AU SUCU ena 1927 ena tauni lailai o Wakaw, Saskatchewan mai Kenada. Keitou le vitu na veitacini, e va na tagane kei na tolu na yalewa. Niu se gone au sa vulica meu dau veimaliwai.

E vakila na neitou vuvale na leqa vakailavo e tatara ena veiyabaki ni 1930 e vakatokai me Great Depression. Keitou sega ni vutuniyau, ia e sega ni leqa na keitou kakana. Keitou susu toa kei na bulumakau, e sega gona ni leqa na yaloka, sucu, kirimu, jisi, kei na bata. E tiko tale ga neitou dui itavi ena neitou vanua ni susu manumanu.

Au sega ni guilecava rawa na iboi kamica ni apolo e dau robota tu na lomanivale taucoko. E dau gole i tauni o Ta ena vulaibotabota me lai volitaka na ka e rawa mai na neitou vanua ni susu manumanu, ni lesu mai ena kauta tiko mai na kateni apolo se qai beti ga. Keitou dau taleitaka me keitou yadua na apolo kamikamica e veisiga!

Niu sa yabaki ono, erau qai rogoca na noqu itubutubu na ka dina. A mate na tuakaqu o Johnny ni se qai sucu ga. Rau rarawa noqu itubutubu, rau mani tarogi italatala, “Sa tu e vei o Johnny?” E kaya na italatala ni sega ni papitaiso o Johnny, e sega gona ni tiko mai lomalagi. E kaya ga na italatala ke rau saumi koya na noqu itubutubu ena masulaka me lako i lomalagi. Ena tarai iko vakacava qori? Erau yalolailai sara ga o Ta kei Na, rau sega ni via vosa tale vua na italatala ya. Ia rau se vaqaqa voli ga na vanua e tiko kina o Johnny.

Dua na siga e raica o Na e dua na tikidua e kena ulutaga, E Vei o Ira na Mate? (Where Are the Dead?) era tabaka na iVakadinadina i Jiova. E wilika sara. Ni yaco mai vale o Ta, e kaya ena marau o Na: “Au kila na vanua e tiko kina o Johnny! E se moce tiko, dua na siga ena yadra mai.” Ena yakavi tiko ga ya e wilika taucoko na tikidua o Ta. Rau lomavakacegu me rau kila na ka e kaya na iVolatabu nira moce tu na mate, era na vakaturi ena gauna se bera mai.—Dauv. 9:5, 10; Caka. 24:15.

Na ka erau raica qori e veisautaka neitou bula, keitou lomavakacegu qai marau. Rau tekivu vulica na iVolatabu kei ira na iVakadinadina i Jiova, rau tiko tale ga ena soqoni ena ivavakoso lailai mai Wakaw, levu vei ira qori era kai Ukraine. Sega ni dede rau sa vakaitavi ena cakacaka vakavunau o Na kei Ta.

Oti ga vakalailai qori, keitou toki i British Columbia. E kidavaki keitou na ivavakoso e kea. Au nanuma sara neitou dau vakavakarau vakavuvale ena Vale ni Vakatawa e dau vulici ena soqoni ena Sigatabu. Dua na ka neitou lomani Jiova kei na ka dina. Au vakila sara ga nona veivakavutuniyautaki  kei na nona vakalougatataki keitou o Jiova.

E sega ni dau rawarawa vei keitou na gone me keitou tukuna na neitou vakabauta. E veivuke vakalevu na neirau dau vakarautaka kei na taciqu o Eva na vakatutu ni vunau, qai vakatasuasuataka ena Soqoni ni Cakacaka. Keirau dau mamadua, ia e yaga vakalevu na vakavakarau qori ni rawa ni keirau tukuna kina na ka e baleta na iVolatabu. Au marautaka sara ga na neitou vakavulici me keitou vunau!

Dua na gauna marautaki ni keitou se gone oya nodra dau mai vakaicili i vale na dauveiqaravi vakatabakidua. Kena ivakaraitaki, keitou dau marautaka nona veisiko mai ena ivavakoso o Jack Nathan na ivakatawa ni tabacakacaka kei na nona vakaicili e vale. * Keitou dau marautaka na levu ni nona talanoa, e uqeti keitou tale ga na nona dau veivakacaucautaki me keitou qaravi Jiova ena yalodina.

Au vakasamataka ena dua na gauna, “Niu sa qase, au via vakataki Brother Nathan.” Au qai kila e muri ni nona ivakaraitaki e vakarautaki au tiko ena veiqaravi vakatabakidua. Ena gauna sara ga au yabaki 15 kina, au sa vakadeitaka meu qaravi Jiova. Ena 1942, keirau papitaiso kei Eva.

Ena iKarua ni iValu Levu, ni takalevu na boletaki vanua, a vakatalai ratou tani na taciqu e koronivuli o Miss Scott e dua na qasenivuli e dauveivakaduiduitaki. Na vuna? Eratou bese ni cuva ina kuila o ratou na taciqu, rua na yalewa dua na tagane. E qai uqeti noqu qasenivuli o Miss Scott me vakatalai au tale ga. Ia e tukuna noqu qasenivuli, “Eda tiko qo ena vanua e soli tu vei keda na galala, e tu tale ga vei keda na dodonu meda kua ni vakaitavi ena soqo ni boletaki vanua.” Ia e vakasaurarataki noqu qasenivuli tiko ga o Miss Scott, mani sauma ena nuidei, “Qo na noqu vakatulewa.”

E kaya o Miss Scott: “E sega ni nomu na vakatulewa. Au na ripotetaki iko ke o sega ni vakatalai Melita.” E tukuna vei rau noqu itubutubu o noqu qasenivuli ni sega ni via vakacegui mai na nona cakacaka, ena vakatalai au mada ga mai koronivuli, dina ni kila ni cala. Keitou mani vuli tu ga i vale. Oti ga vakalailai, keitou toki ena dua tale na vanua me keitou lai vuli ena koronivuli e kea, qo e rauta ni 32 na kilomita na kena yawa mai na neitou itikotiko e liu.

E vakatabui na noda ivola ena yabaki kece e caka tiko kina na ivalu, ia keitou se vunau ga e veivale ni keitou vakayagataka na iVolatabu. Yaco me keitou kenadau na vakayagataka na iVolatabu ena vunautaki ni itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. E vukei keitou qori me keitou tubu vakayalo, keitou vakila tale ga na veitokoni i Jiova.

Ni oti ga neirau vuli kei Eva, keirau veiqaravi sara vakapainia. Au cakacaka saumi ena dua na sitoa e volitaki kakana vakarautaki. Au vulica tale ga na caka ulu me ono na vula, au dau taleitaka sara meu cakava e vale. Au mani cakacaka ena vale ni caka ulu me rua na siga ena dua na macawa, qai veivakavulici ena cakacaka qori vakarua ena dua na vula. E vukei au qori ena veiqaravi vakatabakidua.

 Ena 1955 au via tiko ena dua na soqo cokovata e kena usutu, “Matanitu Qaqa” (Triumphant Kingdom) ena korolevu o Niu Yoka mai Merika kei Nuremberg mai Jamani. Ni bera niu biubiu meu gole i Niu Yoka, au sotavi Brother Nathan Knorr mai na tikotiko liu. Rau a tiko vakaveiwatini ena soqo cokovata e Vancouver mai Kenada. Ena nodrau veisiko qori, au kerei meu cakava na ulu i Sister Knorr. E taleitaka o Brother Knorr na cakacaka ni uluna mani via raici au. Ni keirau veitalanoa, au tukuna vua niu vakasamataka tiko meu gole i Niu Yoka ni bera niu gole i Jamani. E sureti au sara meu lai cakacaka i Peceli e Brooklyn me ciwa na siga.

Na ilakolako ya e veisautaka noqu bula. Au sotava e dua na tacida cauravou o Theodore (Ted) Jaracz mai Niu Yoka. Ni oti ga vakalailai neirau sota, au kurabui nona taroga, “O painia tiko?” Au kaya, “Sega.” E rogoca sara e dua noqu itokani o LaVonne na neirau veitalanoa qai kaya, “Io, e painia tiko.” E veilecayaki o Ted, mani tarogi LaVonne, “O cei e dina tiko vei kemudrau?” Au vakamacalataka sara niu a painia tiko mai, au na qai tekivu tale niu lesu mai na soqo cokovata.

A sucu o Ted e Kentucky mai Merika ena 1925, e yalataka nona bula vei Jiova qai papitaiso ni se yabaki 15. E painia tudei ni oti e rua na yabaki, ia e sega ni dua ena nona vuvale e mai kila na dina. E tekivu sara ga e kea nona veiqaravi vakatabakidua me rauta ni 67 na yabaki.

Ena Julai 1946, ni sa yabaki 20, a vakacavara nona vuli ena ikavitu ni kalasi e Kiliati. Ni oti ya, e veiqaravi vakaivakatawa dauveilakoyaki e Cleveland, Ohio. Oti tale e rauta ni va na yabaki, e lesi me ivakatawa ni valenivolavola ni tabana e Ositerelia.

E lako tale ga o Ted ena soqo cokovata e Nuremberg mai Jamani, keirau veikilai vinaka sara. Tekivu me keirau veitaleitaki. Au marautaka ni nona isausau me qaravi Jiova ena lomana taucoko. E gugumatua qai dau taura vakabibi nona veiqaravi, e dau yalovinaka tale ga. E dau vakaliuca na ka era vinakata eso tale. Ni oti na soqo, e lesu i Ositerelia o Ted, au lesu i Vancouver, ia keirau veivolavolai tiko ga.

Ni oti toka e lima na yabaki e Ositerelia, e lesu i Merika o Ted qai veiqaravi vakapainia e Vancouver. Au marautaka ni ratou taleitaki koya na noqu vuvale. Na ganequ mada ga o Michael e dau taqomaki au ke dua na tacida tagane e taleitaki au. Ia e mani taleitaki Ted o Michael. E kaya, “Melita, dua na tagane vinaka qo. Mo kua sara ni biuti koya.”

Dua na ka noqu taleitaki Ted. Keirau vakamau sara ena ika10 ni Tiseba, 1956. Keirau painia e Vancouver kei Kalifonia, keirau lesi tale ga me keirau ivakatawa ni tabacakacaka e Missouri kei Arkansas. Rauta ni 18 na yabaki na kena veisau tiko e veimacawa na vanua keirau vakaitikotiko kina, ni keirau veiqaravi ena dua na yasa kei Merika. Keirau marautaka na neirau cakacaka vakaitalatala kei na veimaliwai vakamataveitacini. Qori e vakamarautaki keirau ena gauna kece keirau veitokiyaki tiko kina.

Dua na ka au dokai Ted kina vakalevu oya ni sega vakadua ni raica vakamamada nona veiwekani kei Jiova. E vakamareqeta nona veiqaravi tabu. Keirau dau taleitaka me keirau wilika qai vulica vata na iVolatabu. Ni bera ni keirau moce ena bogi, keirau tekiduru qai masu. Oti ya keirau dui masu lo. Au dau kila vinaka ke  vakasamataka tiko vakabibi e dua na ka o Ted. Ena tucake mai na idavodavo me tekiduru tale qai masu lo me dua na gauna balavu. Au vakavinavinakataka vakalevu nona dau masuti Jiova me baleta na ituvaki lelevu se lalai.

Ni oti e vica na yabaki neirau veiwatini, e vakamacalataka vei au o Ted ni na tekivu vakayagataka na madrai kei na waini ena iVakananumi. E kaya: “Dua na ka noqu masulaka vei Jiova me vakadeitaka vei au niu sa cakava tiko na ka e vinakata.” Au sega ni kurabuitaka ni sa lumuti ena yalo tabu me veiqaravi e lomalagi. Au raica me itavi dokai meu tokona e dua na taci Karisito.—Maciu 25:35-40.

Ena 1974, keirau kurabui ni sureti o Ted me lewe ni iLawalawa Dauvakatulewa ni iVakadinadina i Jiova. Yaco na gauna me keirau lai veiqaravi ena Peceli mai Brooklyn. Ni qarava o Ted nona itavi ni iLawalawa Dauvakatulewa, au veiqaravi ena tabana ni sasamaki kei na valeniveikoti.

E okati ena itavi i Ted me dau sikova eso na valenivolavola ni tabana. E taleitaka vakalevu na vunau ena vanua vakominisi. Dua na gauna ni keirau gade i Suwiteni, e kaya o Ted: “Melita, sa vakatabui na vunau e Poladi, au na marautaka meu vukei ira na mataveitacini e kea.” Keirau vakalewe visa me keirau gole i Poladi. Ratou mani sota kei Ted eso na tacida tagane era qarava tiko na cakacaka ena vanua ya, eratou taubale vakayawa me kua ni dua e rogoca na ka eratou veitalanoataka. E va na siga nodratou bose tiko, ia au marau niu raica ni lomavakacegu o Ted me vukea nona vuvale vakayalo.

Keirau veisiko tale i Poladi ena Noveba 1977. Qo na imatai ni veisiko ni iLawalawa Dauvakatulewa e Poladi eratou gole kina o F. W. Franz, Daniel Sydlik, kei Ted. E se vakatabui tu ga na cakacaka, ia ratou vosa na tolu na lewe ni iLawalawa Dauvakatulewa vei ira na tacida era liutaka tiko na cakacaka, painia, kei ira sa dede nodra veiqaravi ena so na siti.

Ena yabaki tarava, ni rau sikovi Poladi o Milton Henschel kei Ted, rau sotavi ira na vakailesilesi era sa tekivu ciqomi keda kei na noda cakacaka. Ena 1982 e vakadonuya na matanitu o Poladi mera cakava nodra soqo siga dua na mataveitacini. Ena yabaki tarava, e vakayacori na soqo lelevu ena vale e redetaki. Ni se tiko ga na vakatatabu ena 1985, e vakatarai me vakayacori e va na soqo lelevu ena valenisarasara lelevu. Ena Me 1989, ni se caka tiko na vakavakarau me baleta na soqo lelevu, sa vakadonuya vakalawa na matanitu o Poladi na noda cakacaka na iVakadinadina i Jiova.  Qo e dua vei ira na ka e marautaka vakalevu o Ted.

Ena 2007 keirau gole i Sauca Aferika me vakatabui na valenivolavola ni tabana. Ni keirau yaco i Igiladi, e tauvi Ted na tubu ni dra qai vakasalataki koya o vuniwai me sa daro neirau ilakolako. Keirau lesu i Merika ni sa bula vinaka o Ted. Ia ni oti e vica na macawa, e tauvi koya na strouk ni mate na yasana imatau.

E taura toka na gauna me bula vinaka mai o Ted, e sega kina ni lai cakacaka. Ia keirau marau ni vosa rawa tiko. Ni vakaiyalayala ga na ka e rawa ni cakava, e saga tiko ga me muria nona ituvatuva, e vakaitavi mada ga ena bose ni iLawalawa Dauvakatulewa e veimacawa ni talevoni tiko mai ena rumu.

E vakavinavinakataka sara ga o Ted na veiqaravi ni tabana ni bula e Peceli. Yaco na gauna sa veitosoyaki tale. Sa rawa vua me qarava nona itavi vakalou qai cakava ena marau.

Ni oti e tolu na yabaki, e tauvi koya tale na strouk qai mai vakacegu ena Vukelulu na ika9 ni June, 2010. Au kila tiko ni dua na gauna ena cava nona veiqaravi e vuravura o Ted, ia au sega ni vakamacalataka rawa na vusolo ni lomaqu ena nona mai takali. Au vakavinavinakataki Jiova ga e veisiga ena ka au sa cakava rawa meu tokoni Ted kina. Keirau marautaka neirau veiqaravi vakatabakidua me sivia e 53 na yabaki. Au vakavinavinakataki Jiova nona vukei au o Ted meu toro voleka kina vua na Tamada vakalomalagi. Au sega ni vakatitiqataka ni na marautaka qai lomavakacegu ena nona ilesilesi vou.

Ni oti e vica na yabaki osooso qai marautaki kei na watiqu, e sega ni rawarawa meu cakava eso na veisau. Keirau dau marautaka kei Ted na sotavi ira na vulagi e Peceli kei na Vale ni Soqoni. Ni sa yali na watiqu lomani o Ted, sa sega vei au na kaukaua qai vakaiyalayala noqu veimaliwai. Ia au se marautaka tiko ga noqu maliwai ira na mataveitacini e Peceli kei na ivavakoso. E sega ni rawarawa na ituvatuva e Peceli, ia au marautaka niu rawa ni qarava na Kalou ena sala qo. E sega tale ga ni seavu noqu taleitaka na vunau. Au dau oca qai sega ni rawa ni duri vakabalavu, ia au marautaka na vunau e salatu kei na caka vuli iVolatabu.

Niu raica na veika ca e yaco tu qo e vuravura, au marautaka niu rawa ni soli au meu qaravi Jiova kei na watiqu vinaka! E vakainaki noqu bula ena veivakalougatataki i Jiova.—Vkai. 10:22.