GWÉHA yem i maliga i bi bôdôl behee. M’ma a bé kôs bikaat bi ntoñol Bibel, me gwéhég mam ma bé ntilga mu ngandak, téntén bititii. Pua yem a bé sômbôl bé le mama a kwélés me mu mam a bé nigil. Ndi, me bé lôôha bat mambadga inyu yi; jon mama a bé nigil ni me ngeñ papa a bé bé ndap. Inyu hala nyen me bi sôk yoñ makidik i ti memede nkikip yak Yéhôva. Me bi sôblana i tison i Ngisi ba nsébél le Black-pool, i ñwii 1943, me bééna jôm li ñwii.

Ibôdôl ha i ke ni bisu, me bééna lem i pam likalô ni mama yem. Inyu jubus nkwel u Bibel, di bééna lem i gwélél bifônô. Bi bé bikeñi, bi yédék (kilô 4 ni pes). Ni noode hégda mañge kiki me a ñôt yada mu!

Ngéda me bi bana 14 ñwii, me bééna ngôñ i ba nsañal nu ngéda yosô. M’ma yem a kal me le me kwélés ndugi ngwélél nu lok kéé (nu di nsébél i len ini le ngwélél makii-ña). Makéé nu a ôt me mahoñol le me nigil  ngim makeñge ma ma nla hôla me i pamba mu nson u nsañal. Hala ni nyen me bi boñ. Mbus ñwii ima, me bi témb me kwel ni ngwélél makiiña numpe mu jam li. A timbhe me le: “A man, sane!”

Jon, i sôñ Matôp, i ñwii 1949, me ni ini di bi bagla ni gwom bi bé i ndap di bé saak, di ke i tison i Middleton, bebee ni Manchester, ha nyen di bôdle bôlô yés i basañal. Mbus sôñ ina, me bi pohol mankéé wada nu a bé nsañal le a ba songwelnson ni me. Hikuu hi loñ hi bat bés le di ke i nit likoda li mondo i tison i Irlem. M’ma yem bo mankéé nu muda numpe, ba ke i sal kiki basa-ñal i likoda lipe.

Tolakii me bééna ndik 17 ñwii, me ni solôñ yem di bi kôs nsima i éga makoda inyule likoda jés li mondo li bééna ndigi ndék minhôôlak mi bilôk bikéé bi bôlôm i pes mbuu. Mbus ha, ntôñ u om me likoda li Bexton, li li bééna ndik ndék batéé likalô, li ban-ga ngôñ ni mahôla. Bisai bi, me bi hoo kôs, bi bi kôôbaha me inyu bisai bikeñi me bi yiga kôhna.

I ñwii 1951, me yônôs lipep inyu ke i suklu Giléad. Ndi i sôñ Libuy li nyéé i ñwii 1952, ngomin a sébél me inyu yigil i sônda. Me bat le me nwéhlana inyule me yé ngwelson nu ngéda yosôna, ndi hikuu hi  bikééhene hi bi neebe bé libak jem li mut base, hi kit le m’a ke i mok inyu sôñ samal. I mok nyen me bi kuhul nsébla wem inyu ba ñudu wada i suklu inyônôs 22 i Giléad. I sôñ Njéba i ñwii 1953, kunda yada i mbus kobla yem, me yoñ sitima ba nsébél le Georgic inyu ke i tison i New York i Amérika.

Kii me mbol, me lôôs likoda likeñi li ñwii 1953, ni ño le: Likoda li mbok yondo. Mbus me yoñ mashin inyu ke i libôga li Lansing Nwelmbok, i New York, i homa suklu i bééne. Kiki me bé lôlak i mok, me bééna ndik ndék moni. Ngéda me bi pam i mashin, me yoñ litôa li mbegel bôt, li bé lama téé me i Lansing Nwelmbok; me bé nyéksaga i poo moni yak mut numpe mu litôa.

Suklu i Giléad i bi ôô bés loñge kiyaga inyu boñ le di yila ‘mam momasôna inyu bôt bobasôna’ mu nson u nsañal i biloñ bipe. (1 Korintô 9:22) Bôt baa ikété yés​—Paul Bruun, Raymond Leach ni me​—ba bi om bés i loñ i Filipin. Di bé lama bem mapep més ngandak sôñ; mbus di jôp i njel ni sitima, di lôô i Rôterdam, tuye i Méditéranée, Pah lom i Suez (Egiptô), i tuye i India, Malésia, ni Hong Kong (Kina)​—47 dilo i tuye! Sôk i nsôk, di bol i Tison Manila i hilo 19 hi sôñ Maye sép, i ñwii 1954.

Ha nyen di bé lama ni meya ni mam ma mondo: bôt, loñ, yak ni hilémb. Ntôn u om bés bo baa i likoda li tison i Quezon, het ngandak bôt i bé pot hop Ngisi. Jon, i mbus sôñ samal, di bé yi ndik ndék bibuk bi hop u loñ le Tagalôg. Ndi nson ba bi sôk ti bés u bé lama hôla inyu mélés ndutu i.

Kel yada, i sôñ Mpuye i ñwii 1955, ngéda me ni mankéé Leach di bé lôl likalô, di ada ngandak maléta i tuñ yés. Ntôñ u bé yis bés le di nlama bôdôl bôlô i bagwélél ba makiiña. Me bééna ndigi 22 ñwii, ndi nson u, u bi yible me manjel ma mondo i ba ‘mam momasôna inyu bôt bobasôna.’

Kiki hihéga, me bi ti nkwel wem mbamba u bisu kiki ngwélél makiiña i bisu bi bisabe bi ngim mbai. Mbus hala nyen me bi yi le hala a bé bo lem i Filipin ha mangéda ma, le nkwel u mbamba u ntagbe toi i mbamba! Mu kiki me bé yuuga makoda, me bé ti minkwel i bahoma bôt ba noi, i het bôt ba ntégbaha ngéda, i bibôm, i bisu bi mandap ma ngomin makeñi, i het bôt ba ntuk basket, ni i ngim makanda ma tison. Lisañga jada, ngéda di bé i tison i San Pablo, nop nkeñi a bi sôñga me i ti nkwel mbamba i bôm, jon me bi bat bilôk bikéé bi bi bé éga likoda ibale di nla tégbaha wo i Ndap Ane. Mbus, bilôk bikéé bi, bi yéñ yi too nkwel u u nla éña kiki nkwel mbamba, lakii u bi bôña bé i mbamba.

Bilôk bikéé bi bé leege bés i mandap map. Tolakii mandap ma ma bé bé tôbôtôbô, ma bé pôp hiki ngéda. Ngim mangéda, me bé nañal i buñnga i mabadô ba ntek i ngii mabam. Kiki bahoma ba jogop ba bé bé ba sôli, me bi nigil i gwélél manjel ma sem kwep inyu nogop. Me bé kil matôa ba nsébél le Jip, ni bus. Ngim mangéda, me yoñok sitima inyu ke biôn bipe. Ikété ntandaa ngéda me bi boñ nson unu, me mah bé bana jem litôa.

I sal i wom u likalô ni yuuga makoda bi bi hôla me i nigil hop u Tagalôg. Me mah yén bé inyu nigil wo, ndi me bi nigil i pot wo mu kii me bé emble bilôk bikéé bi mpot wo. Bilôk bikéé bi bééna ngôñ i niiga me wo, me bé diihe ki hônba yap ni maéba map.

Kiki ngéda i bé tagbe, bisai bi mondo bi me bi kôs bi bi nyéksa me i kônde boñ mahéñha. I ñwii 1956, ngéda mankéé Nathan  Knorr a bi yuuga bés, di bi bana likoda likeñi jada inyu loñ yosô. Ba bi ti me bôlô i kwélés balegel mañwin ba loñ. Me bé yi bé yom to yada mu i bôlô i, ndi lôk kéé ipe i bi hôla me ni ñem wap wonsôna i nigil. Ilole ñwii wada u nkola, likoda likeñi lipe li loñ yosô li bi témb li téa, i het mankéé Frederick Franz, nu a bé lôl i hikuu hiés hikeñi, a bé yuuga bés. Kiki me bé ngwélél likoda, me nigil i pañ mankéé Franz lem a bééna i nok bôt bape. Bilôk bikéé bi loñ bi bé maséé i tehe mankéé Franz a héba mbot i loñ i Filipin ba nsébél le, barong Tagalôg, ngéda a bé ti nkwel mbamba.

Me bééna ngôñ i kônde boñ mahéñha ngéda ba bi téé me ngwélél ndôn. Ha mangéda ma, di bé unda sinima le Le bonheur de la nouvelle société mondiale (Maséé ma bôt ba mbok yondo), bebee le i mbamba hiki ngéda. Ngim mangéda, bitandi bi bé tééñga bés ngandak. Bi bé noñ mapubi, kayéle bi bé bi adbe mukété mashin ma nti bititii. Kinje bôlô keñi i sas mashin i mbus likoda! Hala a bé bé jam li ntomb i kôôba i nya makoda i, ndi kinje maséé i tehe lelaa bôt ba bé maséé i yi le ntôñ u Yéhôva u yé ntjamak ni nkoñ isi wonsôna.

Bipada bi base i Lôk Pada bi bi nyéksa ngim baane i tjél ti bés kunde i kodba. Tole  bi bé bi kôt ngeñ inyu tééñga bôt ba bé emble minkwel bebee ni mandap map ma base. To hala, nson u bé ke ni bisu; ngandak bôt mu mabôga ma i yé bagwélél ba Yéhôva i len ini.

I ñwii 1959, me bi kôhna léta i i bé yis me le, me bé lama ke i sal i hikuu hi loñ. Hala a bi ti ki me ngandak pôla i yi mam. Ngim mangéda, ba bé ba ep me i yuuga biloñ bipe. Lisañ jada mu maké mem, me boma Janet Dumond, nu a bé salak kiki nsañal i loñ i Tailand. Di bi kwel ngim ngéda ni njel maléta, mbus ha, di biiba. Di ma sal ntôñ ikété maséé 51 ñwii kiki ñwaa bo nlôm.

Me bi bana maséé i yuuga bagwélél ba Yéhôva ikété 33 ma biloñ. Kinje mayéga me nti ngéda me nhoñol le bisai bi tôbôtôbô me bi pala kôs, bi bi kôôbaha me i meya boma ngandak mintén mi bôt! Mayuuga ma, ma bi kéñbaha litehge jem ngandak, hala a hôla ki me i tehe lelaa gwéha i Yéhôva i nyoña mintén mi bôt nwominsôna.​—Minson mi baôma 10:34, 35.

Kinje maséé me nkôs i sal ni bilôk bikéé bi Filipin! Nsoñgi u batéé likalô i len ini, u yé jôm li ngélé i jam li bé ngéda me bi bôdôl sal hana. Me ni Janet di ngi salak ntôñ i hikuu hi loñ hi Filipin, hi hi yé i tison i Quezon. Tolakii me ma nom iloo 60 ma ñwii munu loñ ini, me ngi gwé ngôñ i ba bebee i boñ mahéñha ma Yéhôva a mbat. Mahéñha ntôñ u nlona i len ini, ma mbat le di bana suhulnyu mu kii di nsélél Yéhôva ni lôk kéé yés.

Di mboñ biliya i neebe kii yosôna di ntehe kiki sômbôl i Yéhôva; hala a mboñ le niñ yés i lôôha ba lam kiyaga. Di mboñ ki biliya i lona mahéñha ma mbéda inyu gwélél bilôk bikéé gwés loñge. Ñ, makidik més ma yé le, ntel ngéda yosôna Yéhôva a’ gwés, di ga ba ‘mam momasôna inyu bôt bobasôna.’