1. I bika bilengejanga bamo balēmekwe, ne i bika byotusa kuyuka mu kino kishinte?

I MUSWELO’KA otulēmekanga bantu? I na kwibata mutyima. Divule dine, tulēmekanga muntu shi walonga kintu kya mvubu nansha yewa udi na mwingilo wa pa bula nansha kitenta. Mu kino kishinte, tusa kuyuka’mo bene botufwaninwe kulēmeka ne mwanda mwine.

2, 3. (a) Mwanda waka Yehova ufwaninwe kupebwa bulēme bwa pa bula? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.) (b) Kana ka Mukōko katelelwe mu Kusokwelwa 5:13 i ani, ne mwanda waka tufwaninwe kumulēmeka?

² Kusokwelwa 5:13 unena’mba “Yewa ushikete pa lupona” ne “Kana ka Mukōko” bafwaninwe kulēmekibwa. “Yewa ushikete pa lupona” i Yehova. Mu Kusokwelwa shapita 4, bipangwa bya mūlu bitupa bubinga bumo amba Yehova, “Yewa mūmi nyeke ne nyekeke,” ufwaninwe kulēmekibwa. Banena’mba: “A Yehova Leza wetu, abe wi mufwaninwe kupebwa ntumbo ne bulēme ne bukomo, mwanda wapangile bintu byonso, kadi pa mwanda wa kiswa-mutyima kyobe byaikele’ko ne kupangibwa.”—Kusokwelwa 4:9-11.

 ³ “Kana ka Mukōko” katelelwe mu Kusokwelwa 5:13 i Yesu Kidishitu. Le tubekiyuka namani? Yesu paādi pano panshi, wāityilwe bu “Kana ka Mukōko ka Leza katalula bubi bwa ino ntanda.” (Yoano 1:29) I mulopwe’ka mukwabo ke mwitabije kufwa mwanda wa kupāna kinkūlwa ku babikalwa bandi? Buno i bubinga bufike’po bwa kumulēmekela. Yesu ufwaninwe kulēmekwa mwanda i “Mulopwe wa boba babikele bu balopwe kadi Mfumwandya boba babikele bu bamfumu.” (1 Temote 6:14-16) Padi nobe wiivwananga pamo bwa bipangwa bya mūlu byāimbile amba: “Kana ka Mukōko katapilwe ko kafwaninwe kupebwa bukomo ne bupeta ne tunangu ne buninge ne bulēme ne ntumbo ne dyese.”—Kusokwelwa 5:12.

4. Mwanda waka tufwaninwe kulēmeka Yehova ne Kidishitu?

⁴ Yoano 5:22, 23 unena’mba Yehova i mutūle Kidishitu bu mutyibi wa bantu bonso. Buno bo bubinga bukatampe botufwaninwe kulēmekela Yesu. Kadi shi tumulēmeke, nabya tubalēmeka ne Yehova mwine. Shi tutonge kulēmeka Yesu ne Shandi, nankyo tukamona būmi bwa nyeke.—Tanga Ñimbo ya Mitōto 2:11, 12.

5. Mwanda waka bantu bonso nabo bafwaninwe kulēmekwa mu muswelo kampanda?

⁵ Bantu bāpangilwe mu “bu-kyelekejo kya Leza mwine.” (Ngalwilo 1:27) Kino kilombola’mba bantu badi na bukomo bwa kwiula ngikadila ya Leza. Kimfwa bantu babwanya kulombola buswe, kanye, ne lusa. Bantu i bapangwe na mutyima wa mundamunda, bukomo bwine bwa kuyuka kiyampe ne kibi, kya budimbidimbi ne kya kubulwa’bo, kyokya kifwaninwe ne kyampikwa kufwaninwa. (Loma 2:14, 15) Bantu bavule basenswe bintu bitōka ne binengele kadi basakanga kwikala mu ndoe na bakwabo. Kino ke kya kutulumukapo mwanda Yehova i Leza wa ndudi ne ndoe. I bine, bantu bonso bāpangilwe na bukomo bwa kwiula Yehova mu miswelo palapala. Pa kino nanshi, bafwaninwe kulēmekwa.—Ñimbo ya Mitōto 8:5.

6, 7. Lelo Batumoni ba Yehova i beshile namani na bantu bavule pobalombola bulēme ku bantu bakwabo?

⁶ Tuyukile amba bantu bamo bafwaninwe kulēmekibwa, ino bibwanya padi kukoma kuyuka bulēme bwine bwibafwaninwe. Mwanda bantu bavule bampikwa kubwaninina i batādilwe na mwikadilo wa ntanda ya Satana. Bantu bavule batūlanga bantu bamo bu bilezaleza byabo. Pa kyaba kya kwibapa bulēme bwibafwaninwe musakila Yehova, bamo bapanga bantu bulēme bupitepite, bebamona pamo bwa baleza. Babwanya kwiula muvwadilo, bilongwa, ne mwiendelejo wa muntu wa politike nansha wa kipwilo, babingwa, ne bantu bakwabo batumbe.

⁷ Bene Kidishitu ba bine bayukile amba i bibi kulēmeka bantu bipitepite uno muswelo. Ku bantu bonso bekele’ko pano pa ntanda i enka Yesu kete ye wētushidile kimfwa kibwaninine kya kwiula. (1 Petelo 2:21) Ketufwaninwepo kwilwa’mba “bonso i bapye mambo kadi kebafikilangapo pa ntumbo ya Leza.” (Loma 3:23) I kutupu muntu nansha umo ufwaninwe kutōtwa. Shi tupa bantu bulēme bokebafwaninwepo, tukafītyija mutyima wa Yehova.

8, 9. (a) Lelo Batumoni ba Yehova bamwene namani bakatampe ba lupusa? (b) I kitatyi’ka kyoketukakōkelapo ba lupusa?

 ⁸ Kudi bantu bamo botufwaninwe kulēmeka pa mwanda wa bitenta byabo. Kimfwa, vuluka ba lupusa ne bintu byobakulongela. Bakiñanga bantu ne kuta mutyima ku bisakibwa bya bekadi ba kibundi. Tumwenanga bivule mu mwingilo wabo. Mutumibwa Polo wānenene amba tufwaninwe kumona bano ba Leta bu “ba lupusa batabukile bukatampe.” Kadi wānenene motufwaninwe kulondela bijila byabo amba: “Longelai bonso byobya bibafwaninwe, yewa usaka musonko, musonko;” kadi “yewa usaka bulēme, mwamulēmeka.”—Loma 13:1, 7.

⁹ Byotudi Batumoni ba Yehova, tuloñanga bukomo bwetu bonso bwa kulēmeka bakatampe ba lupusa. Shako, ntanda ne ntanda idi na bibidiji byayo, o mwanda byobya bilomba bakatampe ba lupusa bibwanya kwishila mungya kifuko. Nansha nabya, tukōkelanga ba lupusa pobengila yabo mingilo. Inoko, shi abetulombe kulonga kintu kilengeja tuleke kukōkela Yehova, ketukalonga’kyopo. Mu uno muswelo, tubakōkela Yehova ne kumulēmeka kupita’ko bantu.—Tanga 1 Petelo 2:13-17.

10. Lelo bengidi ba Yehova ba pa kala i betushile namani kimfwa kiyampe dyalelo?

¹⁰ Tubwanya kuboila ñeni ku bengidi ba Yehova ba pa kala bālēmekele ba lupusa. Ba Yosefa ne Madia i bashiye kimfwa kiyampe. Bene Loma pobādi basaka kuyuka bungi bwa bantu ba mu yabo ntanda, ba Yosefa ne Madia bāendele kukalembwa ku Betelema nansha Madia byaādi na dimi dya mbutwila pi. (Luka 2:1-5) Mutumibwa Polo i kimfwa kikwabo kya bantu bālēmekele baludiki ba bantu. Pobāmusambīle amba uloñanga bintu bibi, wēbingije na bulēme ku meso a Mulopwe Heloda Akidipa ne kudi Fetuse, mbikavu wa Loma, polovenshi ya Yudea.—Bilongwa 25:1-12; 26:1-3.

11, 12. (a) Mwanda waka ketupengapo bendeji ba bipwilo bulēme bwa pa bula? (b) I bika byalongekele palombwele Kamoni umo wa mu Otrishe bulēme ku muntu umo wa politike?

¹¹ Le bendeji ba bipwilo nabo le? Le tufwaninwe kwibapa bulēme bwa pa bula? Twibapanga bulēme botupanga muntu ye-yense. Ino i bibi kwibalēmeka bipitepite nansha shi abetuningila. Mwanda waka? Mwanda bipwilo bya bubela kebifundijangapo bubine padi Leza ne pa Kinenwa kyandi Bible. Yesu wātopekele bafundiji ba bipwilo bya bubela ne kwibatela amba i banzazangi kadi bendeji babi. (Mateo 23:23, 24) Inoko, ke bibipo kulēmeka bininge ba Leta. Ke-pantu, potwibalēmeka, nabo betukwashanga kyaba kimokimo.

¹² Dokitele Heinrich Gleissner i mukatampe umo wa lupusa, muntu wa politike wa mu Otrishe. Wakutyilwe na Nazi mu Divita II dya Ntanda. Pobadi bamuselele mu kudiye kukamutwala mu komponi ka masusu, wetene’mo na Leopold Engleitner, Kamoni mupyasakane wa mu Otrishe. Tutu Engleitner washintulwidile Dokitele Gleissner nkulupilo yandi na bulēme, Dokitele nandi wadi umuteja na katentekeji. Divita pa kupwa, Gleissner, na kitenta kyandi, wakweshe Batumoni ba mu Otrishe. Padi nobe uyukile’ko bintu biyampe bikwabo bilongekele mwanda’tu wa bulēme bwa bene Kidishitu bobalēmekele bakatampe ba lupusa.

13. Le i bantu’ka botufwaninwe kulēmeka bininge ne mwanda waka?

¹³ Batutu ne bakaka bafwaninwe kulēmekibwa. Nakampata batutu betutangidile kumeso, kimfwa bakulumpe, batadi ba bipindi, ba mu Komite ya Musambo, ne ba mu Kitango Kyendeji. (Tanga 1 Temote 5:17.) Bano bonso batanga mutyima ku bisakibwa bya bengidi ba Leza, kadi Bible wibatela bu “bantu bu byabuntu.” (Efisesa 4:8) Nanshi tudi na bubinga bwa kwibalēmekela pampikwa kubanga muzo, masomo, būmi bwabo, nansha bupeta. Bene Kidishitu babajinji i kimfwa kiyampe kotudi. Bādi balēmekele bana-balume batangidile kumeso, netu ye motulongela ne dyalelo. Potudi na bano bantu, ketwibamonengapo pamo bwa bamwikeulu, ko kunena’mba beshile na bantu. Ino twibalēmekanga pa mwanda wa mingilo mikomo yobengila ne pa kwityepeja kwabo.—Tanga 2 Kodinda 1:24; Kusokwelwa 19:10.

14, 15. Lelo bakulumpe bene Kidishitu i beshile namani na bendeji bavule ba bipwilo?

¹⁴ Bano bakulumpe badi pamo bwa bakumbi betyepeje. Kebasakengapo kutumbijibwa. O mwanda i beshile kulampe bininge na bendeji ba bipwilo dyalelo ne ba mu mafuku a Yesu. Yesu wānenene pangala pabo amba: “Baswile byaba bya bulēme mpata ku bidibwa bya kyolwa ne bityi bya kumeso mu mashinankonka ne kwimunwa mu mansoko.”—Mateo 23:6, 7.

¹⁵ Bakulumpe bene Kidishitu bakōkelanga binenwa bya Yesu bya amba: “Ino banwe, kemwakitwai bu Labi, mwanda Mufundiji wenu i umo enka, nanshi banwe bonso mwi bana na bana. Ne kadi, kemwakitai muntu bu Tata pano pa ntanda, mwanda Shenu i umo enka, Yewa udi mūlu. Nansha kwitwa bu batangidiji, mwanda Mutangidiji wenu i umo enka, Kidishitu. Ino yewa utabukile bukata momudi ufwaninwe kwikala mwingidi wenu. Yewa wizunzula ukatūkijibwa, ino yewa witūkija ukazunzulwa.” (Mateo 23:8-12) Shi bakulumpe mu bipwilo byonso bya pano pa ntanda betyepeje ne kukōkela binenwa bya Yesu, nabya batutu ne bakaka nabo bakebasanswa ne kwibalēmeka bininge.

16. Mwanda waka bitulomba kulonga nyeke bukomo pa kulēmeka bakwabo?

¹⁶ Padi bitulomba kitatyi pa kwifunda mwa kulēmekela bakwabo. Ye mobyādi bikadile ne ku bene Kidishitu babajinji. (Bilongwa 10:22-26; 3 Yoano 9, 10)  Inoko bilombanga kulonga bukomo. Shi tulēmeka bakwabo musakila Yehova, tukamwena’mo bya buyabuya bivule.

17. I bya buyabuya’ka bimwenwa mu kulēmeka boba badi na lupusa?

¹⁷ Shi tulēmeka bantu badi na lupusa mu kibundi, nabya bakekala na mutyima wa kukinga kyepelo kyetu kya kusapula. Babwanya’nka ne kumona biyampe mwingilo wetu wa busapudi. Kino kyo kyalongekele mu Alemanye myaka kunyuma, paendele pania umo witwa bu Birgit kukatanwa ku kutelwa kwa wandi mwana ku masomo. Badimu basapwila Birgit amba i dyese bine kwikala myaka mivule na bana ba masomo Batumoni mu kalasa. Bamwene amba bana Batumoni balengeje ku masomo kwikale biyampe. Birgit webalombola’mba, “Betu bana bafundijibwanga kulonda misoñanya ya Leza mu mwikadilo, enka ne kulēmeka badimu. Mwadimu umo wanena’mba shi bana bonso badi bwa Batumoni, kufundija kwadi kwa kupēla. Badi bamona biyampe bana Batumoni, enka nenki mayenga pa kupita’po, mwadimu umo waiya ne kutanwa ku kitango.

18, 19. I bika byotufwaninwe kuvuluka potupa bakulumpe bulēme?

¹⁸ Misoñanya idi mu Kinenwa kya Leza ibwanya kwitukwasha twivwanije mwa kulēmekela bakulumpe pa kipwilo. (Tanga Bahebelu 13:7, 17.) Tubwanya, kadi bine, tufwaninwe kwibafwija’ko pa mingilo yabo mikomo. Shi tukōkele bulombodi bwitupa bakulumpe, nabo bakengila na nsangaji. Kadi Bible unena’mba tufwaninwe kwiula lwitabijo lwabo. Inoko kino kekishintululapo amba tufwaninwe kwifwana mu kamo ne kamo muvwadilo, muneneno, ne mufundijijo wa bakulumpe. Shi twadi tulonga namino, nankyo longa tulondanga’ko bantu pa kyaba kya kulonda Kidishitu. Ketufwaninwepo kwilwa amba bakulumpe nabo i bampikwa kubwaninina’nka bwa batwe.

¹⁹ Shi tulēmeka bakulumpe kwampikwa kwibatumbija, kino kikebakwasha. Muswelo’ka? Bakapēlelwa kushala betyepeje kadi kebakemonepo bu bayampe kupita bakwabo nansha amba enka byobalonga byo biyampe.

20. I muswelo’ka otukamwena mu kulēmeka bakwabo?

²⁰ Kulēmeka bakwabo kwitukwasha twepuke kwisakila ne kwikala betyepeje kitatyi kyotutebwa mutyima mu muswelo wa pa bula. Kadi kiketukwasha tuleke kukukala shi muntu otulēmekele walonga kintu kitutyumuna mutyima. Kamweno kakwabo i ka kwitulama umbumo na bulongolodi bwa Yehova. Bulongolodi bwa Yehova kebupengapo muntu nansha umo mwitabije nansha wa kubulwa kwitabija bulēme bupitepite.

21. I kamweno’ka kakatampe kamwenwa mu kulēmeka bakwabo?

²¹ Kamweno kakatampe kadi mu kulēmeka bakwabo i ka kusangaja Leza. Tukalonga byonso byaetusakila tulonge ne kumukōkela nyeke. Yehova ukabwanya kulondolola Satana, wānenene amba i kutupu muntu ubwanya kukōkela. (Nkindi 27:11) Bantu bavule mu ino ntanda kebayukilepo muswelo muyampe wa kulēmeka bakwabo. Tudi na nsangaji’po kashā pa kuyuka muswelo muyampe wa kulombola bulēme musakila Yehova!