Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA WA DIKUMI NE MUANDA MUKULU

Uvua “welangana meji munda muende”

Uvua “welangana meji munda muende”

1, 2. Leja muvua Mariya muenze luendu ne umvuija tshivua tshienze bua luendu luende luikale lukole.

MARIYA ukavua mutshioke bua kusomba kabidi bimpe pa nyama utu wambula majitu, bualu uvuapu kukavua mêba a bungi. Jozefe udi kumpala kuende wenda bitekete bitekete mu njila udi muye mutangile ku tshimenga tshia Betelehema tshitshivua kule. Mariya udi umvua kabidi mudi muana udi munda unyunga.

2 Mariya uvua ne difu kukavua ngondo ya bungi; Bible udi uleja mukavuaye ne “difu dikole.” (Luka 2:5) Pavua Mariya ne Jozefe bapita mu njila ku mpenga kua madimi, pamuapa ba bidime bavua banji kulekela kudima anyi kukuna, babatangila, ne badiebeja bua tshinyi muntu mukaji uvua ne difu dikole mushindu au uvua wenza luendu. Bua tshinyi Mariya uvua mumbuke mu Nazaleta bua kuenza luendu lule nunku?

3. Bavua bapeshe Mariya mudimu kayi? Mmalu kayi adi amutangila atualonga?

3 Malu akatuadija ngondo mikese kumpala pavuabu bapeshe nsongakaji muena Yuda eu mudimu wa pa buawu utu muntu kayi muanji kupeta. Uvua ne bua kulela muana uvua ne bua kulua Masiya, Muana wa Nzambi. (Luka 1:35) Bavua ne bua kuenza luendu elu nansha mukavua tshikondo tshia kulelaye tshisemene. Mu luendu alu, Mariya wakapeta ntatu ya bungi ivua iteta ditabuja diende. Kadi tumonayi tshivua tshimuambuluishe bua kushala ne ditabuja dikole.

Mu njila batangile ku Betelehema

4, 5. a) Jozefe ne Mariya bavua baye ku Betelehema bua tshinyi? b) Mukenji uvua Kaisa muele wakenza bua mulayi kayi ukumbane?

4 Jozefe ne Mariya kabavua benza luendu elu nkayabu to. Kaisa Augusto utshivua ufuma ku diela mukenji bua bantu bonso ba mu ditunga badifundishe ku mikanda; nunku bantu bavua ne bua kupingana kuabu bua kudifundisha. Jozefe wakenza ntshinyi? Bible udi wamba ne: “Jozefe pende wakumbuka mu Galela mu tshimenga tshia Nazaleta, [kubandaye] mu Yudaya mu tshimenga tshia Davidi tshidibu babikila ne: Betelehema, bualu uvua wa mu nzubu ne mu dîku dia Davidi.”—Luka 2:1-4.

5 Kabivua bienzeke ku mpukapuka bua Kaisa kuelaye mukenji anu dîba adi to. Mulayi wa tshiprofete uvuabu bafunde kukavua bidimu nkama muanda mutekete uvua uleja ne: Masiya uvua ne bua kuledibua mu Betelehema. Kuvua tshimenga tshivuabu babikila ne: Betelehema tshivua mu kilometre mitue ku 11 kumbukila mu Nazaleta. Kadi mulayi au uvua muambe ne: Masiya uvua ne bua kuledibua mu “Betelehema Efelata.” (Bala Mika 5:2.) Bua kufika ku musoko mukese au, bantu bavua bafumina ku Nazaleta bavua ne bua kuenza luendu lua kilometre mitue ku 130 mu njila udi ne mikuna bapitshila mu Samaleya. Ke Betelehema uvua Jozefe ne bua kuya bualu ke musoko wa bankambua ba mukalenge Davidi, dîku dia ba Jozefe ne mukajende.

6, 7. a) Bua tshinyi kabivua bipepele bua Mariya kuya ku Betelehema? b) Bu muvua Mariya mukaji wa Jozefe, bualu ebu buvua bushintulula tshinyi mu mapangadika ende? (Bala kabidi mêyi adi kuinshi kua dibeji.)

6 Mariya uvuaku mua kutua Jozefe nyama ku mikolo bua dipangadika divuaye muangate bua kuya kudifundisha anyi? Luendu alu luvua ne bua kuikala lukole buende yeye. Bivua mua kuikala ku ntuadijilu kua muvu wa mashika makese (automne), nunku tuvula tua tunsensa tuvua mua kuikala tuloka bualu mushipu ukavua mutangile ku ndekelu. Bualu bukuabu, tshiambilu tshia ne: ‘wakumbuka mu Galela, kubandaye’ tshivua tshiakanyine, bualu bua kufika mu tshimenga tshia Betelehema bivua bilomba kubanda mu bule bua metre 760 ne kuenza luendu lule luvua mua kuangata ndambu wa matuku. Pamuapa Mariya ne Jozefe bavua bobu mua kuenza matuku a bungi bualu bivua bilomba ne: Mariya ikale wenda wikisha bikole. Anu bu mutubi lelu kabidi, mukaji yonso utshidi nsonga utu ne difu dikole utu musue kuikala pabuipi ne kuende, bua ne: padi bisama bia lulelu bituadija, bena mu dîku ne balunda bende bamuambuluishe. Kakuyi mpata, bivua bikengela dikima bua yeye kuenza luendu elu.

Kabivua bipepele bua kuenza luendu lua kuya ku Betelehema

7 Nansha nanku, Luka wakafunda ne: Jozefe wakaya “bua kudifundisha ne Mariya.” Wakamba kabidi ne: Jozefe ‘ukavua musele Mariya bu muvuabu bamulaye.’ (Luka 2:4, 5) Bu mukavua Mariya musedibue kudi Jozefe, kavua mua kuenza kabidi malu muvuaye musue to. Uvua umona bayende bu muntu uvua ne bua kumulombola mu dîku ne uvua wanyisha mudimu uvua Nzambi mumupeshe wa kuikala mumuambuluishi pavuaye umutua nyama ku mikolo mu mapangadika avuaye wangata. * Nunku Mariya uvua musue kutumikila bayende, ke mushindu uvuaye muleje ditabuja.

8. a) Mbualu kayi bukuabu buvua mua kuikala busake Mariya bua kuya ku Betelehema ne Jozefe? b) Mmunyi mudi Mariya muikale tshilejilu tshimpe buetu tuetu?

8 Mbualu kayi bukuabu buvua busake Mariya bua kutumikila? Uvuaku mumanye mêyi a buprofete avua aleja ne: Betelehema ke muaba uvua Masiya ne bua kuledibua anyi? Bible kena uleja bualu ebu nansha. Kadi tudi mua kuamba nanku bualu bamfumu ba bitendelelu ne bantu ba bungi bavua bamanye bualu ebu. (Mat. 2:1-7; Yone 7:40-42) Mariya uvua mumanye Mifundu minsantu bimpe. (Luka 1:46-55) Nansha bikala Mariya muitabe bua kuenza luendu bua kutumikila bayende, mukenji uvuabu bele anyi mulayi uvua Yehowa nkayende muambe peshi bua malu onso aa, mmushiye tshilejilu tshimpe be. Yehowa utu wanyisha lungenyi lua kudipuekesha ne lua kutumikila ludi nalu bantu, nansha balume anyi bakaji. Tshilejilu tshia Mariya tshidi tshituambuluisha bualu lelu bantu ba bungi kabatu basue kukokela to.

Diledibua dia Yezu

9, 10. a) Pakavua Mariya ne Jozefe pabuipi ne Betelehema bavua mua kuikala bavuluke tshinyi? b) Bua tshinyi Jozefe ne Mariya bakatudila mu tshikumbi?

9 Pavua Mariya mumone Betelehema, muoyo wende wa munda uvua mua kuikala mutukije. Pavua Mariya ne Jozefe benda babanda mukuna, bapitshila ku mpenga kua madimi a tumuma tua mvinyo tukavuabu pa kupola, bavua mua kuikala pamuapa bavuluke malu a kale a kamusoko aku. Bu muvua Betelehema kamusoko kakese, bivua bikole bua kukabalabu mu misoko ya mu Yuda anu mukavua muprofete Mika muambe. Kadi ke muaba uvuabu balelele Boaza, Naomi ne Davidi kukavua bidimu bipite pa tshinunu.

10 Pakafika Mariya ne Jozefe, bakasangana bantu mu tshimenga tente. Bantu bakuabu bakavua bafike kumpala kuabu bua kudifundisha, nunku kakuvua muaba wa bobu kutudila to. * Kabavua ne tshikuabu tshia kuenza to, ke bobu kuya kulala mu tshikumbi tshia nyama. Fuanyikijabi muvuabi mua kuikala bitonde Jozefe pakamonaye muvua mukajende ukengakana ne difu bua musangu wa kumpala ne muvua bisama biende bienda bikola. Tshikumbi katshivua muaba muimpe bua bisama bia nunku kumukuata to.

11. a) Bua tshinyi bantu bakaji ba miaba yonso badi mua kumvuila Mariya luse? b) Yezu uvua “muanabute” mu mushindu kayi?

11 Bantu bakaji ba miaba yonso badi mua kumvuila Mariya luse. Yehowa ukavua mumanyishe bidimu bu 4000 kumpala ne: mukaji yonso uvua ne bua kukenga kumpala kua kulela bua bubi buvua bantu bapiane. (Gen. 3:16) Kakuena bualu nansha bumue budi buleja ne: Mariya kavua yeye mukenge mushindu eu to. Mukanda wa Luka kawena uleja mushindu uvua Mariya mukenge pa kulela to, kadi udi wamba patupu ne: “Wakalela muana wa balume, muanende muanabute.” (Luka 2:7) Bushuwa, uvua “muanende muanabute,” mbuena kuamba ne: muana wa kumpala wa bana ba Mariya, bobu bakese bavua muanda mutekete. (Mâko 6:3) Kadi muana eu uvua ne bua kushilangana ne bakuabu. Kavua anu muanende muanabute patupu to, kadi uvua “muanabute wa bifukibua bionso” wa Yehowa, Muana mulela umuepele wa Nzambi.—Kolos. 1:15.

12. Mariya uvua muladike muana penyi? Mushindu uvua malu menzeke mmushilangane ne tshitu bantu bazola mushindu kayi?

12 Mukanda wa Luka udi uleja mpindieu bualu butu bantu ba bungi bamanye ebu: ‘Wakamujingila mu tshilamba ne kumuladika mu tshidilu tshia nyama.’ (Luka 2:7) Lelu pa buloba bujima, patu bantu bazola muaba uvuabu balelele Yezu, batu bawulengeja. Kadi tuyayi ku ba muanda katuyi ku ba wetu. Bible mmuleje ne: Mariya uvua muladike muana mu tshidilu tshia nyama. Vuluka ne: dîku edi divua disombele mu tshikumbi, muaba utu kawuyi mupuya muimpe nansha mankenda; anu bu mutubi nansha lelu kabidi. Bushuwa, mmuledi kayi udi mua kusungula muaba wa nunku bua balelelapu muanende pende muikale ne tshikuabu tshia kuenza? Baledi ba bungi batu basue kuenzela bana babu malu mimpe. Nunku Mariya ne Jozefe bavua pabu basue kuenzela Muana wa Nzambi malu mimpe.

13. a) Mmushindu kayi uvua Mariya ne Jozefe benze tshionso tshivuabu mua kuenza ne bivuabu nabi? b) Leja mudi baledi bimpe bamanye malu adi ne mushinga wa bungi anu bu Jozefe ne Mariya?

13 Kadi kabavua bimanyine anu pa nsombelu mubi eu to, kadi bakenza tshionso tshivuabu mua kuenza ne bivuabu nabi. Tshilejilu, Mariya wakalongolola nkayende muana, kumuvungila bimpe mu tshilamba ne kumuladika bimpe mu tshidilu tshia nyama mujadike ne: muana uvua muaba muimpe ne wa luya. Nansha mu nsombelu mubi eu, Mariya wakenza muende muonso bua kulama muanende. Yeye ne Jozefe bavua bamanye kabidi ne: kulongesha muana eu bua kunanga Yehowa kuvua bualu bua mushinga mukole buvuabu ne bua kumuenzela. (Bala Dutelonome 6:6-8.) Lelu, baledi badi ne meji batu pabu balongesha bana babu malu a Yehowa bu mudibu mu bulongolodi ebu mudi bantu kabayi basue kuenzela Nzambi mudimu.

Badi babakankamija

14, 15. a) Bua tshinyi balami ba mikoko bavua ne dijinga dikole dia kumona muana? b) Balami ba mikoko bakenza tshinyi bua tshivuabu bamone mu tshikumbi tshia nyama?

14 Mutoyi wakatuadija kuenzeka diakamue bua kunyanga ditalala muaba eu. Balami ba mikoko badi babuela ne lukasa mu tshikumbi ne bikale ne dijinga dikole dia kumona bena mu dîku edi, kadi nangananga muana. Balami aba bavua ne disanka dia bungi. Bavua bumbuke ne lukasa ku mikuna muaba uvuabu balamina mikoko yabu. * Kulondelabu baledi ba muana eu malu a kukema avuabu bamone. Muanjelu uvua mubamuenekele mundankulu pavuabu ku mukuna. Butumbi bua Yehowa buvua butokeshe muaba uvuabu ne muanjelu uvua mubambile ne: batshivua bafuma ku dilela Kristo anyi Masiya mu Betelehema. Bavua ne bua kusangana muana muladika mu tshidilu tshia nyama, mujingila bilamba. Pashishe, bualu bua dikema buakenzeka, bakamona tshisumbu tshia banjelu tshitumbisha Nzambi.—Luka 2:8-14.

15 Katuena mua kukema bua muvua bantu bavua badipuekesha aba baye ne lukasa mu Betelehema to. Bavua ne bua kuikala bumvue disanka pavuabu bamone muana uvuabu balele muladika mu tshidilu tshia nyama anu muvua muanjelu mubambile. Kabavua badilamine lumu luimpe elu nkayabu to. Bible udi wamba ne: ‘Bakalonda bualu ebu. Bantu bonso bavua bumvue malu avua balami babalondele bakakema bikole.’ (Luka 2:17, 18) Bidi bimueneka ne: bamfumu ba bitendelelu ba tshikondo atshi bavua bapetula balami ba mikoko. Kadi Yehowa uvua muangate balami ba mikoko bavua badipuekesha ne bamulamate aba ne mushinga. Kadi, mmushindu kayi uvua dilua diabu edi diambuluishe Mariya?

Yehowa uvua muangate balami ba mikoko bavua badipuekesha ne bamulamate ne mushinga

16. Mmunyi muvua Mariya muleje ne: uvua bushuwa wela meji bikole? Ntshinyi tshivua tshienze bua ashale ne ditabuja dikole?

16 Bushuwa, Mariya uvua mutshioke bu muvuaye ufuma ku dilela. Nansha nanku, wakateleja bimpe mêyi onso avuabu bamuambila. Bualu bukuabu bua mushinga budi ne: “Mariya uvua ulama mêyi aa onso, welangana meji munda muende a tshivua mêyi au umvuija.” (Luka 2:19) Kakuyi mpata, mamu eu uvua wela meji bikole. Uvua mumanye ne: mukenji wa kudi muanjelu uvua ne mushinga wa bungi. Yehowa Nzambi wende uvua musue bua umvue ne amanye tshivua muanende ne mushinga uvuaye nawu. Ke bualu kayi kavua anu muteleje patupu to. Wakalama mêyi aa mu mutshima wende bua ikale welangana meji awu ku musangu ne ku musangu mu ngondo ne bidimu bitshivua bilua. Ke tshivua tshienze bua Mariya ashale ne ditabuja mu nsombelu wende mujima.—Bala Ebelu 11:1.

Mariya wakateleja bimpe balami ba mikoko ne wakalama malu avuabu bamuambile mu muoyo wende

17. Tudi mua kuenza tshinyi bua kuidikija tshilejilu tshia Mariya bua malongesha a Nzambi?

17 Udiku mua kuidikija tshilejilu tshia Mariya anyi? Yehowa mmufundishe malongesha a bungi adi ne mushinga mu Dîyi diende. Kadi, malongesha aa neatuambuluishe anu tuetu tuateleja. Tudi tuenza nunku patudi tubala Bible dituku dionso, katuyi tumubala bu mikanda yonso eyi to, kadi bu Dîyi dia Nzambi difundisha ku nyuma wende. (2 Tim. 3:16) Nunku anu bu Mariya, tudi ne bua kulama mêyi a Nzambi mu mutshima wetu ne kuelangana meji pa mêyi aa. Tuetu tuelangana meji bua malu atudi tubala mu Bible ne tukeba mushindu utudi mua kutumikila mibelu ya Yehowa bimpe, netukoleshe ditabuja dietu.

Malu makuabu a kulama

18. a) Mmushindu kayi uvua Mariya ne Jozefe batumikile Mikenji ya Mose mu matuku a mbangilu a Yezu pa buloba? b) Mulambu uvua Jozefe ne Mariya bafile ku ntempelo wakaleja ne: bavua mu nsombelu wa mushindu kayi?

18 Pakenza muana matuku muanda mukulu, Mariya ne Jozefe bakamutenguisha anu muvua Mikenji ya Mose ilomba, kumuinyikabu dîna dia Yezu anu muvuabu babambile. (Luka 1:31) Pashishe, pakakumbajaye matuku 40, bakumbuka nende ku Betelehema batangile ku ntempelo wa ku Yelushalema ntanta wa kilometre mitue ku 10. Bakafila milambu ya dilengejibua ivua Mikenji ilomba bapele bua kufila, mmumue ne: nyunyi ya nkutshi ibidi anyi nkudimba ibidi. Nansha muvuabu mua kumvua bundu pavua baledi bakuabu bafila bobo mukoko ne nkutshi, kabavua balekele bundu bua nunku bubapangisha bua kukumbaja tshivua Mikenji ilomba to. Nansha nanku bakabakankamija bikole pakafikabu muaba eu.—Luka 2:21-24.

19. a) Mmalu kayi makuabu avua Shimeona muambile Mariya avuaye ne bua kulama mu muoyo wende? b) Ana wakenza tshinyi pakamonaye Yezu?

19 Tatu mukulumpe kampanda diende Shimeona wakasemena kudibu ne kuambilaye Mariya mêyi makuabu a kulamaye bimpe mu muoyo wende. Bavua balaye tatu eu ne: uvua ne bua kumona Masiya kumpala kua yeye kufua, ne nyuma muimpe wa Yehowa ukavua mumuleje ne: Yezu utshivua muana au ke Musungidi uvuabu balaye. Shimeona wakadimuija kabidi Mariya bua lutatu kampanda luvuaye mua kutantamena musangu mukuabu. Wakamuambila ne: uvua ne bua kumvua anu bu ne: muele mule uvua utubula muoyo wende. (Luka 2:25-35) Mêyi aa avua kabidi madimuije Mariya bua kutantamena pavua nsombelu kampanda mukole mua kumufikila bidimu 33 pashishe. Pakajikija Shimeona, muprofete mukaji diende Ana wakamona Yezu utshivua muana ne kutuadijaye kuambila bantu bonso bavua batekemene dipikudibua dia Yelushalema bua bualu bua muana eu.—Bala Luka 2:36-38.

Mariya ne Jozefe bakapeta dikankamija pavuabu baye ku ntempelo wa Yehowa mu Yelushalema

20. Bua tshinyi kuya ne Yezu ku ntempelo mu Yelushalema kuvua dipangadika dimpe?

20 Jozefe ne Mariya bavua bangate dipangadika dimpe bua muvuabu baye ne muanabu ku ntempelo wa Yehowa ku Yelushalema. Nunku, bakunzuluila muanabu njila bua kuikala ne tshibidilu tshia kuya ku ntempelo wa Yehowa. Pavuabu mu ntempelo, bakapesha Yehowa bintu bivuabu nabi bilondeshile nsombelu uvuabu nende ne bakapeta malu avuabu ne bua kulonda ne avua mabakankamije. Bushuwa, pakumbuka Mariya ku ntempelo uvua mukoleshibue bikole mu ditabuja ne mutshima wende uvua muule tente ne malu a bungi a mushinga avuaye ne bua kuelelangana meji ne kuambila bantu bakuabu.

21. Ntshinyi tshitudi mua kuenza bua ditabuja dietu kukoladi anu bu dia Mariya?

21 Bidi bienza disanka bua kumona baledi lelu balonda tshilejilu tshia Jozefe ne Mariya. Munkatshi mua Bantemu ba Yehowa, baledi ba lulamatu batu ne tshibidilu tshia kuya ne bana babu mu bisangilu bia bena Kristo. Baledi ba nunku badi benza bidibu mua kukokesha, badienzeja bua kukankamija bena Kristo nabu ne mêyi mimpe. Batu bapatukamu bakoleshibue, bikale ne disanka ne bintu bimpe bia bungi bia kuambila bakuabu. Bidi bienza disanka bua kudisangisha nabu. Tuetu tuenza nunku, ditabuja dietu nedikole anu bu dia Mariya.

^ tshik. 7 Mona dishilangana didi pankatshi pa mvese eu ne tshidibu bambe bua luendu luvua Mariya muenze kumpala: ‘Mariya kujuka, kuyaye’ bua kumona Elizabeta. (Luka 1:39) Tshikondo atshi bu muvua Mariya mubangila ne kabayi banji kumusela, uvua mua kuikala muenze bualu ebu kayi mukonke Jozefe. Panyima pa bobu bamane kuselangana, Bible udi uleja ne: Jozefe ke uvua mulongolole luendu kadi ki m’Mariya to.

^ tshik. 10 Mu matuku au, bantu ba mu bimenga bionso bavua ne tshilele tshia kulama nzubu wa kuakidila bantu bavua benza ngendu.

^ tshik. 14 Bu muvua balami ba mikoko bikale pambelu ne mikoko yabu, bualu ebu budi buleja ne: tshidi Bible wamba bua dîba divuabu balele Yezu ntshilelela. Kristo kavua muledibue mu ngondo wa 12, tshikondo tshivuabu mua kuikala balamina mikoko yabu mu nzubu to, kadi uvua mua kuikala muledibue ku ntuadijilu kua ngondo wa 10.