SÍIJEN tu añoil 1923 tu kaajil Hemsworth, Yorkshire, Inglaterra. U kaabaʼ in sukuʼuneʼ Bob. Le yaanten kex nueve añosoʼ, tsʼaʼab tiʼ in papá jujunpʼéel libroʼob ku tsolik bix u tuʼusul le máakoʼob tumen le religión maʼatech u kaʼansik u jaajiloʼ. Letiʼeʼ jach u pʼeek u yilik le baʼax ku beetik u nuuktakil le religionoʼoboʼ, le oʼolal jatsʼuts úuchik u yilik le baʼax tu xokaj teʼ libroʼoboʼ. Kex wa jaypʼéel años tiʼ leloʼ, taal t-otoch juntúul máak ku kʼaabaʼtik Bob Atkinson, ka tu tsʼáaj k-uʼuy tiʼ junpʼéel gramófono u tsoltʼaan le sukuʼun Rutherfordoʼ. T-ileʼ le baʼax ku yaʼalikoʼ bey jeʼex le baʼax ku yaʼalik le libroʼoboʼ. In taataʼobeʼ tu yaʼaloʼobtiʼ ka taalak cenar sáamsamal t-éetel utiaʼal u núukiktoʼon le yaʼabkach kʼáatchiʼob yaantoʼon yoʼolal le Bibliaoʼ. Letiʼeʼ tu invitartoʼon ka xiʼikoʼon teʼ muchʼtáambaloʼob ku beetaʼal tu yotoch juntúul sukuʼun kajaʼan kex wa jaypʼéel kilómetros teʼ tuʼux yanoʼonoʼ. Maʼ xáanchaj ka joʼopʼ k-biniʼ, teʼeloʼ anchaj junpʼéel chan múuchʼuliliʼ. Toʼoneʼ káaj k-kʼamik t-otoch le superintendenteʼob tiʼ zona (superintendenteʼob tiʼ circuito) yéetel k-invitartik xan janal le precursoroʼoboʼ. Jach tu yáanten in máansik tiempo tu yéeteloʼob.

In familiaeʼ tsʼokaʼaniliʼ u káajal u beetik yéetel u konik muebleʼobeʼ, baʼaleʼ in papaeʼ tu yaʼalaj tiʼ in sukuʼun: «Wa taak a beetik a precursorileʼ, k-kʼalik le negociooʼ, ka xiʼikech». Bob túuneʼ 21 años yaantiʼ ka káaj u beetik u precursoril. Dos años máanakeʼ káaj xan in beetik in precursorail, le yaanten 16 añosoʼ. Óoliʼ chéen tin juunal kin kʼaʼaytaj ich semana, chéen le gramófono yéetel junpʼéel tarjeta kin bisik utiaʼal in kʼaʼaytajoʼ. Baʼaleʼ Jéeobaeʼ tu bendecirten úuchik u tsʼáaikten juntúul x-xoknáal jach séeb úuchik u joʼopʼol u beetik baʼax ku kanik. Ka máan kʼiineʼ yaʼab tiʼ u láakʼtsiloʼobeʼ tu kʼamoʼob xan u jaajil. Ka máan junpʼéel añoeʼ tsʼaʼaben in beet in precursora especialil junmúuchʼ yéetel Mary Henshall. Túuxtaʼaboʼon tiʼ junpʼéel territorio maʼatech u meyajtaʼal, tu kaajil Cheshire.

Tu kʼiiniloʼob le Kaʼapʼéel Nojoch Baʼateltáambaloʼ aʼalaʼab tak le koʼoleloʼob unaj u táakpajloʼoboʼ. Toʼoneʼ táan k-páaʼtik kaʼach ka u yaʼal le Tribunal maʼ u táakpajal le precursor especialoʼoboʼ, tumen toʼoneʼ ministroʼon yéetel tumen uláakʼ máakoʼob ku beetik u ministroiloʼob tiʼ uláakʼ religionoʼobeʼ aʼalaʼabtiʼob maʼ u  táakpajloʼobiʼ. Baʼaleʼ tiʼ toʼoneʼ maʼ bey beetaʼabikiʼ, ka aʼalaʼabten yaan in kʼaʼalal junpʼéel mes. Ka máan junpʼéel año, le yaanten 19 añosoʼ, tin waʼalaj teʼ Tribunaloʼ yoʼolal baʼax kin creertikeʼ, maʼ tu páajtal in táakpajal tiʼ baʼateltáambaloʼob. Kaʼatéen bisaʼaben tu táan le juezoʼoboʼ, kex beyoʼ maʼ tu kʼalenoʼobiʼ. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ tin wuʼuyaj machaʼan in kʼab tumen Jéeoba, tumen tu yáanten yéetel u kiliʼich muukʼ, maʼ tu chaʼaj u lúubul in wóoliʼ (Isa. 41:10, 13).

Tu añoil 1946, tin kʼaj óoltaj Arthur Matthews. Jach táant u jóokʼol carceleʼ, tres meses kʼalaʼan, tumen maʼ tu yóotaj bin teʼ baʼateltáambaloʼ. Letiʼeʼ bin áantaj tuʼux yaan Dennis, u sukuʼun, ku beetik u precursor especialil tu kaajil Hemsworth. Desde tu chichniloʼob kaʼansaʼab u jaajil tiʼob tumen u taataʼob yéetel okjaʼanajoʼob tu táankelmiloʼob. Le maʼ sen úuch kʼuchuk Hemsworthoʼ, Denniseʼ túuxtaʼab kʼaʼaytaj Irlanda. In taataʼobeʼ tu yaʼaloʼob tiʼ Arthur ka xiʼik kajtal tu yotochoʼob, tumen tu yiloʼob jach u tsʼaamaj u yóol u beet u precursoril yéetel jatsʼuts u modos. Le ken xiʼiken in xíimbalt in taataʼobeʼ, teen yéetel Arthureʼ k-múul pʼoʼik le platosoʼ. Maʼ xáanchaj ka joʼopʼ u meyajtoʼon cartaʼob utiaʼal k-tsikbaliʼ. Tu añoil 1948, Arthureʼ kʼaʼal tres meses tu kaʼatéen, kex beyoʼ tsʼoʼok k-beel enero tiʼ 1949. Toʼoneʼ t-chʼaʼtuklaj k-xupikba k-meyajt Jéeoba. T-kanáantaj maʼ k-sen xuup yéetel ken béeyakeʼ k-bin tʼok fruta utiaʼal k-náajaltik junpʼíit taakʼin. Yéetel u yáantaj Jéeobaeʼ béeychaj u seguer k-beetik k-precursoril.

Ka máan junpʼéel añoeʼ invitartaʼaboʼon áantaj Irlanda del Norte. Binoʼon Armagh, ka tsʼoʼokeʼ Newry, teʼeloʼ u maas yaʼabil le máakoʼoboʼ catolicoʼob. Jach pʼektaʼan le máakoʼob yaanal u religionoʼoboʼ, le oʼolal k-kanáantik bix k-kʼaʼaytajiʼ. Le muchʼtáambaloʼoboʼ ku beetaʼal tu yotoch juntúul sukuʼun yéetel u yatan kajaʼanoʼob 4 leguas (16 kilómetros) tiʼ k-otoch. Chéen ocho u túulal máakoʼob ku binoʼob kaʼachiʼ. Wa k-pʼáatleʼ chéen luʼum k-wenel, chéen baʼaleʼ ken sáaschajkeʼ jach kiʼ k-ukʼul. Jach ku kiʼimakkúuntik in wóol in wojéeltik bejlaʼeʼ yaʼab sukuʼunoʼob yaniʼ.

In sukuʼun yéetel Lottie, u yataneʼ, táan u beetik u precursor especialiloʼob Irlanda del Norte. Múul binoʼon teʼ asamblea tiʼ distrito beetaʼab Belfast tu añoil 1952. Tu yotoch le sukuʼun tuʼux pʼáatoʼonoʼ tiʼ xan ku pʼáatal kaʼach le sukuʼun Pryce Hughes, le máax nuʼuktik u Betelil Gran Bretaña teʼ kʼiinoʼoboʼ. Junpʼéel áakʼabeʼ joʼopʼ k-tʼaan tiʼ le túumben folleto El camino de Dios es el de amor, beetaʼab utiaʼal le máakoʼob kajaʼanoʼob Irlandaoʼ. Le sukuʼun Hughesoʼ tu yaʼaleʼ maʼ chéen chʼaʼabil u kʼaʼaytaj máak tiʼ le catolicoʼob kajaʼanoʼob tu Republicail Irlandaoʼ. Ku jóoʼsaʼal kaʼach le sukuʼunoʼob tuʼux u kʼubéentmubaʼoboʼ yéetel le sacerdoteʼoboʼ ku yaʼalikoʼob tiʼ le máakoʼob ka u chʼaʼpachtoʼoboʼ. Ka tsʼoʼokeʼ le sukuʼun Hughesoʼ tu yaʼalaj: «Kʼaʼabéettoʼon sukuʼunoʼob yéetel u yatanoʼob yaan u cocheʼob yéetel u kʼáatoʼob bin u tʼoxoʼob le folleto tiʼ tuláakal le luʼumiloʼ». * Ka túun t-núukaj le baʼax tin waʼalaj tu káajbaloʼ: «Toʼoneʼ jeʼel u páajtal k-bineʼ».

 Tu kaajil Dublineʼ mantatsʼ ku pʼáatal le precursoroʼob tu yotoch kiik Rutland, letiʼeʼ chúukpaj u yóol u meyajt Jéeoba ich yaʼab jaʼaboʼob. Tu kantúuliloʼon pʼáatoʼon wa jaypʼéel kʼiinoʼob tu yotoch, tsʼoʼoleʼ t-konaj jujunpʼéel baʼaxoʼob yaantoʼon. Ka naʼakoʼon tu moto Bob, utiaʼal k-bin k-man junpʼéel coche. Kex maʼ túumben le coche t-manoʼ maʼalob u meyaj. Tsʼoʼoleʼ t-aʼalaj tiʼ le máax kontoʼon ka u bis t-otochoʼ, tumen mix juntúul tiʼ toʼon u yojel manejariʼ. Arthureʼ bul tarde kulukbal tu cama táan u beetik bey táan u manejareʼ. Ka sáaschajeʼ letiʼeʼ joʼopʼ u yilik u jóoʼsik le coche tuʼux u tsʼaamoʼ, ka kʼuch Mildred Willet (juntúul misionera tsʼoʼok u beel yéetel John Barr). Letiʼeʼ u yojel manejar. Ka tu yeʼesajtoʼon bixi, chéen ichil junsúutukeʼ t-kanaj, ka binoʼon.

Ka tsʼoʼokeʼ kʼaʼabéetchaj k-kaxtik tuʼux ken k-pʼáatal. Aʼalaʼabtoʼon maas maʼalob maʼ k-kajtal tiʼ junpʼéel remolque, tumen maʼ xaaneʼ jeʼel u tóokaʼal tumen le máaxoʼob pʼekmiloʼonoʼ. Joʼopʼ k-kaxtik junpʼéel naj, baʼaleʼ maʼ anchajiʼ. Ka pʼáatoʼon wenel ichil le cocheoʼ. Ka sáaschajeʼ t-kaxtaj junpʼéel remolque chichan, chéen pʼel u yantal kaʼapʼéel mejen cama ichil. Letiʼe tuʼux ken k-kajtaloʼ. Jach kiʼimakchaj k-óol ka t-ilaj ku chaʼabal k-pʼatik le remolque ichil u terrenoʼob jujuntúul máakoʼoboʼ. K-bin kʼaʼaytaj kex cinco leguas (20 kilómetros) teʼ tuʼux k-pʼatik le remolqueoʼ. Ken k-bis le remolque yaanal tuʼuxoʼ, k-suut k-kʼaʼaytaj teʼ tuʼux k-luʼsikoʼ.

Maʼ talamchajtoʼon k-xíimbaltik tuláakal le máakoʼob kajaʼanoʼob tu noojol-lakʼin Irlandaoʼ. T-pʼataj maas tiʼ veinte mil folletoʼob yéetel t-túuxtaj tu Betelil Gran Bretaña u kʼaabaʼ le máaxoʼob taak u maas kaanbaloʼoboʼ. Jach ku kiʼimaktal in wóol in wojéeltik tsʼoʼok u yaʼabtal máaxoʼob meyajtik Jéeoba Irlanda bejlaʼeʼ.

Ka máan añoseʼ túuxtaʼaboʼon tu noojol Londres. Chéen wa jaypʼéel semanaʼob kʼuchkoʼoneʼ, tʼaʼan Arthur Betel utiaʼal u yaʼalaʼaltiʼ yaan u káajal u beetik u superintendenteil tiʼ circuito ken sáasak tuláakʼ kʼiin. Ka tsʼoʼok u capacitartaʼal ichil junpʼéel semanaeʼ binoʼon teʼ circuito yaan Escociaoʼ. Arthureʼ maʼ anchaj tiempo tiʼ utiaʼal u líiʼskuba yéetel le tsoltʼaanoʼob ken u máansoʼ, baʼaleʼ letiʼeʼ kex maʼ chéen chʼaʼabil le meyaj ku tsʼaʼabaltiʼoʼ, maʼatech u yaʼalik maʼ ken u beete. Jach tu líiʼsaj in wóol in wilik baʼax ku beetik. Jach jatsʼuts t-ilil le túumben meyaj tsʼaʼab k-beetaʼ. Tumen xáanchaj k-kʼaʼaytaj tiʼ territorioʼob tuʼux mix junpʼéel múuchʼulil meyajtikeʼ, kiʼimakchaj k-óol k-múul meyaj yéetel yaʼab sukuʼunoʼob.

Tu añoil 1962, invitartaʼab Arthur utiaʼal ka xiʼik tu Escuelail Galaad. Le xookaʼ diez meses kun xáantal, chéen baʼaleʼ teneʼ maʼ invitartaʼabeniʼ, le oʼolal kʼaʼabéetchaj k-ilik baʼax ken k-beete. Tu tsʼookeʼ t-chʼaʼtuklaj maas maʼalob ka xiʼik, kex ka pʼáatken chéen tin juunal. Teneʼ túuxtaʼaben tu kaʼatéen Hemsworth in beet in precursora especialil. Le ka suunaj Arthur tu xookil Galaadeʼ tsʼaʼab u beet u superintendenteil tiʼ distrito. Toʼoneʼ kʼaʼaytajnajoʼon Escocia, tu xaman Inglaterra yéetel Irlanda del Norte.

Tu añoil 1964, tsʼaʼab uláakʼ meyaj tiʼ Arthur, u nuʼuktik u Betelil Irlanda. Jach jatsʼuts tin wilil in láakʼintik utiaʼal u beet u circuitoil yéetel u distritoil kaʼachi, le oʼolal chan saajken yoʼolal le túumben meyaj tsʼaʼabtoʼonoʼ. Bejlaʼeʼ jach kiʼimak in wóol úuchik in meyaj Betel. Tsʼoʼok in wilkeʼ in kʼamik le meyajoʼob ku tsʼáaiktoʼon Jéeobaoʼ, kex maʼ letiʼe jach u kʼáat u beet máakoʼ, letiʼeʼ jach ku bendecirkoʼon. Beteleʼ meyajnajen tiʼ oficina, tin tsʼapaj publicacioʼob, tin beetaj janal yéetel meyajnajen tiʼ limpieza. Cada wa baʼax kʼiineʼ tin láakʼintaj Arthur u beet u superintendenteil tiʼ distrito, le oʼolal t-kʼaj óoltaj yaʼab sukuʼunoʼob Irlanda. Tsʼoʼoleʼ t-ilaj bix u tsʼáaik u yóol u meyajtoʼob Jéeoba le máaxoʼob t-tsʼáaj xook tiʼoboʼ. Tuláakal lelaʼ áantajnaj utiaʼal k-yaabiltik le sukuʼunoʼob t-kʼaj óoltaj tu luʼumil Irlandaoʼ. ¡Lelaʼ junpʼéel baʼax jach jatsʼuts tu tsʼáajtoʼon Jéeoba!

Tu añoil 1965, beetaʼab le yáax asamblea internacional tu noj kaajil Dublín, Irlandaoʼ. * Kex yaʼab máak maʼ u kʼáat ka beetaʼakeʼ, páajchaj u beetaʼal. Tsʼoʼoleʼ 3,948 máakoʼob binoʼobiʼ yéetel 65 u túulal okjaʼanajiʼ. Le 3,500 sukuʼunoʼob taaloʼob táanxel luʼumiloʼ tu kʼubéentubaʼob tu yotoch le máaxoʼob kajaʼanoʼob naatsʼ teʼ tuʼux beetaʼab le asambleaoʼ. Le máaxoʼob kʼam le uʼulaboʼoboʼ túuxtaʼab junpʼéel carta tiʼob tuʼux ku tsʼaʼabal u diosboʼotikil úuchik u kʼamkoʼob le sukuʼunoʼoboʼ, yaʼabeʼ tʼaanaj maʼalob tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ. Le asambleaoʼ jach áantajnaj tu luʼumil Irlanda.

Tu añoil 1966, u Betelil Dublineʼ káaj u nuʼuktik le kʼaʼaytaj ku beetaʼal tu xaaman yéetel tu noojol Irlandaoʼ. Baʼaleʼ ichil u gobiernoil yéetel uláakʼ religionoʼob yanoʼob Dublineʼ maʼatech u múuchʼ meyajoʼob. Jach kiʼimakchaj k-óol úuchik u kʼaʼamal u jaajil tumen yaʼab catolicoʼob yéetel u múul meyajoʼob yéetel le sukuʼunoʼob protestanteʼob kaʼachoʼ.

Tu añoil 2011, jáan kʼexpaj k-kuxtal tu kaʼatéen. U Betelil Gran Bretaña yéetel Irlandaeʼ muʼuchʼoʼob, ka túuxtaʼaboʼon tu Betelil Londres. Teʼ kʼiinoʼoboʼ jach chiʼichnaken, tumen kʼojaʼan in wíicham. Le doctoroʼoboʼ tu yiloʼob yaan Parkinson tiʼ. Tu kʼiinil 20 tiʼ mayo tiʼ 2015, kíim Arthur. Toʼoneʼ sesentiseis años t-múul meyajtaj Jéeoba.

Teʼ tu tsʼook añosaʼ jach yaj bix tsʼoʼok in máansik in kuxtal. Arthureʼ mantatsʼ tiaʼan kaʼach tin wéeteleʼ yéetel jach maʼatech in tuʼubsik. U aktáantik máak baʼaloʼob jach yajtak jeʼex le úuchtenoʼ ku maas natsʼik yiknal Jéeoba. Ku líiʼsik in wóol in wilik bukaʼaj yaabiltaʼabik Arthur tumen le sukuʼunoʼoboʼ. Tsʼoʼok u túuxtaʼalten cartaʼob tumen in amigoʼob kajaʼanoʼob Irlanda, Gran Bretaña yéetel Estados Unidos. Le cartaʼobaʼ jach tsʼoʼok u líiʼskoʼob in wóol. Tsʼoʼoleʼ Dennis, u sukuʼun Arthur, Mavis, u yatan, bey xan Ruth yéetel Judy, in sobrinaʼobeʼ, jach yaʼab baʼaxoʼob tsʼoʼok u beetkoʼob tin woʼolal utiaʼal u yáantkenoʼob.

Isaías 30:18, jach ku líiʼsik in wóol, ku yaʼalik: «Yuumtsileʼ táan u páaʼtikeʼex utiaʼal ka u chʼaʼ óotsilil tiʼ teʼex; letiʼeʼ táan u yaayamtik u yeʼesik u yaakunaj tiʼ teʼex, tumen Yuumtsileʼ u Diosil toj pʼis óolal. ¡Kiʼ u yóoloʼob máaxoʼob ku páaʼtajoʼob tiʼ letiʼ!». Jach ku líiʼsik in wóol in wojéeltik Jéeobaeʼ u kʼáat u luʼs le muʼyajiloʼoboʼ yéetel u tsʼáaiktoʼon jatsʼuts meyajoʼob teʼ túumben luʼumoʼ.

Ken tuukulnaken tiʼ in kuxtaleʼ kin tsʼáaik cuentaeʼ Jéeobaeʼ tsʼoʼok u bendecirtik le kʼaʼaytaj tu luʼumil Irlandao. Jach kiʼimak in wóol tumen béeychaj in wáantajiʼ. Jeʼex túun k-ilkoʼ Jéeobaeʼ ku bendecirkoʼon ken k-beet baʼax ku yaʼalik.