike majalame ne malelela. Mulongeshi munene kampanda wakamba ne: “Bua mu Bible mujima, malu adi Luka mulonde . . . ngamue a ku malu mafunda ne mumvuija mu mushindu wa pa buawu wa muntu umona malu enda enzeka. Malu onso adiye muambe bua luendu lua pa mâyi lua mu bidimu lukama bia kumpala, mmuambe anu muvuawu. Mmumvuije kabidi malu a muvua nsombelu ku est kua Mediterane ne bujalame buonso.” Bidi anu bimueneka ne: malu au avua mafunda mu tshikandakanda kampanda. Pamuapa yeye Luka eu ke uvua wenda uafunda pavuaye mu luendu ne mupostolo Paulo. Biobi nanku, mmumue ne: luendu luakalonda luakamupesha mpunga wa kufunda malu a bungi. Ntshinyi tshivua ne bua kufikila Paulo pavuabu bafika mu Lomo? Tutshimonayi.

a Bikalabi ne: bena mu Melita bavua bamanye nyoka ya mushindu eu, bidi bileja ne: ivuamu kale. Lelu kayenamu to, pamuapa bua muvuabu bashintulule muaba wa kusombela mu kupita kua bidimu anyi divulangana dia bantu ke divua dienze ne: nyoka ayi ijimine.