Ndi n̄kpọ ọsọn̄ ke edem mbufo tutu unyeneke aba okụk unam kpukpru se ekesinamde? Idiọk udọn̄ọ emi atarade asuana, oto-obot afanikọn̄, ntịme ke obio, ye ekọn̄ ẹkeme ndinam n̄kpọ ọtọn̄ọ ndisọn̄ inikiet inikiet. Ibuot ekeme ndiyon̄ owo edieke edide etibọp enyịn itat enye inyeneke okụk aba. Edi enyene item Bible emi ekemede ndin̄wam owo ke ini utọ n̄kpọ oro etịbede.

 Se Bible ọdọhọde: “Mmọfiọk . . . ndinyene uwak uwak ndinyụn̄ ndu ke unana.”—Philippi 4:12.

 Okposụkedi mûnyeneke okụk aba nte ekesinyenede, omosụk ekeme ndida ekpri oro enyenede anam se ekemede. Ke ini enyịmede ke n̄kpọ itiehe aba nte ekesitiede onyụn̄ adade uwem nte okụtde, edikam ifọn fi ye ubon fo.

 Yom usụn̄ fiọk m̀mê enyene se ukara ye mbon en̄wen ẹnamde man ẹn̄wam mme owo ke edem mbufo. Edieke odude, kûbiat ini nditiene n̄ka sia ini ama ebe, atak fi.

 Se Bible ọdọhọde: “Unana edisop ibuot anam uduak okpu, edi ẹkụt unen ke ini mme ọnọitem ẹwakde.”—Mme N̄ke 15:22.

 Tịn̄ nte n̄kpọ etiede nọ n̄wan m̀mê ebe fo, tịn̄ nọ nditọ fo n̄ko. Edieke mbufo ẹtiede kiet ẹneme nneme, emi ayanam kpukpru owo ke ubon ẹfiọk ke n̄kpọ itiehe aba nte ekesitiede, ntre ke ana ẹkpụhọde nte ẹsibiatde okụk. Ke ini kpukpru owo ke ubon ẹdianade kiet ẹfafam ekpri se ẹnyenede, ekpri okụk oro ẹnyenede eyekem mbufo.

 Se Bible ọdọhọde: ‘Sụhọde tie bat se iditakde.’—Luke 14:28.

 Ke ini okụk ọtọn̄ọde ndisat fi ke ekpat, ọfọn ọdiọn̄ọ kpukpru se esidade okụk fo anam. Wet nte edibiatde okụk emi enyenede idahaemi. Tọn̄ọ ye ndiwet okụk emi ekerede ke eyenyene kpukpru ọfiọn̄. Ekem wet mme n̄kpọ oro esibiatde okụk anam idahaemi, kpa ye oro ọdiọn̄ọde ke udûkemeke ndinam ediwak mmọ aba. Kûfre ndiwet okụk emi edisiode inịm, man edieke n̄kpọ emi mûkodorike enyịn etịbede.

 Nam emi ise: Ke ini ewetde nte edibiatde okụk, kûtre ndisịn n̄kpri n̄kpri n̄kpọ emi esidepde. Ama atan̄ okụk emi esidade edep n̄kpri n̄kpri n̄kpọ adian, ekeme ndikpa fi idem ndikụt adan̄a ediwak okụk emi esibiatde ke ufan̄ ọfiọn̄ kiet m̀mê isua kiet. Ke uwụtn̄kpọ, ete kiet ama edikụt ke imọ imesibiat ediwak tọsịn naira ke chewing gum kpọt kpukpru isua!

 Se Bible ọdọhọde: ‘Ẹdụn̄ọde ẹfiọk se idide akpan n̄kpọ ikan.’—Philippi 1:10.

 Men okụk oro enyenede domo ye se esibiatde, nyụn̄ se m̀mê ewe awak akan. Oro ayanam ọdiọn̄ọ m̀mê edi se osion̄ode ubọk ke ndusụk n̄kpọ mîdịghe etetre mmọ ofụri ofụri. Se ndusụk n̄kpọ oro ekemede ndinam mi:

•   N̄kpọisan̄. Edieke enyenede moto iba, emekeme ndinyam kiet. Edieke enyenede moto emi enen̄erede ọsọn̄ urua, emekeme ndinyam ndep enye emi mînen̄ekede isọn̄ urua. Emekeme n̄ko ndise m̀mê edi se esidụkde n̄kpọisan̄ ofụri owo, mîdịghe afo awat ke enan̄ukwak utu ke ndinyene moto idemfo.

•   Se Esidade Enem Idem Esịt. Ndi emekeme nditre kan̄a ndikpe okụk nsise TV ke Intanet m̀mê ndikpe nnọ nsio nsio channel TV emi esisede? Ndi emekeme ndiyom enye emi ememde urua akan enye emi esikpede idahaemi?

•   Ikan̄, Mmọn̄, ye N̄kpọ Ntre. Ẹtie kiet ke ubon ẹneme se ẹkpenamde man ẹkûbiat okụk ukaha ke mmọn̄, ikan̄, ye n̄kpọ ntre. Ọkpọfọn ẹsinịme ndusụk ikan̄ ke ufọk ẹnyụn̄ ẹsụhọde udomo mmọn̄ emi ẹsiyerede. Mme n̄kpọ emi ẹkeme nditie nte ẹdi n̄kpri n̄kpọ, edi ẹkeme ndinam okụk osụhọ mbufo ke ekpat.

•   Udia. Ọkpọfọn esitem udia ke ufọk utu ke ndisidedep udia ndia. Tie kere se editemde, ndien edieke ekemede, tem awak kûnyụn̄ uduọk udia emi osụhọde. Mbemiso akade urua, wet se oyomde ndikedep man ududep se mûkaduakke. Dep mfri ye ikọn̄-efere ke ini mmọ sia ẹyemem urua ini oro. Kûdep mme udia emi mîsinọhọ owo n̄kpọ ke idem. Edieke ekemede, tọ n̄kpọ ifan̄ kpere ufọk.

•   Ọfọn̄. Dep ọfọn̄ kpụhọ mbon emi mîkemke fi aba m̀mê mbon emi mîfọnke aba, kûdep man etiene esịne se iwọrọde idi. Emekeme ndibet tutu ẹsio urua ke ọfọn̄ ndien afo edep mîdịghe afo oyom eti okrika edep. Sin̄wan ọfọn̄ ke eyo edieke ekemede utu ke ndisịn ke masịn yak asat.

•   Se Aduakde Ndidep. Mbemiso edepde n̄kpọ, bụp idemfo ete: ‘Ndi mmenyene okụk ndidep n̄kpọ emi? Ndi mmenen̄ede nyom enye?’ Edieke oyomde ndikpụhọ moto, fon, m̀mê ndusụk n̄kpọ ke ufọk, ndi emekeme ndibet kan̄a? N̄ko, ndi emekeme ndinyam mme n̄kpọ oro mûyomke aba? Edieke anamde oro, oyokụt ke ayafiak efere fi ke idem, okụk oyonyụn̄ odụk fi ekpat.

 Nam emi ise: Ke ini okụtde ke unyeneke okụk aba nte ekesinyenede, oro ekeme ndinam etre utọ n̄kpọ nte ndin̄wọn̄ mmịn mbe ubọk, ndin̄wọn̄ sika, m̀mê ndibre mbre mfọniso. Mme n̄kpọ emi ifọnke owo ke idem, ẹsinyụn̄ ẹtahade owo. Edieke etrede mme n̄kpọ emi, okụk oyosụhọ fi ke ekpat, idem oyonyụn̄ ọsọn̄ fi.

 Se Bible ọdọhọde: “Mmọ oro ẹkerede ẹban̄a unana mmọ ke n̄kan̄ eke spirit ẹkop inemesịt.”—Matthew 5:3.

 Kop eti item emi Bible ọnọde mi: “Ọniọn̄ [ekpeme] owo kpa nte okụk ekpemede; edi ufọn ifiọk edi nte ke ọniọn̄ enịm mbon oro ẹnyenede enye uwem.” (Ecclesiastes 7:12) Mbon emi ẹkpepde Bible ẹnyene ọniọn̄ oro ẹtịn̄de ẹban̄a mi, ndien mmọ ẹkụt ke ndinam item Bible anam mmimọ ikûtịmede esịt ukaha uban̄a okụk.—Matthew 6:31, 32.