Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Bilongwa
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Bilongwa
MUKANDA wa mu Bible wa Bilongwa witwivwanija senene mānga ya mwāshilwidile kipwilo kya Bwine Kidishitu ne mokyābaile. Uno mukanda wāsonekelwe na muñanga Luka, udi na mānga ikunka mutyima ya mwingilo wa Bwine Kidishitu wāingilwe mu bula bwa myaka 28—tamba mu 33 K.K. kutūla ne mu 61 K.K.
Kipindi kibajinji kya Bilongwa kisambila pa mwingilo wa mutumibwa Petelo, ebiya kishele’ko nakyo pa wa mutumibwa Polo. Luka pa kunena amba “batwe” walombola amba nanshi nandi wādi’ko pādi palongeka myanda imoimo. Shi tute mutyima ku musapu wa mukanda wa Bilongwa, tukamona mvubu ya bukomo bwa Kinenwa kisonekwe na Leza ne bwa mushipiditu sandu. (Bah. 4:12) Kuketutonona kadi twipāne ne kukomeja lwitabijo lwetu mu lukulupilo lwa Bulopwe.
PETELO WAINGIDIJA “MFUNGULO YA BULOPWE”
Batumibwa abasapula pakubulwa moyo pa kupwa kutambula mushipiditu sandu. Petelo waingidija lufungulo lubajinji mu “mfungulo ya bulopwe bwa mūlu” mwanda wa kushitwila Bayuda ne baketutyile’mo buyuki ne mikenga, bo “boba basepelele mwanda wandi” ne kutwela mu Bulopwe. (Mat. 16:19; Bil. 2:5, 41) Kupangwapangwa kwa malwa kubapalakanya bana ba bwanga, inoko kino kibalengeja mwingilo wa busapudi utandabuke.
Batumibwa ku Yelusalema pa kwivwana amba Bene Samadia abaitabija mwanda wa Leza, abebatumina ba Petelo ne Yoano. Petelo waingidija lufungulo lwa bubidi pa kushitwila Bene Samadia mukenga wa Bulopwe. (Bil. 8:14-17) Kepabulwe mu mwaka umo onka wāsangukile Yesu, Solo Mwine Tasusa washinta būmi mu muswelo utendelwa. Mu mwaka wa 36 K.K., Petelo waingidija lufungulo lwa busatu, kadi kyabuntu kya mushipiditu sandu kibapungulwilwa bantu ba mizo bampikwa kutwejibwa kwisao.—Bil. 10:45.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
2:44-47; 4:34, 35—Mwanda waka boba bāitabije bāpoteje bintu byabo kebabila’byo bakwabo? Bavule bāitabije bādi batamba kulampe, ino kebādipo na bidibwa mwa kushikatyila mu Yelusalema. Inoko, bādi basaka kushikata’mo kitatyi kilampe mwanda wa kufundila’ko bintu bikwabo bitala pa kipwilo kyobāitabije’mo ne mwa kusapwila bakwabo bukamoni. Pa kwibakwasha, Bene Kidishitu bamo bāpoteje bintu byabo, ne kwabila lupeto’lwa ku bafudilwe.
4:13—Lelo ba Petelo ne Yoano bādi bampikwa kufundijibwa ne ñeni’bo mpika? Mhm, ke amopo. Bāityilwe bu “bakubulwa kufundijibwa, bampikwa ñeni,” mwanda kebāfundilepo masomo a Balabi.
5:34-39—Lelo Luka wādi ubwanya kuyuka namani byānene Ngamayela kufula mu kitango kya Sanhedrini? Kudi’ko bidi miswelo isatu: (1) Polo wāfundijibwe na Ngamayela, ye uno wālombwele’mo Luka, (2) Luka padi wākepangwile umo wa mutyima munekene wa mu kitango kya Sanhedrini, kimfwa Nikodema. (3) Luka wātambwile buno bulombodi ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza.
7:59—Lelo Shitevani wādi ulombela kudi Yesu? Mhm. Kutōta—ne milombelo mine kumo—kufwaninwe kwendela enka Yehova Leza kete. (Luka 4:8; 6:12) Nyeke Shitevani wādi ulombela enka kudi Yehova mu dijina dya Yesu. (Yoa. 15:16) Mu kino kitatyi, Shitevani wāmwene “Mwanā muntu yewa wimene ku lundyo lwa Leza.” (Bil. 7:56) Shitevani pa kuyuka’mba Yesu i mupebwe bukomo bwa kusangula bafwe, kādipo ulombela, ino wādi wita patōkelela Yesu atambule muya wandi.—Yoa. 5:27-29.
Ñeni Yotuboila’ko:
1:8. Mwingilo wa kusapula bukamoni wingilwa na batōtyi ba Yehova keubwanyapo kwingilwa kwakubulwa bukwashi bwa mushipiditu sandu.
4:36–5:11. Yosefa wa mu Saipusa wāinikilwe dya bu Banabasa, kushintulula ko kunena’mba “Mwana wa Kusenga.” Batumibwa bāmwinikile bu Banabasa padi i mwanda wādi na kyanga, na kanye, ne wādi ukwasha bakwabo. Tufwaninwe kumwifwana, pa kyaba kya kwifwana ba Ananaisa ne Safaila, bādi ba bubela, banzazangi, balamukaalamuka.
9:23-25. Kwepuka balwana mwanda wa kusaka kwendelela na busapudi ke moyomoyopo.
9:28-30. Shi kusapula mu mikenza imo nansha kusapwila bantu bamo kekuleta kyaka ku ngitu, mu mwikadilo, nansha ku mushipiditu, tufwaninwe kudyumuka ne kutala i kwepi, ne i kitatyi’ka kyotusapula.
9:31. Shi kubaikala kandoe, tufwaninwe kulonga bukomo bwa kukomeja lwitabijo lwetu na kwifunda ne kulanguluka. Kino kiketukwasha tunangile mu kwakamwa Yehova na kulonda byotwifunda ne na kutakamena mu busapudi.
MWINGILO MUPYASAKANE WA POLO
Mu 44 K.K., Akabusa waiya ku Antyioka, kwadi kusapula ba Banabasa ne Solo ke “mwaka umo mutuntulu.” Akabusa watoba amba kusa kwikala “kipupo kya nzala kikatampe” kupwa kwa myaka ibidi. (Bil. 11:26-28) Ebiya kadi Banabasa ne Solo ‘pa kupwa mingilo yabo mu Yelusalema,’ abajokela ku Antyioka. (Bil. 12:25) Mu 47 K.K.—tamba Solo wālamukila—Banabasa ne Solo abatumwe na mushipiditu sandu mu lwendo lwa bumishonele. (Bil. 13:1-4) Mu 48 K.K., abajokela ku Antyioka, “ko bapenwe ku buntu bwa Leza, ne yoya mīngilo yo bapwa kwingila.”—Bil. 14:26.
Kintu kya makweji kitema pa kupita’po, Polo (uyukene ne bu Solo’u) watonge Shilasa bu mwingidi nandi ne kwenda nandi mu lwendo lwa bubidi. (Bil. 15:40) Temote ne Luka abakelunga na Polo. Luka washala mu Fidipai penda Polo mu Atene kupwa ke mu Kodinda, kwine’kwa watana Akwila ne Pishila, kadi walāla’ko mwaka ne makweji asamba. (Bil. 18:11) Polo washiye ba Temote ne Shilasa mu Kodinda, wasela ba Akwila ne Pishila ne kwenda nabo lwa bwato ku Shidea ku ngalwilo kwa mwaka wa 52 K.K. (Bil. 18:18) Kupwa ba Akwila ne Pishila abaenda nandi’nka ne mu Efisesa, ye mobashala.
Penepa Polo pa kupwa mafuku kampanda mu Antyioka wa Shidea, wakute lwendo lwa busatu mu 52 K.K. (Bil. 18:23) “Mwanda wa Mfumwetu [wadi] utama ne kunekenya” mu Efisesa. (Bil. 19:20) Polo wāije’mo kubwipi kwa myaka isatu. (Bil. 20:31) Mu Pentekosa wa mu 56 K.K., Polo au kala ku Yelusalema. Pa kupwa kukwatwa, wapāna bukamoni bwampikwa moyo ku meso a balupusa. Mu Loma, mutumibwa wakutwe’mo myaka ibidi mituntulu (s. 59-61 K.K.), wamone’mo ne mukenga wa kusapula’mo Bulopwe “ne kufundija byobya bya mwādi mwendele Mfumwetu Yesu Kidishitu.”—Bil. 28:30, 31.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
14:8-13—Mwanda waka bantu ba mu Lesetala bāinikile “Banabasa dya bu-Yupita; Polo bamwinika dya bu-Mekyule”? Yupita i leza mfumu mu mfumo ya Bene Loma, ino Mekyule wādi uyukene bu leza wa luneno. Polo byāadi aye ye unena, o mwanda bantu ba mu Lesetala bāmwityile bu Mekyule ino Banabasa nandi bu Yupita.
16:6, 7—Mwanda waka mushipiditu sandu wākankeje Polo ne bengidi nandi kusapula mu Azia ne mu Bityinia? Kwadi’tu bengidi batyetye kete. O mwanda mushipiditu sandu wēbaludikile ku myaba ilupula bipa.
18:12-17—Mwanda waka mbikavu Ngadeo kaākaminwepo pobāshilwile kukupila Sosefene? Padi Ngadeo wālangile amba muntu wendeja kibumbo kikimba kulwa na Polo wādi mufwaninwe kulongwa nabya. Inoko, kilongwa’kya kyālupwile bipa biyampe, mwanda kyātonwene Sosefene ekale ke Mwine Kidishitu. Ku mfulo Polo wātela Sosefene amba “mwanetu.”—1 Kod. 1:1.
18:18—Lelo mutyipo wa Polo wādi mutyipo’ka? Befundi bamo bafwatakanyanga amba Polo wāpikile mpiko ya bu Nazila. (Umb. 6:1-21) Inoko, Bible kalombwelepo mutyipo wātyipile Polo. Kadi Bisonekwa i bipite bumama pa mutyipo’wa shi wātyipilwe kumeso nansha kupwa kwa Polo kwalamuka nansha shi wādi ushilula nansha kufudija’o. Nansha shi byādi namani, ino tuyukile amba mutyipo’wa ke bwādipo bubi.
Ñeni Yotuboila’ko:
12:5-11. Tukokeja, kadi tufwaninwe kulombela pa mwanda wa banabetu.
12:21-23; 14:14-18. Heloda wāitabije lubilo ntumbo ifwaninwe kutumbijibwa enka Leza. Bine, kino i kishile na kupela kwāpelele ba Polo ne Banabasa ponka na ponka kutendelwa ne kulēmekibwa kwampikwa kufwaninwa. Ketufwaninwepo kukimba ntumbo pa mwanda wa mwingilo kampanda otwingila mu mwingilo wa Yehova.
14:5-7. Budyumuku buketukwasha twendelele na mwingilo.—Mat. 10:23.
14:22. Bene Kidishitu bayukile amba kupangwapangwa ko kwabo. O mwanda kebanyemanga’kopo na kutuna lwitabijo lwabo.—2 Tem. 3:12.
16:1, 2. Bansongwa Bene Kidishitu bafwaninwe kwipāna ku mushipiditu ne kulomba Yehova ebakwashe bekale na mwikadilo wanwa.
16:3. Tufwaninwe kulonga bukomo amba bakwetu nabo betabije myanda miyampe, inoko na kulonda misoñanya ya mu Bisonekwa.—1 Kod. 9:19-23.
20:20, 21. Kusapula ku njibo ne njibo i kwa mvubu mu mwingilo wetu.
20:24; 21:13. Kulama bululame ku meso a Leza i kutabuke kulama būmi bwetu.
21:21-26. Tufwaninwe kwikankila’ko ne kwikala na mutyima wa kwitabija madingi mayampe.
25:8-12. Dyalelo Bene Kidishitu bakokeja kunyemena ku Leta mwanda wa kupāna ‘bukamoni ne kukankamija kwa myanda miyampe.’—Fid. 1:7.
26:24, 25. Tufwaninwe kunena “myanda yonka ya binebine ne ya kutūkanya” nansha shi imweka bu bulubi ku muntu wa “mutyima wa bu-muntu.”—1 Kod. 2:14.
[Kifwatulo pa paje 30]
Le Petelo wāingidije “mfungulo ya bulopwe” kitatyi’ka?
[Kifwatulo pa paje 31]
Kusapula bukamoni ntanda yonso kekubwanyapo kwingilwa kwakubulwa bukwashi bwa mushipiditu sandu