ٴسىز بىلگەنسىز بە؟
يسرايلدىكتەردىڭ مىسىردا قۇل بولعانىنا كيەلى كىتاپتان باسقا قانداي ايعاقتار بار؟
كيەلى كىتاپتا مادياندىقتار ٴجۇسىپتى مىسىرعا الىپ كەتكەن سوڭ، رۋباسى جاقىپ پەن ونىڭ ٷي ٸشى قاناحاننان مىسىرعا كوشكەنى ايتىلعان. ولار نىلدىڭ اتىراۋىنداعى گوشەن جەرىنە قونىس تەبەدى (مۇس. 1-ج. 47:1، 6). يسرايلدىكتەر «كوبەيگەن ۇستىنە كوبەيىپ، كۇشەيە بەرەدى». سودان مىسىرلىقتار قورقىپ، ولاردى قۇلدىققا سالادى (مۇس. 2-ج. 1:7—14).
كيەلى كىتاپتاعى بۇل وقيعانى كەي سىنشىلار اڭىز دەپ ساناپ كەلدى. دەسە دە سەميتتەردىڭ * ەجەلگى مىسىردا قۇل بولعاندارىنا ايعاقتار بار.
مىسالى، ارحەولوگتار سولتۇستىك مىسىردان ەجەلگى قونىستاردى تاپتى. دجون بيمسون دەگەن كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىسىنىڭ ايتۋىنشا، مىسىردىڭ سولتۇستىك اۋماعىندا سەميتتەردىڭ 20 نە ودان دا كوپ قونىستارى بار ەكەنىنە دالەل بار. بۇعان قوسا، مىسىرتانۋشى دجەيمس حوففمايەر بىلاي دەيدى: «شامامەن ب.ز.ب. 1800 بەن 1540-جىلدار ارالىعىندا ازيانىڭ باتىسىنداعى سەميت ٴتىلدى حالىقتار ٷشىن مىسىر ەلى قونىستانۋعا تارتىمدى جەر بولعان». ول تاعى بىلاي دەپ قوستى: «وسى ۋاقىت ارالىعى اۋلەتباسىلار زامانى مەن جاراتىلىس كىتابىندا جازىلعان وقيعالاردىڭ بولعان ۋاقىتىنا ساي كەلەدى».
مىسىردىڭ وڭتۇستىگىنەن دە تاعى ٴبىر ايعاق تابىلدى. ورتا پاتشالىق (ب.ز.ب. 2000—1600) كەزەڭىنە جاتاتىن ٴبىر پاپيرۋستا وڭتۇستىك مىسىرداعى ٴبىر اۋلەتتە جۇمىس ىستەگەن قۇلداردىڭ ٴتىزىمى جازىلعان. ولاردىڭ ىشىندەگى 40 تان اسا قۇلدىڭ ەسىمى سەميت تىلىندە. بۇل قۇلدار نەمەسە قىزمەتشىلەر اسپاز، توقىماشى نە قارا جۇمىسشى بولعان. دجەيمس حوففمايەر بىلاي دەپ تۇجىرىمدايدى: «فيۆايداداعى (وڭتۇستىك مىسىر) ٴبىر اۋلەتتىڭ وزىندە قىرىقتان اسا سەميتتەر جۇمىس ىستەسە، دەمەك، بۇكىل مىسىر ەلى بويىنشا، اسىرەسە نىلدىڭ اتىراۋىندا ولاردىڭ سانى بۇدان دا كوپ بولعان».
دەيۆيد روۋل دەگەن ارحەولوگ وسى تىزىمدەگى كەيبىر قۇلداردىڭ ەسىمى «كيەلى كىتاپ بەتتەرىندە كەزدەسەتىنىن ەسىمدەرگە ۇقساس» ەكەنىن جازعان. مىسالى، الگى پاپيرۋستاعى ەسىمدەر يساحار، اشير، شيپرا دەگەن ەسىمدەرگە ۇقسايدى (مۇس. 2-ج. 1:3، 4، 15). «بۇل — يسرايلدىكتەردىڭ مىسىردا قۇل بولعانىنىڭ ناقتى دالەلى»،— دەيدى دەيۆيد روۋل ٴسوزىن قورىتىندىلاپ.
«كيەلى كىتاپتاعى مىسىر قۇلدىعى جانە مىسىردان شىعۋ جايلى وقيعالاردىڭ تاريحي نەگىزى بەرىك»،— دەيدى دجون بيمسون.
^ 4-ابزاس سەميت دەگەن اتاۋ نۇحتىڭ ٷش ۇلىنىڭ ٴبىرى شامنىڭ ەسىمىنەن شىققان. ەلامدىقتار، اسسيريالىقتار، ەرتەدەگى حالدەيلەر، ەۆرەيلەر، سيريالىقتار جانە ٴتۇرلى اراب تايپالارى شامنان تاراعان كورىنەدى.
