1-2. Psalm 40:5 owụt ke nso enọ ke Jehovah ọnọ nnyịn? Ntak emi iyomde ndineme mban̄a mmọ?

JEHOVAH edi Abasi emi atatde ubọk. Kere ndusụk n̄kpọ emi enye ọnọde nnyịn: ediye isọn̄ emi idụn̄de, emi mînyeneke mbiet; utịbe utịbe mfre nnyịn; ye Bible emi edide Ikọ esie. Jehovah ada mme enọ ita emi anam inyene itie se idụn̄, ikeme ndikere n̄kpọ nnyụn̄ nneme nneme, inyụn̄ inyene ibọrọ mme ata akpan mbụme.—Kot Psalm 40:5.

² Iyeneme ekpri iban̄a mme enọ ita emi ke ibuotikọ emi. Nte itiede ikere mme enọ emi, ntre ke iditetịm ima mmọ, ntre ke edinyụn̄ inen̄ede idọn̄ nnyịn ndinam esịt enem edima Andibot nnyịn, Jehovah. (Edi. 4:11) Iyonyụn̄ ikeme ndinen̄ede n̄n̄wam mbon emi ẹbian̄ade ke idịghe Abasi okobot mme n̄kpọ.

3. Nso inam isọn̄ edi n̄wọrọnda?

³ Nte Abasi okobotde isọn̄ emi anam inen̄ede ikụt ke enye enyene ọniọn̄. (Rome 1:20; Heb. 3:4) Idịghe isọn̄ nnyịn emi kpọt esisan̄a akanade utịn; edi isọn̄ edi n̄wọrọnda sia enye enyene mme n̄kpọ emi ẹnamde uwem aka iso odu.

4. Didie ke nte Abasi akanamde isọn̄ owụt ke enye enyene ọniọn̄?

⁴ Enyene mme n̄kpọ emi isọn̄ adade ebiet akamba nsụn̄ikan̄ emi ọfiọrọde ke inyan̄ibom. Edi onyụn̄ enyene mme akpan n̄kpọ emi isọn̄ adade okpụhọde ye nsụn̄ikan̄ emi mme owo ẹdọn̄ọde ẹyọhọ. Ke uwụtn̄kpọ, mme owo ẹkpedọn̄ọ ke nsụn̄ikan̄ ke inyan̄ibom ofụm itoho an̄wa idụk, ndien ana mmọ ẹnam ofụm idemmọ ẹn̄wek, ẹbot udia idemmọ ẹdia, ẹbot mmọn̄ idemmọ ẹn̄wọn̄, ndek ekededi emi mmọ ẹnamde onyụn̄ ọdọn̄ọ do mmọ ision̄oke iduọn̄ọ ke ebiet en̄wen, afo ekere ke usen ifan̄ ke mmọ ẹkpesịne do  ye uwem? Ikpadaha ini mmọ ndikpan̄a. Edi isọn̄ itiehe ntre, enye enyene ukeme ndinam ediwak biliọn mme odu-uwem n̄kpọ ẹka iso ẹdu uwem. Ofụri oxygen (oro edi, eti ofụm) emi in̄wekde, udia emi idiade, ye mmọn̄ emi in̄wọn̄de man ika iso idu uwem ẹto isọn̄ emi, isinyụn̄ ikụreke. Idiọk ofụm ye ndek emi ẹsion̄ode ẹdu kpa ke isọn̄ emi, edi isọn̄ osụk eyeye onyụn̄ edi se ẹdụn̄de. Nso inam edi ntre? Jehovah okobot isọn̄ emi ke usụn̄ emi ndek ekemede ndikabade nti n̄kpọ yak ẹfiak ẹda ẹnam n̄kpọ en̄wen. Imọn̄ ineme ekpri nte oxygen ye mmọn̄ ẹsisan̄ade ẹkanade man ikụt nte Jehovah enyenede ọniọn̄.

5. Nso inam oxygen mîsikụreke? Emi owụt nso?

⁵ Owo ye unam ikemeke ndidu uwem mmọ mînyeneke oxygen in̄wek. Ẹdọhọ ke udomo oxygen emi mmọ ẹsin̄wekde kpukpru isua isidịghe ekpri. Mmọ ẹsin̄wek ofụm emi ẹkotde carbon dioxide ẹsion̄o. Kpa ye kpukpru oxygen se mme owo ye unam en̄wek emi, oxygen ikụreke, carbon dioxide emi mmọ ẹsion̄ode inyụn̄ ikịmke ida ke ikpaenyọn̄. Ntak-a? Koro Jehovah ama obot ikpọ ye n̄kpri eto ye mme mbiet emi ẹsin̄wekde carbon dioxide ẹsịn ẹnyụn̄ ẹn̄wekde oxygen ẹsion̄o. Nte esidide mme owo ye unam ẹn̄wen̄wek oxygen ẹsịn ke idem, mme eto ye mbiet ẹn̄wen̄wek ẹsio owụt ke “Abasi . . . ọnọ kpukpru owo uwem ye ibifịk” nte Utom 17:24, 25 ọdọhọde.

6. Nso inam mmọn̄ mîsikụreke? Emi owụt nso? (Se n̄ko ekebe emi “ Mmọn̄ Edi Enọ Abasi.”)

⁶ Isọn̄ ada ke ata nnennen itie; ikpereke utịn ikaha inyụn̄ iyomke usụn̄ ikpọn̄ utịn ikaha. Ekpedi ekpere ata ekpri akan emi, kpukpru mmọn̄ akpasat ke isọn̄, isọn̄ okpofiop akaha onyụn̄ asat, n̄kpọ ndomokiet ikponyụn̄ ikemeke ndidu uwem ke esịt. Ekpedi oyom usụn̄ ata ekpri ntem ọkpọn̄ utịn, kpukpru mmọn̄ okpoboho ọsọn̄, isọn̄ okponyụn̄ akabade etie nte akamba ebok ice. Jehovah ndikenịm isọn̄ ke nnennen itie anam mmọn̄ asan̄a akanade man mme n̄kpọ ẹkeme ndidu uwem ke esịt. Ufiop utịn esimia mmọn̄ emi odude ke mme inyan̄ibom ye ke isọn̄ tutu enye akabade uye onyụn̄ ọdọk okoboho ke ikpaenyọn̄. Mmọn̄ emi ufiop utịn esikotde ọdọk ikpaenyọn̄ kpukpru isua esidi ata ediwak biliọn lita. Mmọn̄ oro esidu ke ikpaenyọn̄ n̄kpọ nte usen duop mbemiso afiakde edep nte edịm m̀mê ọduọde nte snow. Mmọn̄ oro esifiak edidụk inyan̄ibom, akpa, ye idịm ke isọn̄, ekem ufiop eyo afiak okot enye ọdọk ikpaenyọn̄. Nte Jehovah akanamde mmọn̄ ekeme ndisan̄a n̄kanade ntem man mmọn̄ aka iso odu ke isọn̄ owụt ke enye enyene ọniọn̄ onyụn̄ enyene odudu.—Job 36:27, 28; Eccl. 1:7.

7. Tịn̄ ndusụk usụn̄ emi ikemede ndiwụt ke imama enọ emi Psalm 115:16 etịn̄de aban̄a.

⁷ Nso ke ikpanam man iwụt ke imama anana-mbiet isọn̄ nnyịn emi ye kpukpru se idude ke esịt? (Kot Psalm 115:16.) Usụn̄ kiet edi nditie n̄kere mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde. Emi ayanam isikọm Jehovah kpukpru usen ke nti n̄kpọ emi enye ọnọde nnyịn. Nnyịn ndinyụn̄ nnam kpukpru se ikemede man inam itie emi idụn̄de asana owụt ke imama isọn̄ emi Jehovah ọnọde nnyịn.

8. Nso inam idọhọ ke Jehovah okobot mfre nnyịn ke ata utịbe utịbe usụn̄?

⁸ Jehovah okobot mfre nnyịn ke ata utịbe utịbe usụn̄. Ini afo ekesịnede ke idịbi eka fo, mfre fo ọkọkọri ke usụn̄ emi Abasi eketịmde enye, ndien ekedi kpukpru minit ediwak tọsịn mbufa nsen mfre ẹkọri! Mme  anam-ndụn̄ọde ẹdọhọ ke nsen emi ẹkotde neuron ekpere ndisịm biliọn 100 ke mfre akamba owo. Mme nsen emi ẹboho kiet ẹnam mfre nnyịn emi odobide n̄kpọ nte kilogram kiet ye ubak. Yak ise ndusụk utịbe utịbe n̄kpọ emi mfre ekemede ndinam.

9. Nso inam fi enịm ke nnyịn ndikeme nditịn̄ ikọ edi enọ Abasi?

⁹ Nnyịn ndikeme nditịn̄ ikọ edi utịben̄kpọ. Kere se isitịbede owo ama etịn̄ ikọ. Ke ikọ kiet kiet emi afo etịn̄de, mfre esinam n̄kpọ nte esịp 100 ke edeme fo, usụn̄itọn̄, n̄kpọkinua, mban̄, ye ikpanesịt fo ẹdiana kiet ẹnam n̄kpọ. Ana kpukpru esịp emi ẹnam n̄kpọ ke nnennen ini man owo ọdiọn̄ọ se afo etịn̄de. N̄kpọ kiet emi ẹkewetde ke 2019 ẹban̄a nte owo ekemede ndisem nsio nsio usem ama owụt ke nseknditọ ẹkeme ndikop ikọ kiet kiet emi ẹtịn̄de ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ ẹtiene se mmọ ẹkopde. Se ẹkewetde oro ọsọn̄ọ se ediwak mme anam-ndụn̄ọde ẹnịmde ke ikadada imana. Mmọ ẹnịm ke kpukpru nnyịn imenyene ukeme ndidi ima ikop nsio nsio usem nnyịn idiọn̄ọ ke idịghe ukem, inyụn̄ ikeme ndikpep nsio nsio usem. Edi ofụri akpanikọ ke nnyịn ndikeme nditịn̄ ikọ edi enọ Abasi.—Ex. 4:11.

10. Ikpanam didie iwụt ke imama nte Abasi anamde nnyịn ikeme nditịn̄ ikọ?

¹⁰ Usụn̄ kiet emi ikemede ndiwụt ke imama nte Jehovah anamde ikeme nditịn̄ ikọ edi ndinam mbon emi ẹnịmde ke n̄kpọ okofoforo ẹdiọn̄ọ se inamde inịm ke Abasi okobot kpukpru n̄kpọ. (Ps. 9:1; 1 Pet. 3:15) Utọ mme owo oro ẹyom nnyịn inịm ke isọn̄ ye kpukpru mme odu-uwem n̄kpọ emi ẹdude ke isọn̄ ẹkenyụn̄ ẹdaha ntre ẹdidu. Bible ye ndusụk se inemede ke ibuotikọ emi ẹkeme ndin̄wam nnyịn itie ntiense inọ Ete nnyịn eke heaven inyụn̄ inam mbon emi ẹmade ndikop ẹfiọk se inamde inịm ke Jehovah okobot enyọn̄ ye isọn̄.—Ps. 102:25; Isa. 40:25, 26.

11. Tịn̄ n̄kpọ kiet emi anamde mfre nnyịn edi utịben̄kpọ.

¹¹ Nnyịn ndisikeme nditi n̄kpọ edi utịben̄kpọ. Ini kiet ko, ete kiet ekewet ete ke mfre owo ekeme nditi n̄kpọ emi awakde ekem se ẹdọn̄de ke ikpọ n̄wed miliọn 20. Edi idahaemi ẹdọhọ ke mfre nnyịn ekeme nditi se iwakde ikan oro. Nso ke ikeme ndinam ke ntak emi ikemede nditi n̄kpọ?

12. Didie ke nnyịn ndikeme ndikpep n̄kpọ nto se iketịbede anam ikpụhọde ye mme unam?

¹² Ke otu kpukpru se Abasi okobotde ke isọn̄ emi, owo kpọt ekeme nditi se iketịbede inọ enye onyụn̄ ekpep n̄kpọ oto se iketịbede oro. Oro ekeme ndinam ikpụhọde nte ikesikerede n̄kpọ ye nte ikodude uwem inyụn̄ ikabade idi nti owo. (1 Cor. 6:9-11; Col. 3:9, 10) Imakam ikeme ndikpep esịt nnyịn ekeme ndifiọk se ifọnde ye se idiọkde. (Heb. 5:14) Imekeme ndikpep ndima owo, ikere iban̄a owo, inyụn̄ itua owo mbọm. Imonyụn̄ ikeme ndikpep ndikpe unenikpe nte Jehovah.

13. Psalm 77:11, 12 owụt ke ikpada ukeme nnyịn nditi n̄kpọ inam nso?

 ¹³ Usụn̄ kiet emi iwụtde ke imama nte Jehovah anamde isiti n̄kpọ edi ndisidomo ukeme nti kpukpru ini emi enye akan̄wamde nnyịn onyụn̄ ọdọn̄de nnyịn esịt. Emi ayanam inen̄ede inịm ke enye oyonyụn̄ an̄wam nnyịn ke ini iso. (Kot Psalm 77:11, 12; 78:4, 7) Usụn̄ en̄wen edi ndisiti se mme owo ẹnamde ẹnọ nnyịn nnyụn̄ n̄kọm mmọ ke se mmọ ẹnamde. Mme anam-ndụn̄ọde ẹkụt ke mbon emi ẹsiwụtde ke imama se mme owo ẹnamde ẹsiwak ndikop inemesịt. Onyụn̄ ọfọn ikpebe Jehovah isinyụn̄ imek ndifre ndusụk n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, idụhe se Jehovah mîkemeke nditi, edi ima ikabade esịt ke idiọkn̄kpọ emi ikanamde, enye esimek ndifen nnyịn nnyụn̄ mfre se ikanamde oro. (Ps. 25:7; 130:3, 4) Enye oyom nnyịn inam ukem oro n̄ko inọ mbon emi ẹkenamde se ibiakde nnyịn.—Matt. 6:14; Luke 17:3, 4. 

14. Didie ke ikpowụt ke imama utịbe utịbe mfre emi Abasi ọnọde nnyịn?

¹⁴ Nnyịn ndida utịbe utịbe mfre emi Abasi ọnọde nnyịn nnam n̄kpọ emi ọnọde enye ubọn̄ owụt ke imama nte enye ọkọnọde nnyịn mfre. Ndusụk owo ẹda mfre mmọ ẹbiere se ifọnde ye se idiọkde ẹnọ idemmọ nte ọdọn̄de mmọ. Sia edide Jehovah okobot nnyịn, ikpaha nnyịn idem ndikụt ke nte enye ọdọhọde idu uwem ọfọn akan nte owo ekededi emekde ndidu. (Rome 12:1, 2) Imesinyene emem ima idu uwem nte enye ọdọhọde. (Isa. 48:17, 18) Imonyụn̄ ifiọk ke se enye oyomde inam ini idude ke uwem mi edi nnyịn ndinọ imọ emi idide Andibot nnyịn ye Ete nnyịn ubọn̄ nnyụn̄ nnam esịt enem imọ.—N̄ke 27:11.

15. Didie ke Jehovah ndinọ nnyịn Bible owụt ke enye ama ubonowo?

¹⁵ Bible edi enọ Abasi. Ete nnyịn ke heaven  ọkọnọ mme owo spirit esie ẹwet Bible ke ntak emi enye enen̄erede ama nditọ esie mi ke isọn̄. Jehovah ada Bible ọbọrọ mme ata akpan mbụme emi ikemede ndibụp, utọ nte: Ikoto m̀mọ̀n̄ ididu mi? Ntak emi Abasi okobotde nnyịn? N̄kpọ editie didie ke ini iso? Jehovah oyom kpukpru nditọ esie ẹfiọk ibọrọ mme mbụme emi, oro anam enye esinam mme owo ẹkabade Bible ẹsịn ke nsio nsio usem ke ata ediwak isua idahaemi. Ofụri Bible m̀mê ubak ubak esie odu idahaemi ebe usem 3,000! Akananam idụhe n̄wed emi ẹkabarede ẹsịn ke ediwak usem onyụn̄ esịmde ediwak owo ubọk nte Bible. Inamke n̄kpọ m̀mê owo odụn̄ ke m̀mọ̀n̄, m̀mê ewe usem ke enye onyụn̄ esem, n̄wakn̄kan owo ẹnyene Bible ke usem emana mmọ ẹkot.—Se ekebe emi “ Bible Odu ke Ediwak Usem Africa.”

16. Matthew 28:19, 20 owụt ke ikpanam nso iwụt ke imama nte Abasi ọnọde nnyịn Bible?

¹⁶ Nnyịn ndikot Bible kpukpru usen, ntie n̄kere se ikpepde, nnyụn̄ ndomo ofụri ukeme nnam se ikpepde oyowụt ke imama nte Abasi ọnọde nnyịn Bible. N̄kpọ en̄wen edi nnyịn ndinen̄ede ndomo ndinam adan̄a ediwak owo nte ikekeme ẹtiene ẹdiọn̄ọ se Bible ekpepde.—Ps. 1:1-3; Matt. 24:14; kot Matthew 28:19, 20.

17. Mme enọ ewe ke ineme ke ibuotikọ emi? Nso ke idineme ke ibuotikọ emi etienede?

¹⁷ Imeneme iban̄a ndusụk enọ emi Abasi ọnọde nnyịn utọ nte isọn̄ emi idụn̄de mi, utịbe utịbe mfre nnyịn, ye Bible emi ẹkedade spirit Abasi ẹwet. Edi enyene mme enọ en̄wen emi Jehovah ọnọde nnyịn, emi nnyịn mîkemeke ndikụt ke enyịn. Iyeneme mbon oro ke ibuotikọ emi etienede.