Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

Ana Akumanyilila?

Ana Akumanyilila?

Kupwatika pa yajikusasala Baibulo, ana pana maumboni gane gakulosya kuti Aisalaeli ŵaliji achikapolo ku Iguputo?

Baibulo jikusasala kuti Amidiyani ali amjigele Yosefe kwawula najo ku Iguputo, babagwe Yosefe ŵaŵaliji Yakobo, ŵajigele liŵasa lyakwe kutyochela ku Kanani kwawula ku Iguputo. Jemanjaji ŵatemi ku Iguputo mu dela jakolanjidwa kuti Gosheni chiŵandika lusulo lwa Nayilo. (Gen. 47:1, 6) Pandaŵiji Aisalaeli “ŵatupile ni ŵaliji ŵandu ŵamachili mnope.” Myoyo Aiguputo ŵatandite kwajogopa Aisalaeli kaneko ŵatandite kwakamulisya masengo ga ukapolo.—Eks. 1:7-14.

Ŵakusisya ŵane ŵa masiku agano akusaŵecheta yachipongwe kuti ngani ja m’Baibuloji jili jaunami. Nambope maumboni gakusalosya kuti mbagwilo sya ŵanache ŵa Semu * pakwete pasitemi ku ukapolo ku Iguputo.

Mwachisyasyo, ŵandu ŵakuwukula yindu ya m’masame ŵapatile yindu yine pamalo gaŵatamaga ŵandu ŵane cha kumpoto kwa Iguputo. Dr. John Bimson jwasasile kuti cha kumpoto kwa Iguputo kwana malo gakwana 20 kapena kupunda gagakulosya kuti mbagwilo sya ŵanache ŵa Semu syatamaga ku Iguputo. Mundu jwine jwamlijiganye ya mbili ja ku Iguputo (James K. Hoffmeier) jwatite, “Kutandila m’chaka cha 1800 mpaka 1540 B.C., ŵandu ŵaŵaŵechetaga chiŵecheto cha Ayuda ŵa mumbagwilo ja Semu ŵaŵatamaga cha kungapilo lyuŵa kwa Asia, ŵachiwonaga chilambo cha Iguputo kuŵa malo gambone kutamako.” Jwalakwe ŵajonjechesye soni kuti, “Ndaŵi jeleji jikulandana ni mwayaŵelele yindu mundaŵi ja ŵandu mpela Abulahamu, Isaki ni Yakobo, soni ngajikulekangana ni yakutendekwa yatukusaŵalangaga m’buku ja Genesesi.”

Panasoni umboni wine wawapatikene kummwela kwa Iguputo. Mu mpukutu wine wawasimanikwe cha m’ma 2000 B.C.E mpaka 1600 B.C.E. mwasimanikwe mena ga achikapolo ŵaŵakamulaga masengo ga panyumba cha kummwela kwa Iguputo. Pa menaga, mena gakupunda 40 galiji ga ŵandu ŵa mbagwilo ja Semu. Achikapolo ŵeleŵa ŵakamulaga masengo mpela gakuteleka, kutota yakuwala, soni masengo gane. Jwamlijiganye ya mbili ja ku Iguputo jula jwasasilesoni kuti, “Ligongo lyakuti ŵandu ŵakupunda 40 ŵakamulaga masengo m’nyumba jimo ku Thebaid [kummwela kwa Iguputo], yaliji yangasawusya kumanyilila chiŵalanjilo cha ŵandu ŵambagwilo ja Semu mnopemnope ŵaŵatamaga chiŵandika lusulo lwa Nayilo.”

Jwamlijiganye ya mbili jwine (David Rohl) jwalembile kuti gane mwa mena gagasimanikwega “gakusapikanika kakolanje kakwe mpela mwagakusapikanichila mena gane gatukusagasimana m’Baibulo.” Mwachisyasyo, m’mipukutuji mukusasimanikwa mena gane gakulandana ni mena ga m’Baibulo mpela Isakala, Asa, soni Sifila. (Eks. 1:3, 4, 15) Jwalakwe jwamalisisye mwakuŵecheta kuti, “Welewu wuli umboni usyesyene wakulosya kuti Aisalaeli pakwete patemi ku Iguputo mpela achikapolo.”

Dr. Bimson jwatite, “Mbili jikusalosya kuti ngani jajikusasimanikwa m’Baibulo jakwamba ukapolo ku Iguputo soni kutyoka ku ukapolo jili jisyesyene.”

^ ndime 4 Semu jwaliji jumo mwa ŵanache ŵatatu ŵa Nowa. Ŵanache ŵane ŵaŵapagwile mu msela wa Semu akupwatikapo, Ayelami, Asuli, Akaladeya, Ahebeli, Asiliya, soni mitundu jine ja Chiluya.