Pular para conteúdo

Pular para sumário

Waanaacuwela?

Waanaacuwela?

Uhiya Ibiiblya, niireke ihaavo itthu ikhwaawe inthoonyera wiira asarayeli yahokhala ipottha Wiciipitu?

Ibiiblya ineera wiira amitiyani yahoncisa Yusufu Wiciipitu. Uvira waya ukati, Yakopi naamucyaawe yahothama u Kanaa ni yahorwaa ukhala Wiciipitu. Ayo yaarwaale ukhala ncoko wo Wiciipitu uneehaniya Goseni, mphantte mooloko Nilo unkumanaaya niipahari. (Upha. 47:1, 6) Asarayeli “khayaahiya wuncereeryaa, ni yaanaakhala ookomaala cinene.” Phimaana, atthu o Wiciipitu yahancera uwoova asarayeli ni yahaakhaliha ipottha caya.—Upha. 1:7-14.

Anamavaanyiha akiina o mahukwaala anaatarawaca iyo ihantisi yo mbiiblyaniiyo ni aneera wiira ikhanle ithele yowoothiya. Masi cihaavo citthu cinthoonyera wiira Wiciipitu yahaavo atthu yaari ipottha yeehaniya masemita. *

Wootakihera, anamathipa ahophwanya ihalahalo caapoovu o Wiciipitu okhalayi. Toko ciiralyaawe namasoma myaha co mbiiblyani neehaniya John Bimson, cihaavo citthu cinthoonyera wiira ule ncokoole, mphantte wooculu wo Wiciipitu, yahaavo aliteeya 20 o masemita awula oopwaha. Uhiya iyo, James Hoffmeier, namasoma citthu co Wiciipitu, heera: “Ukhuma mwaakha wo 1800 mpaka 1540 [hinaaya uwa Kristu], Iciipitu yaari ilapo yaacivela uthamela atthu yooluma iluuka co masemita yaakhala mphantte unkela ncuwa wo Ásia.” Uyo ciicammo heera: “Nnyo myaakhannyo cinaalikana nuukati wo mayanhataataaya asarayeli; phimaana unaalikanaca nuukati waakhumelenlyaaya citthu cinttonkiya nlivuruni yo Uphattuwaca.”

Cihaavo citthu cikhwaawe cinthoonyera wiira asarayeli yahokhala ipottha Wiciipitu. Uhitto Wiciipitu, nahophwanyiya nikhanta nokhalayi. Nno nikhantanno atthunaka naari nookati uneehaniya Médio Império Wiciipitu (ukhuma mwaakha wo 2000 mpaka mwaakha 1600 hinatthi uwa Kristu watuninyani). Nhina nno nikhantanno ahophwanyiya macina aatthu yaari ipottha inupa imoca uhitto Wiciipitu. Macina 40 yantikhiye nhina nno nikhantanno akhanle macina o masemita. Nteko waavaraaya nnyo ipotthannyo waari waapyaaca, utthavatthava citthu awula miteko cikhwaawe co mmatatani. James Hoffmeier heera: “Ukhala wiira yahaavo masemita oopwaha 40 inupa imoca paahi u Tebaida [uhitto Wiciipitu], unoonannyaa wiira ilapo yotheene yo Wiciipitu yahaavo masemita enci, venci-venci ncoko mooloko Nilo unkumanaaya niipahari.”

Namathipa David Rohl hantikha wiira macina opottha cikhwaawe yantikhiye nhina nne nikhantanne “ankhuma mbiiblyani.” Wootakihera, nhina nno nikhantanno ahaavo macina toko Isakar, Aser ni Sifaraa. (Nkw. 1:3, 4, 15) David Rohl ciicammo hantikha: “Iyo inthoonyera wiira khweeliini asarayeli yahokhala ipottha Wiciipitu.”

John Bimson neera: “Ihantisi cintonkiya mbiibyani wiira asarayeli yahokhala ipottha Wiciipitu ni cinttonka nkwaha waakhalannyaaya ukati woothama Wiciipitu cikhanle ihantisi cokhweeli.”

^ par. 4 Ncina “masemita” niphattuwacale nlattu wo ncina na Sem, mwaana a Nowee. Pooti ukhalaka wiira ucuulu wa Sem yaari maelamita, maasiiriyu, makaldeu oopacera, maberewu, asiiriyu ni maloko makhwaawe o maarabiyanu.