1, 2. ¿Baʼax yéetel tu ketaj Jéeoba le máakoʼoboʼ, yéetel baʼaxten unaj k-chʼaʼik en cuentail?

YAʼAB máakeʼ kiʼ u jaantik le higoʼob táant u tʼoʼokoloʼ bey xan le tsʼoʼok u tijloʼoboʼ. Úuchjeakileʼ le judíoʼoboʼ jach kiʼ u jaantkoʼob le higoʼoboʼ (Nah. 3:12; Luc. 13:6-9). Le higoʼoboʼ yaʼab vitaminas ku taasik, yaan tak máaxoʼob aʼalikeʼ maʼalob utiaʼal u puksiʼikʼal máak.

² Juntéenjeakileʼ Jéeobaeʼ tʼaanaj tiʼ le higoʼoboʼ, baʼaleʼ maʼ utiaʼal u yaʼalik le vitaminas ku taaskoʼ. Baʼaxeʼ letiʼeʼ tu ketaj yéetel máakoʼob. Le baʼax tu yaʼalaj tiʼ Jeremíasoʼ yaan baʼax u yil yéetel k-puksiʼikʼal bey xan yéetel u puksiʼikʼal k-láakʼtsiloʼob. Le táan k-ilik le baʼax tu yaʼaloʼ, maʼalob ka k-il baʼax jeʼel k-kanikeʼ.

3. ¿Máaxoʼob ku chíikbesik le higoʼob ku yaʼalik le capítulo 24 tiʼ Jeremíasoʼ?

³ Koʼoneʼex ilik baʼax tu yaʼalaj Dios tiʼ Jeremías. Tu jaʼabil 617 táanil tiʼ u taal Jesuseʼ, u kajnáaliloʼob Judaeʼ tsʼokaʼaniliʼ u jach kʼastaloʼobeʼ. Tiʼ junpʼéel chíikulaleʼ Dioseʼ tu yeʼesaj tiʼ Jeremías higoʼob jach maʼalobtak yéetel higoʼob jach tsʼoʼok u kʼastaloʼob utiaʼal u yeʼesik baʼax ku taal u kʼiin u yúuchul (xok Jeremías 24:1-3). Le higoʼob tsʼoʼok u kʼastaloʼ ku chíikbesik rey Sedequías yéetel uláakʼ máaxoʼob jeʼex letiʼoʼ. Tuláakloʼobeʼ yaan u beetaʼal u muʼyajoʼob tumen le rey Nabucodonosor yéetel u soldadoʼoboʼ. Le higoʼob maʼalobtakoʼ ku chíikbesik Ezequiel, Daniel yéetel le óoxtúul hebreoʼob tiaʼanoʼob kaʼach Babiloniaoʼ. Tsʼoʼoleʼ táakaʼan xan le judíoʼob taʼaytak u bisaʼaloʼob kaʼach Babiloniaoʼ. Ken máanak kʼiineʼ yaneʼ yaan u suutoʼob kaʼach u kaʼa líiʼsoʼob Jerusalén yéetel u temploil. Le baʼax aʼalaʼabaʼ jach bey úuchikoʼ (Jer. 24:8-10; 25:11, 12; 29:10).

4. ¿Bix u líiʼsik k-óol le baʼax tu yaʼalaj Dios yoʼolal le maʼalob higoʼoboʼ?

 ⁴ Tu yoʼolal le israelitaʼob bey maʼalob higoʼoboʼ, Jéeobaeʼ tu yaʼalaj: «Bíin in tsʼáa junpʼéel puksiʼikʼal tiʼob utiaʼal ka u yojéeltoʼobeʼ teen Jéeoba; yaan u kʼuchul u beetubaʼob in kaajal» (Jer. 24:7, NM). Le jatsʼuts tekstoaʼ letiʼe yaan tu káajbal le xookaʼ. Dioseʼ u kʼáat u tsʼáatoʼon junpʼéel puksiʼikʼal utiaʼal k-kʼaj óoltik. Le puksiʼikʼal ku yaʼalik le tekstooʼ u kʼáat u yaʼal le baʼax k-tsʼíiboltikoʼ. U jaajileʼ k-tsʼíiboltik k-kʼaj óoltik Dios yéetel k-antal ichil u kaajal. Baʼaleʼ unaj k-xakʼalxoktik le Bibliaoʼ yéetel k-beetik baʼax ku yaʼalik. Unaj xan k-arrepentir, k-utskíintik k-kuxtal, k-kʼubik k-kuxtal tiʼ Dios yéetel k-okjaʼ tu kʼaabaʼ le Taataoʼ, le Paaloʼ yéetel le kiliʼich muukʼoʼ (Mat. 28:19, 20; Hch. 3:19). Yaan máaxoʼob tsʼoʼok u beetkoʼob le baʼax tsʼoʼok k-ilkaʼ, baʼaleʼ yanoʼobeʼ táan u káajal u beetkoʼob yéetel ku binoʼob muchʼtáambal.

5. Ka tʼaanaj Jeremías yoʼolal le puksiʼikʼaloʼ, ¿maases tiʼ u puksiʼikʼal máaxoʼob tʼaanaji?

⁵ Kex jeʼel jaypʼéel tiʼ le baʼaxoʼob t-aʼalaj tsʼoʼok k-beetkoʼ, mantatsʼ unaj k-ilik wa láayliʼ táan k-beetik baʼax maʼalobeʼ. ¿Baʼaxten? Le baʼax tu tsʼíibtaj Jeremías yoʼolal le puksiʼikʼaloʼ ku yáantkoʼon k-ile. Kex yaan capituloʼob tiʼ u libroil Jeremías ku tʼaanoʼob tiʼ le kaajoʼob yaan naatsʼ tiʼ Judaoʼ, maases ku tʼaan tiʼ baʼax úuch tu luʼumil Judá teʼ kʼiinoʼob táan u gobernar cinco u túulal reyoʼoboʼ (Jer. 1:15, 16). Le profetaoʼ maases tʼaanaj tiʼ xiiboʼob, koʼoleloʼob yéetel mejen paalal u kʼubmaj u kuxtaloʼob tiʼ Jéeoba. U úuchben chʼiʼibaloʼobeʼ tu juunaloʼob tu kʼamoʼob u beetkubaʼob u kaajal Dios (Éxo. 19:3-8). Tsʼoʼoleʼ le israelitaʼob tu kʼiinil Jeremíasoʼ tu yaʼaloʼob xan: «Way yanoʼoneʼ, k-taal ta wiknal tumen teech k-Yuumtsil yéetel [k-Dios]» (Jer. 3:22). Baʼaleʼ ¿letiʼe baʼax wa ku tsʼíiboltik u puksiʼikʼaloʼoboʼ?

6. ¿Baʼaxten unaj k-chʼaʼik en cuenta le baʼax tu yaʼalaj Dios yoʼolal le puksiʼikʼaloʼ?

⁶ Bejlaʼeʼ yaʼab túumben nuʼukuloʼob ku meyaj tiʼ le doctoroʼob utiaʼal u yilkoʼob wa maʼalob yanil le puksiʼikʼaloʼ. Jéeoba xaneʼ ku yilik le puksiʼikʼaloʼ, baʼaleʼ ku yilik tak baʼax ku tsʼíiboltik jeʼex tu beetil tu kʼiiniloʼob Jeremíasoʼ. Letiʼeʼ jach u yojel u yile, le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Minaʼan uláakʼ baʼal ku tuus yéetel sen kʼasaʼaneʼ jeʼel bix u puksiʼikʼal wíinikeʼ. ¿Máax jeʼel u páajtal u chʼaʼnuʼuktik bixeʼ? Teen Yuumtsileʼ, kin xakʼal ilik le puksiʼikʼaloʼ [...]; máax tsʼáaik tiʼ jujuntúul baʼax ku náajmatik, jeʼel baʼaxoʼob tu beeteʼ» (Jer. 17:9, 10). Dioseʼ ku páajtal u yilik baʼax k-tsʼíiboltik, baʼax k-tuklik, bix k-uʼuyikba, yéetel baʼax k-kʼáat k-beet yéetel k-kuxtal. Letiʼeʼ ku páajtal u yilik baʼax ku tsʼíiboltik k-puksiʼikʼal. Toʼon xaneʼ unaj k-beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal k-ilik baʼax ku tsʼíiboltik k-puksiʼikʼal.

7. ¿Baʼax tu yaʼalaj Jeremías yoʼolal u puksiʼikʼal u maas yaʼabil le judíoʼob tu kʼiiniloʼ?

⁷ Utiaʼal k-ilik baʼax ku tsʼíiboltik k-puksiʼikʼaleʼ maʼalob ka k-tukult lelaʼ: «U maas yaʼabil tiʼ le judíoʼob tu kʼiinil Jeremíasoʼ, ¿bix yanil u puksiʼikʼaloʼob?». Jeremíaseʼ tu yaʼaleʼ kex súutkʼuptaʼan le judíoʼoboʼ tu yeʼesoʼob «maʼ oksaj óoloʼob[iʼ]» (Jer. 9:25, 26). Maʼ yéetel u puksiʼikʼaloʼob tu meyajtoʼob Jéeobaiʼ.

8, 9. ¿Baʼax unaj u beetik kaʼach yéetel u puksiʼikʼal u maas yaʼabil le judíoʼoboʼ?

⁸ Dioseʼ tu yaʼalaj tiʼ le judíoʼoboʼ: «Pʼateʼex le kʼaakʼas kuxtaloʼ; utskíinteʼex a kuxtaleʼex, bey xan baʼaxoʼob ka beetkeʼex» (Jer. 18:11). Letiʼobeʼ tu beetoʼob baʼaloʼob kʼaastak tumen kʼasaʼan u puksiʼikʼaloʼob (xok Marcos 7:20-23). Dioseʼ tu yaʼalaj tiʼ Jeremíaseʼ le judíoʼoboʼ tsʼuʼuy u  puksiʼikʼaloʼob, le oʼolal tu beetoʼob baʼaloʼob kʼaastak. Jéeobaeʼ maʼ maʼalob tu yilil bix u tuukuloʼob yéetel baʼax ku beetkoʼobiʼ (xok Jeremías 5:23, 24 yéetel 7:24-26). Le oʼolal tu yaʼalajtiʼob: «Súutkʼuptabaʼex tu táan Jéeoba, súutkʼupt a puksiʼikʼaleʼex» (Jer. 4:4, NM).

⁹ Le judíoʼob tu kʼiinil Jeremíasoʼ maʼ anchajtiʼob junpʼéel puksiʼikʼal ku yuʼubik tʼaaniʼ. Le israelitaʼob tu kʼiinil Moisesoʼ bey xan úuchtiʼoboʼ (Deu. 10:16; 30:6). Le judíoʼoboʼ unaj u luʼskoʼob kaʼach tuláakal tuukul yéetel tsʼíibolal jeʼel u beetik maʼ u yuʼubikoʼob u tʼaan Jéeobaeʼ (Hch. 7:51).

10. ¿Baʼax tu beetaj David unaj xan k-beetik?

¹⁰ Unaj u jach kiʼimaktal k-óol u yeʼesiktoʼon Dios baʼax jeʼel u yúuchul tiʼ k-puksiʼikʼaleʼ. ¿Baʼaxten jach unaj k-ilik bix yanil k-puksiʼikʼal? Maʼ wa tumen táan k-beetik baʼaloʼob kʼaastak wa táan k-pʼáatal bey «higoʼob» tsʼoʼok u kʼastaloʼob, jeʼex úuchik tiʼ yaʼab judíoʼobeʼ. Baʼaxeʼ tumen toʼon k-meyajtik Dioseʼ tiaʼanoʼon tiʼ junpʼéel kaaj chúukaʼan u yóol u beet baʼax maʼalobeʼ. David, juntúul máax toj u kuxtaleʼ, tu beetaj le payalchiʼ tiʼ Jéeobaaʼ: «In [Dios], xakʼalteniʼ, kʼaj óolt in puksiʼikʼaliʼ; tsʼáaen tiʼ túuntajil, kʼaj óolt in tuukuloʼob; il, wa táan in bin tiʼ u bejil kʼaas». Toʼoneʼ jach unaj k-tuukul tiʼ le payalchiʼaʼ (Sal. 17:3; 139:23, 24).

11, 12. 1) ¿Baʼaxten cada juntúul tiʼ toʼon unaj u xakʼaltik u puksiʼikʼal? 2) ¿Baʼax maʼ ken u beet Dios?

¹¹ Jéeobaeʼ u kʼáat ka yanak tuláakal máak maʼalob tu táan utiaʼal mantatsʼ. Jeremíaseʼ tu yaʼalaj: ‹Jéeoba u yuumil tuláakal páajtalil, techeʼ ka xakʼal ilik baʼax ku beetik máax toj u kuxtal, techeʼ ka paakat tak jach tu taamil u puksiʼikʼal wíinik› (Jer. 20:12). Jeʼex k-ilkoʼ le Máax yaan tuláakal páajtalil tiʼoʼ ku xakʼaltik u puksiʼikʼal tak le máax toj u kuxtaloʼ, le oʼolal unaj xan k-ilik baʼax ku tsʼíiboltik k-puksiʼikʼal (xok Salmo 11:5). Maʼ xaaneʼ yaan k-ilik yaan junpʼéel baʼax maʼ maʼalob k-tuklik wa k-tsʼíiboltikiʼ. Wa maʼ xaaneʼ yaan junpʼéel baʼax chichkúuntik k-puksiʼikʼal unaj k-luʼsik. Lelaʼ bey ka k-operart k-puksiʼikʼaleʼ. Ken k-xakʼalt k-puksiʼikʼaleʼ, ¿baʼax unaj k-kaxtikiʼ? Yéetel wa yaan baʼax maʼ maʼalobeʼ, ¿bix jeʼel k-utskíintikeʼ? (Jer. 4:4.)

¹² U jaajileʼ Jéeobaeʼ maʼ ken u obligartoʼon k-beet baʼax u kʼáat. Yoʼolal le ‹maʼalob higoʼoboʼ›, tu yaʼalaj: «Bíin in tsʼáa junpʼéel puksiʼikʼal tiʼob utiaʼal ka u yojéeltoʼobeʼ teen Jéeoba». Maʼ tu yaʼalaj wa yaan u obligartikoʼob u kʼex u puksiʼikʼaloʼobiʼ. Baʼaxeʼ letiʼob unaj u taaktal u yantaltiʼob junpʼéel puksiʼikʼal ku tsʼíiboltik u kʼaj óoltik Dios. Toʼon xaneʼ unaj k-tsʼíiboltik junpʼéel puksiʼikʼal beyoʼ.

13, 14. ¿Bix jeʼel u beetaʼal loob tiʼ juntúul sukuʼun tumen u puksiʼikʼaleʼ?

¹³ Jesuseʼ tu yaʼalaj: «Tiʼ le puksiʼikʼal ku jóokʼol kʼaakʼas tuukulil, kíimsaj wíinikil, núupkʼebanil, kʼaakʼas tsʼíibolal, ookolil, tuusil yéetel le aʼalaj baʼaliloʼ» (Mat. 15:19). Juntúul sukuʼun tsʼoʼok u kʼastal u puksiʼikʼaleʼ jeʼel u núupkʼebantaleʼ, yéetel wa maʼ tu arrepentireʼ mix bikʼin kun  kaʼa kʼambil tumen Dios. Baʼaleʼ tak juntúul máax maʼ lúubuk tiʼ núupkʼebaneʼ jeʼel u tsʼíiboltik junpʼéel baʼax maʼ maʼalobeʼ (xok Mateo 5:27, 28). Le oʼolal jach maʼalob ka k-il wa mix baʼal kʼaas ku tsʼíiboltik k-puksiʼikʼal. Wa k-beetkeʼ maʼ xaaneʼ jeʼel k-tsʼáaik cuenta wa táan k-tsʼíiboltik u yantal baʼax k-il yéetel wa máax, junpʼéel baʼax maʼ maʼalob u yilik Dios unaj k-luʼsik t-puksiʼikʼaliʼ.

¹⁴ ¿Kux túun wa juntúul máak maʼ u kíims mix máakiʼ, baʼaleʼ ku kʼuchul u pʼekt juntúul sukuʼun? (Lev. 19:17.) ¿Yaan wa u yilik u luʼsik le baʼax beetik u chichtal u puksiʼikʼaloʼ? (Mat. 5:21, 22.)

15, 16. 1) ¿Bix u yeʼesik juntúul sukuʼun «maʼ oksaj óol[iʼ]»? 2) A tuklikeʼ, ¿baʼaxten Jéeobaeʼ u pʼekmaj máax «maʼ oksaj óol[iʼ]»?

¹⁵ U maʼalobileʼ u maas yaʼabil máaxoʼob meyajtik Dioseʼ maʼ bey yanil u puksiʼikʼaloʼoboʼ. Baʼaleʼ Jesuseʼ tʼaanaj xan tiʼ «kʼaakʼas tuukul[oʼob]». Lelaʼ letiʼe tuukuloʼob péeksik máak u beet jejeláas baʼaloʼoboʼ. Jeʼex juntúul máax meyajtik Dioseʼ kex maʼ maʼalobeʼ maʼ xaaneʼ ku tsʼáaikuba tu tséel u láakʼtsiloʼob. U jaajileʼ le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ unaj u yaabiltik u láakʼtsiloʼob, maʼ jeʼex le máaxoʼob maʼ tu yeʼeskoʼob «yaakunaj» teʼ «talam kʼiinoʼo[baʼ]» (2 Tim. 3:1, 3). Baʼaleʼ yaan máax tuklikeʼ «mix máak unaj u yoksikuba yéetel u láakʼtsil», le oʼolal ku tsʼáaikubaʼob tu tséeloʼob kex jeʼel baʼaxak ka úuchkeʼ. Wa ku beetaʼal wa baʼax tiʼ u láakʼtsiloʼobeʼ, ku yuʼubikoʼob bey tiʼ letiʼob ku beetaʼaleʼ. Kʼaʼajaktech le baʼax tu beetaj u sukuʼunoʼob Dina tumen bey u tuukuloʼob kaʼachoʼ (Gén. 34:13, 25-30). Chéen tukult baʼax yaan tu puksiʼikʼal Absalón, le oʼolal tu kíimsaj Amnón, u majan sukuʼun (2 Sam. 13:1-30). Jeʼex k-ilkoʼ letiʼe «kʼaakʼas tuukul[oʼob]» túulchʼintoʼob u beetoʼob baʼaloʼob táaj kʼaastakoʼ.

¹⁶ U jaajileʼ le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ maʼatech u kíimskoʼob mix máak. Baʼaleʼ maʼ xaaneʼ juntúul sukuʼuneʼ yaan máax maʼ tu lúubul utsil tiʼ tumen ku tuklik yaan baʼax beetaʼab tiʼ u láakʼtsil, kex jaaj wa maʼ jaajiʼ. Maʼ xaaneʼ maʼ tu kʼamik ken invitartaʼak tumen le máax maʼ tu lúubul utsil tiʼoʼ, tsʼoʼoleʼ letiʼeʼ jach maʼ tu yeʼesik xan u yutsil tiʼ (Heb. 13:1, 2). Wa táan u yúuchul tiʼ máak beyoʼ maʼ tu béeytal u yaʼalik wa mix baʼal ku yúuchul, tumen leloʼ ku yeʼesik minaʼan u yaabilaj. Maʼ xaaneʼ le Máax ku xakʼaltik le puksiʼikʼaloʼ jeʼel u yilkeʼ, le sukuʼunoʼ «maʼ oksaj óol[iʼ]» (Jer. 9:25, 26). Maʼ u tuʼubultech xan baʼax tu  yaʼalaj Jéeoba tiʼ le judíoʼoboʼ: «Súutkʼupt a puksiʼikʼaleʼex» (Jer. 4:4, NM).

17. Le maʼalob saajkil tiʼ Diosoʼ, ¿bix u yáantkoʼon utiaʼal u yantaltoʼon junpʼéel puksiʼikʼal maas ku yuʼubik tʼaan?

¹⁷ Maʼ xaaneʼ ken a xakʼalt a puksiʼikʼaleʼ yaan a wilik maʼ jach táan u beetik baʼax ku yaʼalik Jéeobaiʼ yéetel maʼ xaaneʼ táan u pʼáatal «maʼ oksaj óol[iʼ]». Maʼ xaaneʼ yaan a wilkeʼ ku chʼaʼik saajkil tiʼ wíinik, ku tsʼíiboltik ayikʼalil wa páajtalil yéetel maʼ tu jach uʼuyik tʼaan wa chéen taak u beetik baʼax u kʼáat. Maʼ u tuʼubultech yaan uláakʼ máaxoʼob úuchtiʼob beyoʼ (Jer. 7:24; 11:8). Jeremíaseʼ tu yaʼaleʼ le judíoʼob maʼ tu yuʼuboʼob tʼaanoʼ anchajtiʼob «junpʼéel puksiʼikʼal jach tsʼuʼuy», tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj: «Maʼ tu tukloʼob mix tu yaʼaloʼob: Koʼox tsikik Yuumtsil [k-Dios], máax tu kʼiinileʼ ku beetik u kʼáaxal jaʼ» (Jer. 5:23, 24). Leloʼ ku yeʼesikeʼ utiaʼal k-súutkʼuptik k-puksiʼikʼaleʼ unaj k-ilik u yantaltoʼon junpʼéel maʼalob saajkil tiʼ Dios yéetel unaj k-maas tsʼáaik u nib óolalil le baʼaxoʼob ku beetik t-oʼolaloʼ. Le maʼalob saajkiloʼ yaan u beetik u yantaltoʼon junpʼéel puksiʼikʼal ku tsʼíiboltik u beetik baʼax uts tu tʼaan Dios.

18. ¿Baʼax tu yaʼalaj Jéeoba tiʼ le máaxoʼob táakaʼanoʼob teʼ túumben núuptʼaanoʼ?

¹⁸ Jeʼel xan u páajtal k-múul meyaj yéetel Jéeoba wa ku yáantkoʼon ka yanaktoʼon junpʼéel puksiʼikʼal u kʼáat maas kaanbal tiʼ letiʼeʼ. Letiʼe baʼax tu yaʼalaj u tsʼáaik tiʼ le yéeyaʼanoʼob táakaʼanoʼob teʼ túumben núuptʼaanoʼ, tu yaʼalaj: «Bíin in tsʼáa in waʼalmajtʼaan tu puksiʼikʼal[oʼob] bíin xan in tsʼíibt tu tsʼuʼ u tuukul[oʼob]. Teneʼ bíin [in beetinba u Diosoʼob], letiʼob xaneʼ bíin in kaajaltoʼob». * Tu yoʼolal u kʼaj óoltaʼaleʼ, tu yaʼalaj: ‹Maʼ bíin kʼaʼabéetchajak u paklan kaʼanskubaʼob yéetel u yéet bisbaʼob wa u láakʼtsiloʼobiʼ, tumen desde u maas nojchil tak u maas chichnileʼ bíin u kʼaj óoltenoʼob. Teneʼ bíin in perdonart u kʼasaʼaniloʼob yéetel maʼ bíin kaʼa kʼaʼajakten u kʼebanoʼobiʼ› (Jer. 31:31-34).

19. ¿Baʼax ku páaʼtik le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ?

¹⁹ Wa taak a jóoʼsik mantatsʼ u yutsil le túumben núuptʼaan utiaʼal a kuxtal teʼ kaʼan wa way Luʼumeʼ, unaj a tsʼíiboltik mantatsʼ a kʼaj óoltik Jéeoba yéetel a wantal ichil u kaajal. Baʼaleʼ utiaʼal a kʼamik le utsiloʼobaʼ, kʼaʼabéet u perdonartikech Jéeoba tu yoʼolal le boʼol tu beetaj Cristooʼ. A wojéeltik ku perdonartikech Dioseʼ unaj u péeksikech a perdonart u maasil tak le máaxoʼob maʼ xaan a chʼaʼkʼuxtmoʼ. Wa ka beetik lelaʼ yaan a wáantik a puksiʼikʼal. Beyoʼ yaan a weʼesik taak a meyajtik Jéeoba yéetel táan a maas kʼaj óoltik. Jeʼex le máaxoʼob tu yaʼalaj Jéeoba tiʼ Jeremíasoʼ: «Bíin a kaxteneʼex, bíin xan a nuptáanteneʼex, tumen tu jaajil u yóol a puksiʼikʼaleʼex ka beetkeʼex. [Beyoʼ], teneʼ bíin in chaʼa a nuptáantikeneʼex» (Jer. 29:13, 14).