MAʼ SEN úucheʼ u jueziloʼob junpʼéel luʼum yaan chikʼineʼ tu túuxtoʼob kíimsbil kaʼatúul máakoʼob takaʼan u pooloʼob yaan máax tu kíimsoʼob. Ka ilaʼab maʼ jaaj le tak pool aʼalaʼaboʼ, le licenciadoʼoboʼ baʼatelnajoʼob utiaʼal ka chaʼabak juntúuliʼ. Baʼaleʼ maʼ béeychaj u beetaʼal mix baʼal tu yoʼolal le uláakʼ juntúuloʼ: tsʼokaʼaniliʼ u kíimsaʼaleʼ.

Tumen óoliʼ tuláakal tuʼux ku beetaʼal baʼaloʼob kʼaastak teʼ juzgadoʼoboʼ, le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Le baʼax tubeel, chéen baʼax tubeeloʼ, u najmal a beetkeʼex» (Deuteronomio 16:20). Ken beetaʼak baʼax ku yaʼalik le tekstoaʼ ku bin utsil tiʼ le kaajoʼ. Le Ley tu tsʼáaj Dios tiʼ Israel úuchjeakiloʼ jach maʼalob yéetel tubeel. Wa k-xakʼaltikeʼ yaan k-ilkeʼ tuláakal «baʼaxoʼob ku beetik [Dios]eʼ tojtak» (Deuteronomio 32:4).

Le juezoʼoboʼ kʼaʼabéet u yantal u naʼatoʼob, u meyajoʼob maʼalob, u beetkoʼob baʼaloʼob tu nuʼuk yéetel maʼ u chaʼik u maʼanaloʼob. U Ley Dios kaʼacheʼ ku yaʼalikeʼ letiʼe modos unaj u yantal tiʼ tuláakal le juezoʼoboʼ. Desde ka kʼuch le israelitaʼob teʼ desiertooʼ aʼalaʼab tiʼ Moisés ka u kaxt máakoʼob «yaan saajkilil [Dios] tiʼob, toj u tuukuloʼob yéetel u pʼekmoʼob kʼaakʼas tsʼíibolal ayikʼalil» utiaʼal ka u beet u jueziloʼob (Éxodo 18:21, 22). Ka máan cuarenta jaʼaboʼobeʼ, Moiseseʼ tu kaʼa kʼaʼajsaj tiʼ le israelitaʼob u kʼaʼanaʼanil u kaxtikoʼob máakoʼob «naʼatjaʼanoʼob, kaanbalnajaʼanoʼob[,] tsʼoʼok xan u yiijtaloʼob» utiaʼal u beetik u jueziloʼob (Deuteronomio 1:13-17).

Ka máan u cientosil jaʼaboʼobeʼ Jehosafat, * u reyil Judaeʼ, tu yaʼalaj tiʼ le juezoʼoboʼ: «Ileʼex maʼalob baʼax ka beetkeʼex, tumen maʼ tu kʼaabaʼ wíinikoʼob bíin a beeteʼexiʼ, baʼaleʼ tu kaabaʼ Yuumtsil, letiʼ máax bíin yanak ta wiknaleʼex le ken a waʼaleʼex baʼax unaj u beetaʼal. Bey túunoʼ, tsikeʼex Yuumtsil, kanáantabaʼex tiʼ baʼax ka beetkeʼex, tumen [Jéeoba k-Dioseʼ], maʼ tu kʼamik kʼeechel pʼis óoloʼob [wa juicioʼob], mix tu yéeyik máax bíin u pʼis óolte, mix tu kʼamik maʼ u jaajil boʼolaloʼob» (2 Crónicas 19:6, 7). Jeʼex k-ilkoʼ le reyoʼ tu kʼaʼajsaj tiʼ le juezoʼoboʼ unaj u juzgaroʼob tu nuʼuk kex jeʼel máaxakeʼ. Wa ku chaʼik u maʼanaloʼobeʼ, Dioseʼ yaan u kʼáatik cuenta tiʼob.

Ken meyajnak kaʼach u jueziloʼob Israel jeʼex aʼalaʼantiʼoboʼ, ku bin utsil tiʼ le kaajoʼ. Baʼaleʼ u Ley Dioseʼ tu tsʼáaj xan tsolnuʼukoʼob tiʼ le juezoʼob utiaʼal u chʼaʼtukloʼob uláakʼ baʼaloʼob ken juzgarnakoʼoboʼ. ¿Máakalmáak le tsolnuʼukoʼoboʼ?

Kex yaan u naʼat yéetel jach noʼojaʼan le juezoʼob ku yéeyaʼaloʼoboʼ, maʼ unaj u juzgaroʼob chéen yéetel le baʼaxoʼob u yojloʼoboʼ. Jéeoba Dioseʼ tu tsʼáaj jujunpʼéel tsolnuʼukoʼob tiʼ le juezoʼob israelitaʼob utiaʼal ka juzgarnakoʼob tubeeloʼ. Koʼox ilik wa jaypʼéeliʼ.

U xakʼal ilaʼal maʼalob le baʼax ku yaʼalaʼaloʼ. Tu chiʼ Moiseseʼ, Dioseʼ tu yaʼalaj tiʼ u jueziloʼob Israel: «Táan óolteʼex tuláakloʼob, beeteʼex xan tiʼob baʼax tubeel» (Deuteronomio 1:16). Le juezoʼoboʼ chéen jeʼel u páajtal u yaʼalikoʼob wa jaaj junpʼéel tak pool wa tsʼoʼok u láaj xakʼaltikoʼob tubeel. Dioseʼ tu yaʼalaj tiʼ le máaxoʼob ku juzgaroʼoboʼ: «Unaj a xakʼal ilkeʼex maʼalob». Le juezoʼob túunoʼ, táanil tiʼ u yaʼalikoʼob  kʼasaʼan wa uts wa máaxeʼ, kʼaʼabéet u jach ilkoʼob wa «jaaj le tsikbaloʼob[oʼ]» (Deuteronomio 13:14; 17:4).

U chʼenxikintaʼal le j-jaajkunajoʼoboʼ. Utiaʼal u xakʼal ilaʼal wa jaaj junpʼéel baʼaleʼ, táanil kʼaʼabéet u chʼenxikintaʼal le máaxoʼob ku jaajkúuntikoʼob wa ku testificartikoʼob le tak pooloʼ. U ley Dioseʼ ku yaʼalik: «U tak pool chéen juntúul máakeʼ, maʼ chúukaʼan utiaʼal u yaʼalaʼal wa tsʼoʼok u siʼipanchajal uláakʼ máak tu yoʼolal meyaj loob wa tu yoʼolal uláakʼ siʼipileʼ. Le tak pooloʼ bíin táan óoltaʼak chéen wa yaan kaʼatúul wa óoxtúul j-jaajkunajoʼob» (Deuteronomio 19:15). Tiʼ le máaxoʼob jaajkúuntik wa baʼaxoʼ u Ley Dioseʼ ku yaʼalik: «Maʼ a tsʼáaik ojéeltbil tuusoʼob, mix a táakpajal a jaajkúuntik u tʼaan j-loobil beel máak, utiaʼal u beetaʼal junpʼéel baʼal maʼ tubeeliʼ» (Éxodo 23:1).

U beetaʼal tu nuʼuk le juicioʼoboʼ. Le castigo ku yaʼalal u tsʼaʼabal tiʼ le máaxoʼob ku tuusoʼob teʼ juiciooʼ ku yáantaj kaʼach utiaʼal u yaʼalikoʼob u jaajil: «Le j-ilaj takpooloʼoboʼ, bíin u maʼalob xakʼal iloʼob le baʼax ku yúuchloʼ, wa maʼ jaaj le takpool u beetmaj le máak tu yóokʼol uláakʼ máakoʼ, bíin beetaʼak u muʼyajtik le baʼax u kʼáat kaʼach u beet u muʼyajt uláakʼ máakoʼ. Beyoʼ bíin a xuʼulseʼex tuláakal le kʼasaʼanil yaan ichileʼexoʼ» (Deuteronomio 19:18, 19). Bey túunoʼ wa juntúul máak ku tuus utiaʼal u tokik u herencia wa máaxeʼ, jeʼel u beetaʼal u boʼotik u tojol le herencia u kʼáat u tok kaʼachoʼ. Wa xan ku tuus utiaʼal ka kíimsaʼak juntúul máak kex u yojel mix baʼal u beetmeʼ, jeʼel u náajmatik u kíimsaʼal letiʼeʼ. U yojéeltik lelaʼ ku yáantaj utiaʼal maʼ u tuus teʼ juiciooʼ.

U juzgartaʼal máak tubeel kex jeʼel máaxakeʼ. Ken tsʼoʼokok u xakʼaltikoʼob tuláakaleʼ, le juezoʼoboʼ ku chʼaʼtuklikoʼob bix kun tsʼoʼokol le juiciooʼ. Teʼ súutukaʼ ku kanáantik u beetkoʼob jeʼex u yaʼalmil Diosoʼ: ‹Maʼ a chʼaʼik óotsilil tiʼ le kʼasaʼan chéen tumen óotsiloʼ, mix xan a chintal tu táan máax yaan u páajtaliloʼ. Tsʼáaba tu tséel baʼax noʼojaʼan ken juzgarnakech›  (Levítico 19:15). Le juezoʼoboʼ unaj u chʼaʼikoʼob en cuenta tuláakal le baʼax tsʼoʼok u xakʼaltikoʼoboʼ; maʼ unaj u yilkoʼob wa óotsil wa ayikʼal le máax ku taʼakal u pooloʼ.

Le tsolnuʼukoʼob tu tsʼáaj Dios tiʼ Israel úuchjeakiloʼ láayliʼ jeʼel u meyajoʼob utiaʼal u juzgartaʼal máak bejlaʼeʼ. Wa ka chʼaʼabak en cuenta le tsolnuʼukoʼobaʼ, mix juntúul kʼasaʼan jeʼel u salvarkubaeʼ yéetel mix máak jeʼel u castigartaʼal wa mix baʼal u beetmeʼ.

Moiseseʼ tu kʼáataj tiʼ le israelitaʼoboʼ: «¿Baʼax uláakʼ nojoch kaajil yaantiʼob [leyoʼob] yéetel kaʼanbesajoʼob tojtakoʼob jeʼel bix tuláakal le kaʼanbesaj kin tsʼáaikteʼex bejlaʼaʼ?» (Deuteronomio 4:8). U jaajileʼ maʼ anak uláakʼ kaaj jeʼex le úuchben Israeloʼ. Yáanal u reinado Salomón, máax tu tsʼoʼokbesaj u Ley Dios desde tu paalileʼ, tuláakal le israelitaʼob «jeetsʼel kuxlajikoʼob» yéetel jach bin utsil tiʼob, tumen «yaan kaʼach yaʼabkach janal, yéetel ukʼul, bey xan kiʼimak óolal» (1 Reyes 4:20, 25).

Ku yaatal t-óol k-aʼalik, baʼaleʼ le israelitaʼoboʼ tu xúumpʼattoʼob Dios. Tu chiʼ Jeremíaseʼ, Dioseʼ tu yaʼalajtiʼob: «¿Tuʼux yaan a wojéelajeʼex, wa ta kʼex óolteʼex in tʼaan?» (Jeremías 8:9). Yoʼolal baʼax tu beetoʼobeʼ Jerusaleneʼ kʼuch kʼaj óoltbil «le kaaj ku kíimsaj wíinikoʼ», le kaaj chuup yéetel «pʼekbeʼen baʼaloʼob[oʼ]». Tu tsʼookeʼ xuʼulsaʼabi ka pʼáat minaʼan u kajnáaliloʼob tu yáamil setenta jaʼaboʼob (Ezequiel 22:2; Jeremías 25:11).

Profeta Isaíaseʼ kuxlaj tiʼ junpʼéel kʼiin jach kʼaas u bin tiʼ u kaajil Israel. Ka tu kʼaʼajsaj le baʼax uchaʼanoʼ tu yaʼalaj junpʼéel baʼal jach jaaj yoʼolal Jéeoba yéetel u Leyoʼ: ‹Ken a juzgart le luʼumaʼ, wíinikoʼobeʼ bíin u kʼaj óoltoʼob baʼax le justiciaoʼ› (Isaías 26:9).

Yéetel kiʼimak óolaleʼ Isaíaseʼ tu yaʼalaj baʼax ken u beet Jesucristo, le Rey u yéeymaj Diosoʼ: «Maʼ bíin pʼis óolnak chéen tu yoʼolal baʼax ku tsikbaltaʼaliʼ, maʼ bíin [u tsʼáa castigo] chéen tu yoʼolal mukul tʼaanoʼobiʼ. Bíin toj pʼis óolnak utiaʼal le [óotsiloʼoboʼ]» (Isaías 11:3, 4). ¡Jach túun jatsʼuts bix kun kuxtal máak yáanal u Reino Dios ken gobernarnak Cristo! (Mateo 6:10.)