Ata Mme Christian Ẹkpono Ikọ Abasi

“Ikọ fo edi akpanikọ.”—JOHN 17:17.

1. Tịn̄ ata akpan n̄kpọ kiet oro afo okụtde, emi anamde Mme Ntiense Jehovah ẹdi isio ye mme ido ukpono eken.

 KERE ban̄a akpa ini emi afo ekenyenede ata nneme ye kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah. Nso ke afo eti aban̄a nneme oro? Ediwak owo ẹdidọhọ ẹte, ‘Se ikakpade mi idem edi nte Ntiense oro akadade Bible ọbọrọ kpukpru mbụme mi.’ Esịt ama enen̄ede enem nnyịn ndifiọk se Abasi aduakde aban̄a isọn̄, se isitịbede ke ini owo akpade, ye idotenyịn oro odude ọnọ mme akpan̄kpa ke ini iso.

2. Nso idi ndusụk ntak emi afo amade Bible?

² Nte ededi, nte ikakade iso ikpep n̄kpọ, ima idikụt ke Bible anam se ikande ndibọrọ mme mbụme nnyịn oro ẹban̄ade uwem, n̄kpa, ye ini iso. Ima idi idifiọk ke Bible edi n̄wed oro enyenede ufọn akan ke ofụri ererimbot. Item esie ọfọfọn kpukpru ini, ndien mbon oro ẹtịn̄de enyịn ẹnam item esie ẹyekụt unen ẹnyụn̄ ẹkop inemesịt. (Kot Psalm 1:1-3.) Akananam ata mme Christian “idaha [Bible] nte ikọ owo, edi, ẹda enye ke se enye ke akpanikọ edide, kpa ikọ Abasi.” (1 Thess. 2:13) Edieke idụn̄ọrede ibio ibio nte mbon eset ẹkenamde n̄kpọ, oro oyowụt ukpụhọde ke ufọt mbon oro ẹnen̄erede ẹma Ikọ Abasi ye mbon oro mîmaha.

ẸBIERE ATA ỌKPỌSỌN̄ ENENI

3. Eneni aban̄ade nso ikoyom nditọ ubahade ke esop mme Christian eyo mme apostle, ndien nso mfịna ke eneni oro akpakada edi?

³ Isua 13 ke ẹma ẹkeyet Cornelius, akpa Gentile oro mîkanaha mbobi, aran, eneni oro okoyomde nditọ ubahade ke esop mme Christian ama edemede. Ediwak mme Gentile ke ẹkedụk ẹdi esop mme Christian. Eneni oro ekedi, Ndi akpana ẹnịm irenowo oro ẹkedide mme Gentile mbobi ke ido mme Jew mbemiso mmọ ẹnade baptism? Oro ikedịghe mmemmem mbụme inọ  eyen Jew ndibọrọ. Mme Jew oro ẹkenịmde Ibet ikpakam idụkke-dụk ufọk owo Gentile, n̄wan̄wadise ndidi ata ufan esie. Ẹma ẹnen̄ede ẹkọbọ mme Christian emi ẹkedide mme Jew ke ntak emi ẹkekpọn̄de akani ido ukpono mmọ. Edieke mmọ ẹkpedade mme Gentile oro mînaha mbobi ẹdisịn ke otu mmọ, oro akpakanam mme Jew ẹdọdiọn̄ ẹdian̄ade ẹkpọn̄ mme Christian onyụn̄ anam ẹdọdiọn̄ ẹkọbọ mme Christian.—Gal. 2:11-14.

4. Mmanie ke ẹkedọhọ ẹbiere eneni oro, ndien emi akanam mme owo ẹbụp mme mbụme ewe ke esịt mmọ?

⁴ Ke isua 49 E.N., mme apostle ye nyobiowo ke Jerusalem, emi mmọ ke idemmọ ẹkedide mme Jew emi ẹnade mbobi, ẹma “ẹsop idem ọtọkiet ndise mban̄a n̄kpọ emi.” (Utom 15:6) Mmọ iketiehe ke mbono ido ukpono oro ifan̄a mme n̄kpọ oro mînyeneke ufọn, edi ẹkeneme eti nneme oro aban̄ade mme ukpepn̄kpọ Bible. Edem mbiba ẹma ẹsọn̄ọ ẹtịn̄ ekikere mmọ. Ndi mmọ ẹkpenam ubiere ẹtiene se owo amade m̀mê ẹnam ke ntak asari? Ndi nditọete oro ẹkekamade ifetutom ẹkpesịk ubiere oro ẹnịm tutu n̄kpọ amana ọfọn ye mme Christian ke Israel? Mîdịghe, ndi mmọ ẹkpenyịme ndusụk n̄kpọ oro mmọ mînịmke ke akpanikọ, ẹnyụn̄ ẹnam mme ukpụhọde sụn̄sụn̄ tutu ẹsịm ubiere?

5. Ke mme akpan usụn̄ ewe ke mbono oro ẹkenyenede ke Jerusalem ke isua 49 E.N. okokpụhọrede ye mme mbono ufọkabasi oro ẹkenịmde ke oro ebede?

⁵ Ke mme mbono ufọkabasi mfịn, mme adaiso ido ukpono ẹsinyịme se mmọ mîkenen̄ekede inịm ke akpanikọ, ndusụk mmọ ẹsinyụn̄ ẹkpek mme owo ẹte ẹda ye mmimọ man ẹkpesịm ubiere. Edi owo ikanamke ndomokiet ke otu mbiba emi ke mbono oro ke Jerusalem. Akan oro, kpukpru owo ẹkesịm ubiere kiet. Ẹkesan̄a didie ẹnam oro? Okposụkedi emi kpukpru owo oro ẹkedude do ẹkenen̄erede ẹtịn̄ ekikere mmọ, kpukpru owo ẹma ẹkpono Ikọ Abasi, ndien ndisana uwetn̄kpọ oro ke ẹkeda ẹbiere eneni oro.—Kot Psalm 119:97-101.

6, 7. Didie ke ẹkeda N̄wed Abasi ẹbiere eneni oro aban̄ade edina mbobi?

⁶ Itien̄wed oro akan̄wamde ẹbiere eneni oro ekedi Amos 9:11, 12. Ẹkot itie oro ẹsịn ntem ke Utom 15:16, 17: “Nyonyụn̄ ntọn̄ọ ntak mbọp n̄wụre esie nnyụn̄ ntọn̄ọ ntak mmenede enye n̄wụk, man mbon oro ẹsụhọde ke otu mbio emi ẹkpesịn ifịk ẹyom Jehovah, ọkọrọ ye mme owo ke kpukpru mme idụt, kpa mmọ emi ẹkotde ẹdian enyịn̄ mi, ntem ke Jehovah . . . ọdọhọ.”

⁷ Owo ekeme ndidọhọ ete, ‘Bet kan̄a ise, edi itien̄wed oro idọhọke ke ikoyomke mme Gentile oro ẹnịmde ke akpanikọ ẹna mbobi.’ Edi akpanikọ, ndien mme Christian emi ẹkedide mme Jew ẹma ẹfiọk oro. Mmọ ikadaha mme Gentile oro ẹkenade mbobi nte ‘mbon idụt,’ edi ẹkeda nte nditọete. (Ex. 12:48, 49) Ke uwụtn̄kpọ, ke Septuagint eke Bagster, Esther 8:17 ọdọhọ ete: “Ediwak mme Gentile ẹma ẹna mbobi, ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi mme Jew.” Ntem, se N̄wed Abasi eketịn̄de enịm ete ke mbon oro ẹsụhọde ke ufọk Israel (mme Jew ye mbon oro ẹkponode Abasi ke ido mme Jew ẹnyụn̄ ẹnade mbobi) ọkọrọ ye “mme owo ke kpukpru mme idụt” (mme Gentile oro mînaha mbobi) ẹyekabade ẹdi ikọt enyịn̄ Abasi kiet, ama an̄wan̄a mme owo. Ikoyomke mme Gentile oro ẹkeyomde ndikabade ndi mme Christian ẹna mbobi.

8. Nso ufọn ke uko akanam ke ubiere oro ẹkenamde?

⁸ Ikọ Abasi ye spirit Esie ẹken̄wam mme Christian oro ẹkenyenede esịt akpanikọ do ẹsịm “ubiere ye esịt kiet.” (Utom 15:25) Okposụkedi emi ubiere oro ekpekemede ndinam ẹdọdiọn̄ ẹkọbọ mme Christian emi ẹkedide mme Jew, mbon oro ẹkenamde akpanikọ ẹma ẹbere ye ubiere oro.—Utom 16:4, 5.

 N̄WỌRỌNDA UKPỤHỌDE

9. Nso idi akpan n̄kpọ kiet emi akanamde ẹsabade utuakibuot akpanikọ, ndien ewe edi akpan ukpepn̄kpọ kiet oro ẹkeyụrọrede?

⁹ Apostle Paul ama etịn̄ enịm ke mme apostle ẹma ẹkpan̄a, ke nsunsu ukpepn̄kpọ ẹyesabade Ido Ukpono Christ. (Kot 2 Thessalonica 2:3, 7.) Ndusụk mbon emi ẹkekamade ifetutom ẹma ẹtiene ẹsịn ndibọ “eti ukpepn̄kpọ.” (2 Tim. 4:3) Paul ama odụri mbiowo eyo esie utọn̄ ete: “Mme owo ẹyedaha ẹda ke otu mbufo ẹtịn̄ ukwan̄ ikọ man ẹdụri mme mbet ẹnọ idemmọ.” (Utom 20:30) The New Encyclopædia Britannica etịn̄ akpan ntak kiet oro akanamde mme owo ẹkere n̄kpọ ukwan̄ ukwan̄ ete: “Mme Christian oro ẹkebọde ukpep akwaifiọk Greece ẹma ẹtọn̄ọ ndinyene udọn̄ ndida akwaifiọk nneme ido ukpono mmọ, man ẹkop uyụhọ ke mbufiọk mmọ man ẹnyụn̄ ẹnam mme okpono ndem oro ẹfiọkde n̄wed ẹkabade esịt.” Akpan ukpepn̄kpọ kiet oro ẹkeyụrọrede man ẹnem mme okpono ndem esịt akaban̄a owo emi Jesus Christ edide. Bible okot enye Eyen Abasi; edi mbon oro ẹkemade akwaifiọk Greece ẹma ẹsọn̄ọ ẹyịre ẹte enye edi Abasi.

10. Ẹkpekesan̄a didie ẹbiere eneni oro aban̄ade owo emi Christ edide?

¹⁰ Ẹma ẹneni n̄kpọ emi ke ediwak mbono ufọkabasi. Ikpọkọsọn̄ke ndibiere n̄kpọ emi edieke mme andidụk mbono oro ẹkpekedade se N̄wed Abasi etịn̄de nte ata akpan n̄kpọ, edi ata ediwak mmọ ikadaha. Ke nditịm ntịn̄, ata ediwak mmọ ẹma ẹsesịm ubiere mmọ mbemiso ẹkedide mbono oro, ndien mbono oro ama anam mmọ ẹtetịm ẹyịre ke ubiere mmọ oro. Mme ubiere oro ẹkenamde ke mbono oro ikedehedei itịn̄ n̄kpọ iban̄a N̄wed Abasi.

11. Ẹkekpono inua-okot Mme Ete Ufọkabasi adan̄a didie, ndien ntak-a?

¹¹ Ntak emi owo mîkenen̄ekede idụn̄ọde N̄wed Abasi? Charles Freeman, ata ekpepn̄kpọ mban̄a Bible, ọbọrọ ete ke mbon oro ẹkenịmde ke Jesus edi Abasi “ikekemeke ndifan̄a ediwak n̄kpọ oro Jesus ke idem esiemmọ eketịn̄de, emi ẹwụtde ke Abasi okpon akan enye.” Emi akanam mme ukpepn̄kpọ ye ekikere ufọkabasi emi mme adaiso ufọkabasi ẹkenọde ke ukperedem ẹda itie mme Gospel. Tutu esịm mfịn emi, ediwak mme ọkwọrọ ederi ẹkpono ikọ mme inua-okot Mme Ete Ufọkabasi ẹkan ata Ikọ Abasi! Anaedi afo ama okụt oro edieke edide akanam afo emeneme ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ye owo emi akade ufọkn̄wed mme ọkwọrọ ederi.

12. Nso idiọk odudu ke akwa andikara ekenyene?

¹² Akpan n̄kpọ kiet ke eneni mme mbono ufọkabasi oro ekedi odudu oro mme akwa edidem Rome ẹkenyenede ke mme mbono oro. Ke ntak emi, Prọfesọ Richard E. Rubenstein ekewet ntem aban̄a Esop Nicaea: “Constantine ama ọfọn mfọn ye [mme bishop] onyụn̄ anam mmọ ẹforo ẹkan nte mmọ ẹkekerede. Ikọyọhọke isua kiet, obufa akwa edidem oro ama afiak ayak kpukpru ufọkabasi mmọ ọnọ mîdịghe ọbọp mbufa, onyụn̄ afiak ọnọ mmọ utom ye ukpono oro ẹkebọde mmọ . . . Enye ama ọnọ mme ọkwọrọ ederi Christian mme ifetutom oro ẹkesinọde mme oku ndem.” Emi ama anam “Constantine enen̄ede enyene uyo—eyedi akam ebebiere—se ẹkpenamde ke Esop Nicaea.” Charles Freeman ama ọsọn̄ọ ikọ oro ete: “Ọtọn̄ọde ke esop oro, mme akwa edidem ẹma ẹtọn̄ọ ndinyene ubọk ke Ufọkabasi ke ndinọ enye odudu nnyụn̄ mbiere se enye ekpepde.”—Kot James 4:4.

13. Afo ekere ke nso ikanam mme adaiso ufọkabasi ke ukperedem ẹfụmi mme in̄wan̄-in̄wan̄ ukpepn̄kpọ Bible?

¹³ Okposụkedi emi ọkọsọn̄de mme adaiso ido ukpono ndifiọk owo emi Jesus Christ edide, oro ikedịghe mfịna inọ ediwak usụhọde owo. Sia mmọ mîkenyeneke udọn̄ ndibọ okụk akwa edidem m̀mê ndiyom ikpọ itie oro enye ọkọnọde ke ufọkabasi, mmọ ẹma ẹtịm ẹse ukpepn̄kpọ emi  nnennen nnennen nte N̄wed Abasi etịn̄de. Ndien mmọ ẹkenam emi ke kpukpru ukpepn̄kpọ. Gregory owo Nyssa, ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono, emi okodude ini oro, ama asak mme usụhọde owo, ete: “Mme anyamọfọn̄, mme okpụhọ okụk, ye mme anyam n̄kpọudia ẹdidi mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono. Edieke obụpde m̀mê okụk imọ edi ifan̄, ekpep ukpepn̄kpọ akwaifiọk eyetịn̄ nte Eyen edide isio ye Ete. Edieke obụpde m̀mê uyo akpa okụk ifan̄, ibọrọ oro ẹdinọde fi edi ke Ete okpon akan Eyen. Edieke okpobụpde m̀mê ẹnịm ediyere mmọn̄, ẹdidọhọ fi ke owo ikadaha n̄kpọ ndomokiet ibot Eyen.” Ke akpanikọ, sia mme usụhọde owo mîkebietke mme adaiso ufọkabasi, ediwak mmọ ẹkesida Ikọ Abasi ẹsọn̄ọ se mmọ ẹtịn̄de. Ọkpọkọfọn Gregory ye mme nsan̄a esie ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ mmọ!

“WHEAT” YE “MBIET” ẸKỌRI ỌTỌKIET

14. Ntak emi ikemede ndinịm ke ọtọn̄ọde ke eyo mme apostle aka iso, ke ana edi ata mme Christian oro ẹyetde aran ẹsidu kpukpru ini ke isọn̄?

¹⁴ Ke uwụtn̄kpọ kiet, Jesus ama ọdọhọ ke ọtọn̄ọde ke eyo imọ ka iso, ke ata mme Christian oro ẹyetde aran ẹyedu ke isọn̄ kpukpru ini. Enye ekemen mmọ odomo ye “wheat” emi ẹkọride ke otu “mbiet.” (Matt. 13:30) Nte ededi, nnyịn ikemeke ndinen̄ede mfiọk m̀mê mmanie m̀mê ewe otu ẹsịne ke otu wheat oro ẹyetde aran do, edi imekeme ndidọhọ ke kpukpru ini, esidu ndusụk owo oro ẹsọn̄ọde ẹda uko uko ẹnọ Ikọ Abasi ẹnyụn̄ ẹyararede mme ukpepn̄kpọ ufọkabasi oro mîkemke ye N̄wed Abasi. Ẹyak ineme uwụtn̄kpọ ifan̄.

15, 16. Siak ndusụk owo oro ẹkewụtde ukpono ẹnọ Ikọ Abasi.

¹⁵ Akwa Bishop Agobard ke Lyons ke France (779-840 E.N.) ama ọdọhọ ke ifọnke ẹtuak ibuot ẹnọ ndisọi mbiet, ifọnke ẹyak ufọkabasi ẹnọ ndisana owo, ye nte ke mme ukpepn̄kpọ ye mme edinam ufọkabasi oro mîkemke ye N̄wed Abasi ifọnke. Bishop Claudius, owo kiet emi okodude uwem ke ukem iduọk ini ye enye, ikenyịmeke ido edinam ufọkabasi onyụn̄ ọdọhọ ke ifọnke ẹbọn̄ akam ẹnọ ndisana owo ẹnyụn̄ ẹkpono mbak idem owo. Ke n̄kpọ nte isua 1,000 emi ẹkebede, ẹma ẹsio Akwa Deacon Berengarius ke Tours ke France ẹfep ke ufọkabasi ke ntak emi enye ekesịnde ukpepn̄kpọ Catholic oro ọdọhọde ke mme n̄kpọ idiọn̄ọ Udia Ọbọn̄ ẹsikabade ikpọkidem ye iyịp Christ. Akan oro, enye ekekpep n̄ko ke Bible enyene odudu akan ido edinam ufọkabasi.

¹⁶ Owo iba emi ẹkemade akpanikọ Bible ke n̄kpọ nte isua 900 emi ẹkebede ẹkedi Peter emi okotode Bruys ye Henry emi okotode Lausanne. Peter ama ọkpọn̄ utom oku sia mîkekwe nte ukpepn̄kpọ Catholic oro aban̄ade edinịm nditọwọn̄ baptism, mme n̄kpọ idiọn̄ọ Udia Ọbọn̄ ndikabade  ikpọkidem ye iyịp Christ, edibọn̄ akam mban̄a mme akpan̄kpa, ye edituak ibuot nnọ cross ẹkemde ye N̄wed Abasi. Ke 1140, ẹma ẹwot Peter ke ntak n̄kpọ emi enye ekenịmde ke akpanikọ. Henry, emi ekedide owo n̄ka mọn̄k, ama ọdọhọ ke mme oburobụt edinam ke ufọkabasi ye mme ukpepn̄kpọ ufọkabasi oro mîkemke ye N̄wed Abasi ifọnke. Ẹma ẹmụm enye ke 1148 ndien ẹma ẹkọbi enye tutu enye akpa.

17. Nso akpan n̄kpọ ke Waldo ye mme anditiene enye ẹkenam?

¹⁷ Ke n̄kpọ nte ini oro ẹkefọpde Peter emi okotode Bruys ye uwem ke ntak emi okokụtde ndudue ọnọ ufọkabasi, owo emi edinamde ẹsuan akpanikọ Bible ama amana. Akpatre enyịn̄ esie ekedi Valdès m̀mê Waldo. * Enye ikedịghe akwa owo ufọkabasi nte Peter emi okotode Bruys ye Henry emi okotode Lausanne, edi enye ama ama Ikọ Abasi tutu ayak inyene esie atak onyụn̄ anam ẹkabade Bible ẹsịn ke ọsọ usem oro ẹkesemde ke usụk n̄kan̄ edem usiahautịn France. Idem ama aduai ndusụk owo ndikop etop Bible ke usem mmọ tutu mmọ n̄ko ẹtiene ẹyak inyene mmọ atak ẹnyụn̄ ẹyak ofụri uwem mmọ ẹsịn ke ndibuana akpanikọ Bible ye mme owo. N̄kpọ emi ama abiak ufọkabasi tutu. Ẹkedikot mmọ Mme Anditiene Waldo, ndien ke 1184 pope ama osio ifịk ifịk irenowo ye iban emi ke ufọkabasi, bishop onyụn̄ ebịn mmọ osion̄o ke ufọk mmọ. Emi akakam ananam ẹsuan etop Bible ẹsịm mme ebiet en̄wen. Nte ini akakade, mme anditiene Waldo, Peter emi okotode Bruys, ye Henry emi okotode Lausanne, ye mbon eken emi mîkenyịmeke ukpepn̄kpọ ufọkabasi ẹma ẹdu ke ediwak ebiet ke Europe. Mbon en̄wen oro ẹkedade ẹnọ akpanikọ Bible ẹma ẹdu ke ediwak isua ikie oro ẹketienede: John Wycliffe (n̄kpọ nte 1330-1384), William Tyndale (n̄kpọ nte 1494-1536), Henry Grew (1781-1862), ye George Storrs (1796-1879).

“OWO IKỌBIKE IKỌ ABASI”

18. Tịn̄ nte nditọ ukpepn̄kpọ Bible oro ẹkenyenede esịt akpanikọ ke mme iduọk isua 1800 ẹkesikpepde Bible ye ntak emi oro ekenyenede uforo.

¹⁸ Ọkpọkọm mme asua akpanikọ Bible ẹnam se ẹnenam mmọ ikemeke ndikpan enye ndisuana. Udiana Timothy 2:9 ọdọhọ ete: “Owo ikọbike ikọ Abasi.” Ke 1870 otu nditọ ukpepn̄kpọ Bible oro ẹnyenede esịt akpanikọ ẹma ẹtọn̄ọ ndidụn̄ọde nyom akpanikọ. Mmọ ẹkesikpep n̄kpọ didie? Owo oyobụp mbụme. Mmọ ẹyeneme mbụme oro. Mmọ ẹyekot kpukpru itie N̄wed Abasi oro ẹnyenede ebuana ye n̄kpọ oro, ndien mmọ ẹma ẹkụt ke kpukpru itien̄wed oro ẹsan̄a kiet, mmọ ẹyetịn̄ ubiere oro mmọ ẹsịmde ẹnyụn̄ ẹwet ẹnịm. Ndi inemke fi ndifiọk nte ke mme anam-akpanikọ irenowo emi, oro ẹtiede nte mme ete ete nnyịn ke n̄kan̄ eke spirit ke mme iduọk isua 1800 ẹma ẹbiere ndinam mme ukpepn̄kpọ mmọ ẹnen̄ede ẹnyene isọn̄ ke Ikọ Abasi ukem nte mme apostle ye nyobiowo eyo mme apostle?

19. Nso idi ibuotikọ isua 2012, ndien ntak emi enye odotde?

¹⁹ Se nnyịn inịmde ke akpanikọ ẹsụk ẹto Bible. Oro esịn Otu Ukara Mme Ntiense Jehovah emek uko uko ikọ Jesus emi nte ibuotikọ isua 2012: “Ikọ fo edi akpanikọ.” (John 17:17) Sia anade kpukpru mbon oro ẹyomde ndinyene unyịme Abasi ẹsan̄a ke akpanikọ, kpukpru nnyịn ikpakam ika iso idomo ndiyak Ikọ Abasi ada nnyịn usụn̄.

[Ikọ Idakisọn̄]

YOM MME AKPAN N̄KPỌ EMI:

․․․․․

Didie ke mbono oro ẹkedụkde Jerusalem ke isua 49 E.N. okokpụhọrede ye mme mbono ufọkabasi oro ẹkedụkde ke ukperedem?

․․․․․

Mmanie ẹdi ndusụk owo emi ẹkedade ẹnọ Ikọ Abasi, emi ẹkedude uwem ke Ntọn̄ọ Ntọn̄ọ Eyo Ntatenyịn?

․․․․․

Mme anam-akpanikọ Christian emi ẹkedude ke utịt utịt iduọk isua 1800 ẹkesikpep Bible didie, ndien ntak emi oro ekenyenede uforo?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 8]

Ibuotikọ isua nnyịn ke 2012 edi: “Ikọ fo edi akpanikọ.”—John 17:17

[Ndise ke page 7]

Waldo

[Ndise ke page 7]

Wycliffe

[Ndise ke page 7]

Tyndale

[Ndise ke page 7]

Grew

[Ndise ke page 7]

Storrs