ٴتاۋرات دەگەن نە؟
كيەلى كىتاپتىڭ جاۋابى
«ٴتاۋرات» ٴسوزى ەۆرەيدىڭ تورا دەگەن سوزىنەن شىققان. ول ٴجيى «ٴتالىم»، «وسيەت» جانە «زاڭ» دەپ اۋدارىلادى (ناقىل سوزدەر 1:8؛ 3:1؛ 28:4). بۇل ەۆرەي ٴسوزىنىڭ كيەلى كىتاپتا قالاي قولدانىس تاباتىنىن كەلەسى مىسالداردان كورەمىز.
تورا دەپ كوبىنەسە كيەلى كىتاپتىڭ العاشقى بەس كىتابى اتالادى. ولار: «جاراتىلىستىڭ باستاۋى»، «مىسىردان كوشىپ شىعۋ»، «لەۋىلىكتەر»، «رۋلاردى ساناۋ» جانە «زاڭدى قايتالاۋ». بۇل كىتاپتار جيىنتىعى گرەك تىلىندە «بەس كىتاپ» دەگەندى بىلدىرەتىن اتاۋمەن دە تانىمال. ٴتاۋراتتى مۇسا پايعامبار جازعاندىقتان، ول «مۇسا زاڭى جازىلعان كىتاپ» دەپ اتالادى (ەشۋا 8:31؛ نەحەميا 8:1). العاشىندا بۇل كىتاپ تولىق ٴبىر جازبانى قۇراسا كەرەك. كەيىن قولدانۋ جەڭىل بولۋ ٷشىن بەس كىتاپقا ٴبولىندى.
تورا ٴسوزى سونداي-اق يسرايل حالقىنا بەرىلگەن زاڭداردى بىلدىرەدى. مىسالى، «كۇنا ٷشىن اكەلىنەتىن قۇرباندىققا قاتىستى زاڭ [تورا]»، «الاپەسكە قاتىستى زاڭ» جانە «نازير بولعان ادامعا قاتىستى زاڭ» (مۇسانىڭ 3-جازباسى 6:25؛ 14:57؛ مۇسانىڭ 4-جازباسى 6:13).
تورا كەيدە اتا-انانىڭ، قانداي دا ٴبىر دانا ادامنىڭ، يا بولماسا قۇدايدىڭ بەرگەن وسيەتى مەن تالىمىنە دە نۇسقايدى (ناقىل سوزدەر 1:8؛ 3:1؛ 13:14؛ يشايا 2:3).
ٴتاۋراتتا نە جازىلعان؟
ٴتاۋراتتا ادام بالاسى جاراتىلعاننان باستاپ مۇسا پايعامباردىڭ ولىمىنە دەيىنگى ادامزات تاريحى جازىلعان (مۇسانىڭ 1-جازباسى 1:27، 28؛ مۇسانىڭ 5-جازباسى 34:5).
ٴتاۋراتتا مۇسا پايعامبارعا بەرىلگەن زاڭ بار (مۇسانىڭ 2-جازباسى 24:3). بۇل زاڭ 600 دەن استام نۇسقاۋلاردان تۇرادى. سولاردىڭ اراسىندا ياھۋديلەردىڭ نانىمىنىڭ كورسەتكىشى بولىپ تابىلاتىن «شما» دەگەن دۇعا ەرەكشە ورىنعا يە. شمانىڭ ٴبىر ۇزىندىسىندە: «قۇدايىڭ ەحوبانى بار جۇرەگىڭمەن، بۇكىل جان-تانىڭمەن جانە بار كۇش-قۋاتىڭمەن ٴسۇي»،— دەلىنگەن (مۇسانىڭ 5-جازباسى 6:4—9). يسا پايعامبار دا «ٴبىرىنشى ٵرى ەڭ باستى زاڭ — وسى» ەكەنىن ايتقان (ماتاي 22:36—38).
ٴتاۋراتتا قۇدايدىڭ ەحوبا دەگەن ەسىمى شامامەن 1800 رەت كەزدەسەدى. وندا قۇدايدىڭ ەسىمىن اتاۋعا تيىم سالىنبايدى، كەرىسىنشە، ونى ەسىمىمەن اتاۋ تالاپ ەتىلەدى (مۇسانىڭ 4-جازباسى 6:22—27؛ مۇسانىڭ 5-جازباسى 6:13؛ 10:8؛ 21:5).
ٴتاۋرات تۋرالى قاتە پىكىرلەر
قاتە پىكىر: ٴتاۋراتتاعى زاڭدار ەشقاشان كۇشىن جوعالتپايدى.
شىندىق: ٴتاۋراتتاعى دەمالىس كۇنىنە، ٴدىني قىزمەتكە جانە كۇنانى وتەيتىن كۇنگە قاتىستى نۇسقاۋلار كيەلى كىتاپتىڭ كەيبىر اۋدارمالارىندا ماڭگىلىك نۇسقاۋلار دەپ اتالادى (مۇسانىڭ 2-جازباسى 31:16؛ 40:15؛ مۇسانىڭ 3-جازباسى 16:33، 34). الايدا بۇل تارماقتارداعى ماڭگىلىك دەپ اۋدارىلعان ەۆرەي ٴسوزى تۋرا ماعىناداعى ماڭگىلىكتى ەمەس، ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلعان بولاشاقتى بىلدىرەدى a. مۇسا پايعامبار ارقىلى بەرىلگەن زاڭ 900 جىلداي ٶز كۇشىندە بولعان. ٴبىراق قۇداي ونىڭ ورنىنا «جاڭا كەلىسىم» جاساساتىنىن ايتقان (ەرەميا 31:31—33). وسىلايشا «[قۇداي] «جاڭا كەلىسىم» دەۋىمەن بۇرىنعى كەلىسىمنىڭ ەسكىرگەنىن كورسەتتى» (ەۆرەيلەرگە 8:7—13). بۇل جاڭا كەلىسىم 2000 جىل بۇرىن يسا ٴماسىح قايتىس بولعاننان كەيىن ٶز كۇشىنە ەندى (ەفەستىكتەرگە 2:15).
قاتە پىكىر: ياھۋديلەردىڭ اۋىزشا زاڭدارى مەن تالمۇدتىڭ دەڭگەيى ٴتاۋراتتان كەم تۇسپەيدى.
شىندىق: ٴتاۋراتتى تولىقتىرۋ ٷشىن قۇداي مۇسا پايعامبارعا اۋىزشا زاڭدار بەرگەنىنە قاتىستى كيەلى كىتاپتا ەشقانداي ايعاق جوق. قايتا، وندا ەحوبانىڭ مۇساعا: «وسى سوزدەردى جازىپ قوي»،— دەگەنى ايتىلعان (مۇسانىڭ 2-جازباسى 34:27). اۋىزشا زاڭدار كەيىن قاعاز بەتىنە ٴتۇسىرىلىپ، «ميشنا» دەپ اتالىپ كەتتى. كەيىنىرەك ول پارىزشىلدار شىعارعان ادەت-عۇرىپتارمەن تولىقتىرىلىپ، «تالمۇد» دەپ اتالاتىن بولدى. بۇل ادەت-عۇرىپتار ٴجيى ٴتاۋراتقا قايشى كەلەتىن. سول سەبەپتەن دە يسا پايعامبار پارىزشىلدارعا: «ٶز داستۇرلەرىڭە بولا قۇداي ٴسوزىنىڭ قادىرىن تۇسىرەسىڭدەر»،— دەگەن (ماتاي 15:1—9).
قاتە پىكىر: ٴتاۋراتتى ايەلدەرگە ۇيرەتۋگە بولمايدى.
شىندىق: مۇسا زاڭىندا بۇكىل يسرايل حالقىنا، ونىڭ ىشىندە ايەلدەر مەن بالالارعا، زاڭ تۇگەلدەي وقىلۋ كەرەكتىگىنە قاتىستى نۇسقاۋ بار. بۇل نە ٷشىن قاجەت ەدى؟ «وسى زاڭدى تىڭداپ، ەحوبا قۇدايلارىنان قورقۋدى جانە سوندا ايتىلعانداردى ۇقىپتىلىقپەن ورىنداۋدى ۇيرەنۋ» ٷشىن قاجەت بولدى (مۇسانىڭ 5-جازباسى 31:10—12) b.
قاتە پىكىر: ٴتاۋراتتا جاسىرىن حابار بار.
شىندىق: ٴتاۋراتتى جازعان مۇسا پايعامبار ونداعى مالىمەتتىڭ قۇپيا ەمەس، قايتا انىق ٵرى كىم-كىم ٷشىن دە قولجەتىمدى ەكەنىن ايتقان (مۇسانىڭ 5-جازباسى 30:11—14). ٴتاۋراتتا جاسىرىن حابار بار دەگەن ۇعىم كاببالاعا، ياعني ٴداستۇرلى ياھۋديلىك ميستيكاعا نەگىزدەلگەن. وندا جازبالاردى ٴتۇسىندىرۋ ٷشىن «شەبەر قيۋلاستىرىلعان» ادىستەر قولدانىلادى c (پەتىردىڭ 2-حاتى 1:16).
a «Theological Wordbook of the Old Testament»، 2-توم، 672، 673-بەتتەر.
b ٴتاۋراتتىڭ وزىنە قايشى كەلسە دە، ياھۋديلەردىڭ داستۇرلەرى ايەلدەرگە ٴتاۋراتتى وقۋعا ٴجيى تيىم سالاتىن. مىسالى، ميشنادا ەليەزەر بەن گيركان دەگەن راۆۆيننىڭ مىناداي سوزدەرى كەلتىرىلگەن: «كىمدە-كىم قىزىنا ٴتاۋراتتى ۇيرەتسە، بۇل قىزىن ازعىن جولعا سالعانمەن تەڭ» (سوتا 3:4). ال يەرۋساليمدىك تالمۇدتا ول: «ٴتاۋراتتى ايەلگە ۇيرەتكەنشە، ونى ورتەپ جىبەرگەن ارتىق»،— دەگەن (سوتا 3:19ا).
c «يۋدەي ەنسيكلوپەدياسىنا» ساي، ٴتاۋرات تۋرالى كاببالادا بىلاي دەلىنگەن: «ٴتاۋرات ماتىنىنىڭ وزىندىك ەشقانداي ٴمانى جوق. سوندىقتان ونداعى مالىمەتتى ٵرتۇرلى جولدارمەن، ٵرتۇرلى ادىسپەن تۇسىندىرە بەرۋگە بولادى» («Encyclopaedia Judaica»، 2-باسىلىم، 11-توم، 659-بەت).
قىزىقتى بولار مالىمەتتەر
ESSENTIAL BIBLE TEACHINGS
اللا تاعالانىڭ ەسىمى بار ما؟
قۇدايدىڭ كوپ لاۋازىمى بار. مىسالى، قۇدىرەتتى، جاراتۋشى، راببى. ٴبىراق كيەلى كىتاپتا ونىڭ دارا ەسىمى 7000 نان استام رەت كەزدەسەدى.
كيەلى كىتاپ. سۇراقتار مەن جاۋاپتار
قانداي ٴدىندى ۇستانساڭىز دا ٴبارىبىر مە؟ دىندەردىڭ بارلىعى قۇدايعا اپارا ما؟
كيەلى كىتاپتان اشىلاتىن ەكى جايت بۇل سۇراقتىن جاۋابىن تابۋعا كومەكتەسەدى.
كيەلى كىتاپ تالىمدەرى
كيەلى كىتاپ كۋرسىن باستاپ كورىڭىز
قۇداي ٴسوزى — كيەلى كىتاپتى جەكە تالىمگەرمەن تالقىلاپ كورىڭىز. كۋرس تەگىن.