Gálatas, Efesios, Filipenses, Colosenses cartakunamanta akllasqa yachachikuykuna
Jehová Diospa Siminqa kawsaqmi
Gálatas, Efesios, Filipenses, Colosenses cartakunamanta akllasqa yachachikuykuna
“GALACIA provinciapi kashaq” cristianokuna ukhupin wakin judiokuna Moisespa chaskisqan kamachikuykunaman k’askakuspa wakin cristianokunata pantachisharanku. Chaykunamanta uyarispan apóstol Pabloqa yuyaykuran Galacia provinciapi cristianokunaman cartata qelqananpaq (Gál. 1:2). Chay cartataqa qelqaran 50 wata otaq 52 wata ukhupi, chaypin allinta cristianokunata anyaran, nirantaq imakuna ruwanankutapas.
Chunka watamanta hinan Roma llaqtapi Jesucristorayku ‘preso kashaqtin’ apóstol Pablo qelqaran Éfeso, Filipos, Colosas llaqtakunapi kaq cristianokunaman, anyananpaq kallpachananpaqwan (Efe. 3:1). Ñoqanchistapas yanapawasunmanmi chay cartakunamanta yachay (Heb. 4:12).
¿IMAYNAPIN CRISTIANOKUNA ‘CHANINCHASQA’ KANKU?
Moisespa chaskisqan kamachikuy simiman k’askakuq judiokunaqa apóstol Pablomantan niranku: ‘Manan apostolchu’, nispa. Chaymi payqa willaran imaynapi apóstol kananpaq akllasqa kasqanta (Gál. 1:11–2:14). Chay judiokunaq llullakusqankuta sut’iman horqonanpaqtaq niran: “Runaqa manan kamachikuy simita hunt’asqanraykuchu chaninchasqaqa, aswanpas Jesucristopi iñisqanraykullan”, nispa (Gál. 2:16).
Chaymantapas nillarantaq: ‘[Jesusmi] kamachikuy simipi kawsaqkunata kacharichiran cristiano hina libre kanankupaq, chayrayku chay libre-kaypi qaqata sayaychis amataq kamachi-kaymanqa huktawan kutiriychischu’, nispa (Gál. 4:4, 5; 5:1).
Tapuykuna kutichiykunapiwan:
3:16-18, 28, 29. ¿Abrahamwan Diospa rimanakusqan valenraqchu? Arí. Jehová Dios Israel runakunawan rimanakusqanqa manan tukuchiranchu Abrahamwan rimanakusqantaqa, aswanpas yapaykullaranmi chayman. Chayrayku, kamachikuy simi otaq Israel runakunawan rimanakusqan tukupuranña chaypas, Abrahamwan rimanakusqanqa manan tukupuranchu (Efe. 2:15). Diospa promesankunataqa Abrahampa ‘mirayninmi’ chaskinqa. Chay miray ukhupin tarikun Jesucristo, umalliq hina, paywan kaqkunapiwan.
6:2. ¿Imataq ‘Cristoq kamachikuy siminri’? Jesuspa llapa yachachikuyninkunan kamachikuyninkunapiwanmi, chay kamachikuyninkunamanta aswan hatunqa “qankunapura munanakuychis” nisqanmi (Juan 13:34).
6:8. ¿Imataq ‘santo espirituq munasqanta tarpuyri’? Santo espíritu llapanpi yanapawananchispaq hina kawsaymi. Chaypaqmi tukuy sonqowan llank’ananchis Diosmanta chaskisqanchis llank’aypi, chaypin Diospa espiritun allinta yanapawanchis.
Yachananchispaq:
1:6-9. Umalliq cristianokunaqa usqhayllan allichananku wayqe panakuna ukhupi ima mana allinpas kasqanta. Sichus Bibliaq yachachisqanman hina chayta ruwanqaku chayqa, mana sasachakuspallan upallachinqaku mana allin yachachiqkunata.
2:20. Diosmi Churinta kachamuran sapankanchisrayku wañunanpaq. Chaytaqa yuyarinanchispunin (Juan 3:16).
5:7-9. Mana allin runakunawan puriysikusun chayqa, paykunan hark’awasunman Diospa kamachikuyninkuna kasukunanchista. Chayraykun mana paykunawan huñunakunachu.
6:1, 2, 5. ‘Santo espirituq pusasqankunaqa’ yanapawasunmanmi sasachakuyninchiskunapi. Mayninpiqa chay sasachakuykuna hamunman imatapas mana allinta ruwasqanchisrayku. Ichaqa, Diospaq ruwananchistaqa sapankan hunt’ananchis.
“LLAPALLANTA CRISTOWAN HUÑUYKUNQA”
Éfeso cristianokuna hukllachasqa kawsanankupaqmi Pablo niran: “Tiempokuna hunt’akuqtinña hanaq pachapi kaqkunatapas kay pachapi kaqkunatapas llapallanta Cristowan huñuykunqa”, nispa. Criston “atiykunata [“runakunata”, NM]” regalota hina qoran, chay hinapi ‘iñiypi huk-nisqalla-kayman [...] chayananchispaq’ (Efe. 1:10; 4:8, 13).
Cristianokunaqa Diosta hatunchanankupaq, huk nisqalla kawsanankupaqpas ‘mosoq runawan p’achallikunanku’, ‘Cristota manchakuspataq kasunakunanku’. Chaymantapas ‘Diospa qosqan llapallan tupapakuna [otaq maqanakuna] p’achawan churakunanku, saqraq q’otukuq yuyayninkuna contra qaqata sayanankupaq’ (Efe. 4:24; 5:21; 6:11).
Tapuykuna kutichiykunapiwan:
1:4-7. ¿Imaynapin Dios akllaran hanaq pachaman riq cristianokunata manaraq naceqtinku? Ñawpaqmantañan Diosqa yuyaykuran huk t’aqa runakuna hanaq pachaman rinankupaq, ichaqa manan niranchu pikuna chay t’aqapi kanankuta. Chayta ruwaran kay pachapi manaraq huchayoq runa naceshaqtin. Manaraq Eva onqoq kashaqtinmi Jehová Diosqa Génesis 3:15 textopi profeciata willaran. Chay profeciaq nisqan hina, Cristoq wakin qatikuqninkunan paywan kuska hanaq pachapi kamachikamunanku karan (Gál. 3:16, 29).
2:2. ¿Iman ‘wayrapi atiyniyoq espíritu’? ¿Imaraykutaq atiyniyoqri? Chay espirituqa ‘kay pacha espiritun’, otaq nillasunmantaq: runakunaq mana kasukuy munasqanmi, munasqallankuta ruway munasqanmi, nispa. Chay espirituqa wayrapipas kashanman hina tukuyneqpin kashan (1 Cor. 2:12). Chay espirituqa atiyniyoqmi, llapa runakunatan ima ruwaymanpas kallpawan tanqashallan.
2:6. ¿Imaynapin hanaq pachapaq akllasqakuna ‘hanaq pachapiña’ kanku kay pachallapiraq kashaspanku? Kay textopi ‘hanaq pacha’ nisqa simiqa manan Diospa prometesqan hanaq pachamantachu rimashan. Aswanpas Dioswan hukllachasqa kasqankumantan rimashan, paykunaqa Diospa ñawpaqenpi hina kashanku “Santo Espirituwan sellosqa” kasqankurayku (Efe. 1:13, 14).
Yachananchispaq:
4:8, 11-15. Jesucriston ‘presochasqakunata aparan’, ¿imaynapi? Satanaspa makinmantan wakin runakunata qechuran, regalota hinataq qoran Diospa llaqtanman, iñiypi wiñanankupaq. Sichus umalliqninchiskunata kasukusunchis yanapasunchistaq chayqa, “tukuy imaymanapi Cristowan hukllachasqa wiñasunchis. Paymi cuerpoq umanqa” (Heb. 13:7, 17).
5:22-24, 33. Warmiqa kasunanmantapas respetanallantaqmi qosanta. Chaypaqmi “llamp’u sonqo-kaywan, sumaq sonqo-kaywan” imatapas ruwanan, allintan qosanmanta rimanan, yanapanantaq qosanta ima yuyaykusqanpipas, chhaynapin qosanpa yuyaykusqanqa allinpi tukunqa (1 Ped. 3:3, 4; Tito 2:3-5).
5:25, 28, 29. Imaynan qosaqa mikhunanmanta llakikun chay hinallatataqmi llakikunan esposanpa ‘mikhunanmanta’. Chaypaqmi esposanman qonan p’achata, mikhunata, huk necesitasqankunatapas, chaymantapas kallpachakunan kusichinanpaq, yanapanantaq Dioswan astawan hukllachakunanpaq. Hinaspapas sumaqta munakuywan rimapayanan, tiempotataq t’aqanan esposanpaq.
6:10-13. Supaykunaq contranpi churakunanchispaqqa Diospa qosqan llapallan armakunawanmi churakunanchis.
“MAYKAMAÑACHUS CHAYANCHIS CHAYMAN HINAPUNI PURISUNCHIS”
Apóstol Pablo Filipos llaqtapi kaq cristianokunaman qelqasqan cartapiqa munakuymantan astawan rimaran. Niranmi: “Kaytan Diosmanta mañakuni, munanakuyniykichis wiñachun aswan-aswantaraq tukuy yachaypipas allin reparaypipas”, nispa. Ama nishuta yuyayninkuman k’askakunankupaqtaq niran: “Diospaq tukuy sonqo llank’aychis manchakuywan khatatataywan, qespisqa kasqaykichispi wiñanaykichispaq”, nispa (Fili. 1:9; 2:12).
Chaymantapas apóstol Pabloqa poqosqa cristianokunatan kallpacharan ‘ñawpaqllamanpuni phawanankupaq, Jesucristowan hukllachasqa kaspanku premiota chaskinankupaq’. Hinaspa nillarantaq: “Maykamañachus chayanchis chayman hinapuni purisunchis”, nispa (Fili. 3:14-16).
Tapuykuna kutichiykunapiwan:
1:23. ¿Mayqenkunataq karan apóstol Pablo mana akllakuy atisqankunari, imatataq pay munaran? Presotaq kasharan chayqa, Pabloqa manan yacharanchu wañunanchus karan kawsananchus karan chayta, chay iskayninmantan mana mayqen kaqtapas akllakuyta atisharanchu (Fili. 1:21). Manaña pay willakunchu mayqen kaqta akllakunanta chaypas, willaranmi imatapuni munasqanta: ‘Wañukapuspay Cristowan kuska kashaytan [munani]’, nispa (Fili. 3:20, 21; 1 Tes. 4:16). Chay munayninqa hunt’akuran Cristo runakunawan mana rikuylla kashasqan tiempopin. Chaypin payqa Jehová Diospa qosqan premiota chaskiran (Mat. 24:3).
2:12, 13. ¿Imaynatan Dios yanapawanchis ‘munananchispaq’ ‘ruwananchispaqpas’? Jehová Diospa santo espiritunmi yuyayninchista sonqonchistapas kallpachan tukuy sonqo servinanchispaq. Chhaynatan Diosqa yanapawanchis ‘qespisqa kasqanchispi wiñananchispaq’.
Yachananchispaq:
2:7-11. Jesusqa huch’uyaykukuqmi karan, chaymi yachanchis huch’uyaykukuq kayqa mana pisi kallpayoq kaychu kasqanta, aswanpas allin kaqta tukuy sonqowan ruway kasqanta. Hinaspapas Jehová Diosqa hatunchanmi huch’uyaykukuqkunata (Pro. 22:4).
3:13. ‘Ñawpa kawsayninchispi kaqkunaqa’ imakunatachus Diosrayku saqeranchis chaykunan kanman. Wakinqa saqeranchis allin llank’ananchista, qhapaq familianchiskunatapas. Chaymantapas wakinqa saqellaranchistaqmi hatun huchakunata; chaykunaraykun khuyayta llakikuranchis huchamanta “mayllisqa” kananchispaq (1 Cor. 6:11). Qonqapunanchismi chaykunataqa, manañan chaykunamanta llakikunanchisñachu, aswanpas ‘ñawpaqenchispi kaqman aypanapaq anchatapuni kallpachakunanchis’.
“[IÑIYPI] TAKYACHISQA KAYCHIS”
Colosas llaqtapi kaq cristianokunaman carta qelqasqanpin apóstol Pablo sut’iman horqoran llulla yachachikuqkunaq yachachiyninta. Chaymi cristianokunata niran: ‘Qespikunaykichispaqqa manañan Moisespa chaskisqan kamachikuykunatañachu hunt’anaykichis, aswanpas iñiypi allinta takyaspa qaqatan sayanaykichis’, nispa. Chaymantataq wayqe panankunata kallpacharan: “[Cristowan] hukllachasqa kawsaychis. Paypi saphichasqa kawsaychis, takyachisqa kaychis, yachachisqa kasqaykichisman hina iñiypi kallpachakuychis”, nispa. ¿Imaynatan paykunata yanapanman Pabloq nisqanta kasukuy? (Col. 1:23; 2:6, 7.)
Pablon niran: “Chaykunamanta astawanqa munakuq sonqo kaychis, munakuymi tukuy imatapas sumaqta hukllaman tukuchin. [...] Cristoq qosqasuykichis thak-kayqa sonqoykichispi kamachikuchun. [...] Tukuy imatapas runakunapaq ruwaspaykichisqa tukuy sonqowan ruwaychis, Señorpaq hinapuni, ama runakunapaq hinallachu”, nispa. Chaymantapas nillarantaq: “Diospi mana iñiq runakunaq qayllanpiqa allin yuyaywanpuni kawsaychis”, nispa (Col. 3:14, 15, 23; 4:5).
Tapuykuna kutichiykunapiwan:
2:8. Apóstol Pablo nisqan hina, ¿imakunamantan ayqekunanchis? Ima yuyaykunachus yachachikuykunachus kay pachapi mana kasukuq runakunata kallpachan imatapas ruwanankupaq, chaykunamantan ayqekunanchis (1 Juan 2:16).
4:16. ¿Imaraykutaq Bibliapi mana rikhurinchu Laodicea cristianokunaman Pabloq qelqasqan carta? Chay cartaqa chay tiempo cristianokunallapaqpaschá karan, otaq ñapaschá Diospa simin qelqakunapi tarikuranña chay cartaq willasqan.
Yachananchispaq:
1:2, 20. Khuyapayawaspanchismi Diosqa Churinta kachamuran ñoqanchirayku wañunanpaq, chhaynapi ch’uya concienciayoq thakpi kawsananchispaq.
2:18, 23. Hukkunaq qhawarinallanpaq huch’uyyaykukuqman tukuqqa manapaschá munanchu imaymanayoq kayta, otaq manapaschá pay kikinta allinta cuidakunchu, ichaqa chhayna huch’uyyaykukuqman tukuqkunaqa ‘kikinkuq yanqa yuyaynillankuwanmi hatunchakushanku’.