TULÁAKLOʼON tsʼoʼok k-ilik u pʼuʼujul wa máax. Yaan horaeʼ tak tiʼ toʼon ku yúuchul. Kex k-ojel maʼ uts u pʼuʼujul máakeʼ yaan horaeʼ k-kaxtik baʼax k-aʼal utiaʼal k-eʼesik maʼ kʼaasiʼ, maases wa beetaʼab junpʼéel injusticia. Junpʼéel tsʼíib beetaʼab tumen Asociación Americana de Psicologíaeʼ tu yaʼalaj: «Natural u pʼuʼujul máak, yéetel u suukileʼ ku beetik uts tiʼ máak».

Wa k-ketik le baʼax tsʼíibtaʼab yéetel le baʼax tu yaʼalaj apóstol Pablooʼ, maʼ xaaneʼ jeʼel k-tuklik jaajeʼ. Pabloeʼ u yojel yaan horaeʼ ku jáan kʼuuxil máak, le oʼolal tu tsʼáaj le tsolnuʼukaʼ: «Kex wa kʼuuxilnajaʼaneʼexeʼ maʼ a kʼebantaleʼex; maʼ u tʼúubul kʼiin wa láayliʼ kʼuuxeʼexeʼ» (Efesoiloʼob 4:26). Le baʼax tsʼoʼok k-ilkaʼ ku beetik k-tuklik: ¿maʼalob wa ka u jóoʼs u pʼuʼujulil máak?

Ka tu tsʼáaj Pablo le tsolnuʼukaʼ, maʼ xaaneʼ táan u tuukul tiʼ baʼax ku yaʼalik Salmo 4:4: «¡Kikilankilnakeʼex; maʼ a kʼebanchajleʼex!». ¿U kʼáat wa túun u yaʼal maʼ kʼaas ka pʼuʼujuk máakiʼ? Maʼatech, baʼaxeʼ u kʼáat u yaʼaleʼ maʼ utsiʼ. ¿Baʼaxten k-aʼalik leloʼ? Ilawil baʼax uláakʼ tu yaʼalaj Pablo: «Tseleʼex tiʼ teʼex tuláakal u jejeláasil kʼaakʼas kʼuuxilil, pʼujaʼanil, tsʼíikilil, awat tʼaan, poochʼil» (Efesoiloʼob 4:31). Jeʼex u yaʼalik le Asociación Americana de Psicologíaoʼ, u pʼuʼujul máak yéetel u beetik loob tiʼ wa máaxeʼ maʼ tu yáantaj utiaʼal u yutskíintaʼal junpʼéel talamil, baʼaxeʼ ku maas kʼaskúuntik.

¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal maʼ k-jáan pʼuʼujul? Salomón, juntúul u reyil Israeleʼ, tu yaʼalaj: «Máax ku tuukuleʼ ku kóomkintik u yóol pʼuʼujul, u [kiʼichkelmileʼ] ku beetik maʼ u táan óoltik u yaʼalaʼal baʼal tiʼ» (Proverbios 19:11). Jach beyoʼ, u tuukul máakeʼ ku yáantaj utiaʼal maʼ u jáan pʼuʼujul. ¿Bixi?

Máax yaan u naʼateʼ maʼ chéen ku jáan beetik wa baʼaxiʼ; yáax táanileʼ ku tuklik tubeel. Leloʼ jach jeʼel u yáantkoʼon ken úuchuktoʼon wa baʼaxeʼ wa ken beetaʼak k-pʼuʼujul tumen wa máax.

 Jeʼex ken k-il u beetaʼal injusticiaeʼ, maʼ xaaneʼ jeʼel k-kʼuuxileʼ. Baʼaleʼ wa k-pʼuʼujul yéetel k-tsʼíikileʼ jeʼel k-loobiltikba t-juunaleʼ wa jeʼel k-beetik loob tiʼ wa máaxeʼ. Jeʼex le kʼáakʼ jeʼel u tóokik junpʼéel naj wa maʼ tu séeb tuʼupuleʼ, wa maʼ t-controlartikbaeʼ jeʼel k-pʼáatal kʼaasil tu táan u maasil yéetel tu táan Dioseʼ. Le oʼolaleʼ wa ka wuʼuyik bey táan a kʼas pʼuʼujuleʼ, jáan tukult baʼax jeʼel u yúuchul wa maʼ ta controlarkabaeʼ. Leloʼ jach jeʼel u yáantkecheʼ.

Rey David, u taata Salomoneʼ, jach óolak u kíims juntúul máak ku kʼaabaʼtik Nabal. Chéen tumen áantaʼab u yil maʼ uts le baʼax ken u beetoʼ, le oʼolal maʼ tu kíimsiʼ. Tu desiertoil Judeaeʼ, David yéetel u yéet máanoʼobeʼ tu kanáantoʼob u tamanoʼob Nabal. Ka kʼuch u kʼiinil u kʼoʼosol le tamanoʼoboʼ, Davideʼ tu kʼáataj tiʼ Nabal junpʼíit baʼal u jaantoʼob. Baʼaleʼ Nabaleʼ tu núukaj: «¿Nikaʼaj wa in chʼaʼ le janal, le ukʼul yéetel le bakʼ tsʼoʼok in máakʼantik utiaʼal in j-kʼoosoʼobaʼ, [utiaʼal ka] in tsʼáa tiʼ wíinikoʼob maʼ in wojel tuʼux u taaloʼobiʼ?». ¡Jach túun tu pʼuʼujsaj David! Le ka tu yuʼubeʼ tu séebaʼanil líikʼ yéetel cuatrocientos máakoʼob utiaʼal u bin u kíimsoʼob Nabal yéetel tuláakal u j-meyajoʼob (1 Samuel 25:4-13).

Abigail, u yatan Nabaleʼ, tu yojéeltaj baʼax úucheʼ ka jóokʼ u chʼaʼ u beel David. Ka tu yileʼ noklaj luʼumeʼ ka tu yaʼalajtiʼ: «¡In tsʼuulil, le siʼipiloʼ lúubuk tin wóokʼol! Kin kʼáat óoltik tiʼ teech ka a chaʼa in tʼaan». Abigaileʼ tu kʼáat óoltaj tiʼ David maʼ u beetik u cuentail baʼax tu yaʼalaj Nabal, tumen minaʼan u naʼat. Tu yaʼalaj xan tiʼeʼ wa ku kíimsik uláakʼ máakoʼob utiaʼal u vengarkubaeʼ jeʼel u yaatal u yóol ken tsʼoʼokkeʼ (1 Samuel 25:24-31).

Abigaileʼ tu yáantaj David utiaʼal u tuukul tiʼ junpʼéel baʼal maʼ u yil kaʼachiʼ. Le oʼolal Davideʼ maʼ tu kíimsaj mix máakiʼ. Tu tsʼáaj cuentaeʼ maʼ unaj u tuklik wa chéen tiʼ letiʼ tu beetaj u kʼasaʼanil Nabaliʼ, tumen Nabaleʼ deporsi kʼasaʼan. Tu tsʼáaj cuenta xaneʼ le baʼax ken u beet kaʼachoʼ junpʼéel nojoch kʼeban. Wa ku kʼuchul u kʼiinil a pʼuʼujul jeʼex Davideʼ, ¿baʼax unaj a beetik? Junpʼéel tsʼíib beetaʼan tumen Clínica Mayoeʼ ku yaʼalik: «Waʼalen junsúutuk, taamchajak a chʼaʼik a wiikʼ yéetel xok tak diez». Beyoʼ. Jáan tukult baʼaxten úuchi yéetel baʼax jeʼel u yúuchul wa ka a beet le baʼax ka tuklikoʼ. Kʼaʼajaktecheʼ le máax yaan u naʼatoʼ maʼ tu jáan pʼuʼujul (1 Samuel 25:32-35).

Bejlaʼeʼ yaʼab máakoʼob tsʼoʼok u yáantaʼaloʼob jeʼex Davideʼ. Juntúul tiʼ letiʼobeʼ Sebastian, juntúul máak yaan 23 jaʼab tiʼ yéetel tiaʼan teʼ cárcel tu luʼumil Poloniaoʼ. Letiʼeʼ jach séeb u pʼuʼujul kaʼachi, baʼaleʼ tu kanaj teʼ Biblia bix jeʼel u controlarkubaoʼ. Bejlaʼeʼ ku yaʼalik: «Yáaxeʼ kin tuukul tiʼ le baʼax ku yúuchloʼ, tsʼoʼoleʼ kin wilik in beetik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Minaʼan uláakʼ libro maas maʼalob».

Setsuoeʼ bey xan tu beetiloʼ. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Kaʼacheʼ ken náaksaʼak in wóol tumen in wéet meyajoʼobeʼ kin kʼeʼekʼeykoʼob. Baʼaleʼ bejlaʼa tsʼoʼok in xokik le Bibliaoʼ, tu lugar in kʼeeyajeʼ kin tuklik: ‹¿Máax tiʼ jach yaan u culpail? ¿Maʼ wa tiʼ teen yaan u culpailiʼ?›». U tuklik le baʼaloʼobaʼ le áantik u controlartuba tu lugar u controlartaʼal tumen u pʼujaʼaniloʼ.

Le pʼuʼujuloʼ maʼ chéen chʼaʼabil u controlartaʼaliʼ, baʼaleʼ u Tʼaan Dioseʼ jach yaan u páajtalil. Wa ka beetik baʼax ku yaʼalik le Biblia yéetel ka kʼáatik u yáantaj Dioseʼ, jeʼel u yantaltech le naʼat kʼaʼabéettech utiaʼal maʼ a jáan pʼuʼujuloʼ.