Matukũ-inĩ ma Johana Mũbatithania ‘kĩrĩndĩ nĩ gĩatanyaga, gĩgĩthanganagia, nao andũ othe mageciragia ngoro-inĩ ciao ũhoro wa Johana, kana hihi nĩwe Kristo.’ (Luk. 3:15) Nĩ kĩĩ kĩngĩatũmire Ayahudi makorũo magĩtaanya Mesia oke hĩndĩ ĩyo? Harĩ na itũmi cigana ũna.

Thutha wa Jesu gũciarũo, mũraika wa Jehova nĩ oimĩrĩire arĩithi arĩa maarĩithagia ndũũru ciao hakuhĩ na Bethilehemu. Mũraika ũcio aamerire ũũ: “Ũmũthĩ nĩmũciarĩirũo Mũhonokia o itũũra-inĩ rĩa Daudi, nake nĩwe Kristo ũrĩa Mwathani.” (Luk. 2:8-11) Hagĩcoka hakiumĩra “araika aingĩ a Igũrũ gĩtutu kĩnene, makĩgooca Ngai makiugaga atĩrĩ, * Ngai arokumagio Igũrũ o Igũrũ, Naguo thayũ ũrogĩa gũkũ thĩ kũrĩ andũ arĩa akenagĩra.”—Luk. 2:13, 14.

Arĩithi acio nĩ maahutirio mũno nĩ kũmenya ũhoro ũcio. Matekũrĩa marĩgu, makĩnyita rũgendo marorete Bethilehemu, na rĩrĩa maakorire Jusufu na Mariamu hamwe na gakenge kao, ‘makĩheana ũhoro wa ciugo iria maarĩirio ũndũ-inĩ wĩgiĩ kaana kau.’ Nĩ ũndũ ũcio, ‘andũ othe arĩa maaũiguire makĩgega nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa maarĩirio nĩ arĩithi acio.’ (Luk. 2:17, 18) Ciugo “othe arĩa maaũiguire” cionanagia atĩ arĩithi acio nĩ maaririe na andũ angĩ o tiga Jusufu na Mariamu. Ningĩ rĩrĩa arĩithi acio maacokaga mũciĩ maathire “makĩgoocaga Ngai na makĩmũkumagia nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa mothe maaiguire na marĩa monire, o ta ũrĩa merĩtwo.” (Luk. 2:20) Hatarĩ nganja, arĩithi acio matiakirire na maũndũ mega marĩa meeiguĩrĩire megiĩ Kristo!

Rĩrĩa Mariamu aarehire mũriũ wake wa irigithathi mbere ya Jehova hekarũ-inĩ, o ta ũrĩa Watho wa Musa woigĩte, Anna mũtumia mũnabii ‘aagathire Ngai, akĩheana ũhoro wa kaana kau kũrĩ arĩa othe maatũire matanyaga rĩrĩa Jerusalemu gũgaakũũrũo.’ (Luk. 2:36-38; Tham. 13:12) Nĩ ũndũ ũcio, ũhoro wĩgiĩ gũciarũo kwa Mesia ũgĩthiĩ na mbere gũtherema.

Thutha ũcio, ‘gũgĩũka andũ ogĩ a njata Jerusalemu, moimĩte irathĩro, makĩũria atĩrĩ, Ũrĩa ũciarĩtwo e Mũthamaki wa Ayahudi, arĩ ha? Tondũ nĩtwonire njata yake mwena wa irathĩro, na nĩtũũkĩte tũmũturĩrie ndu tũmũgooce.’ (Mat. 2:1, 2) Rĩrĩa ‘Herode ũcio mũthamaki, aaiguire ũhoro ũcio akĩigua ũũru, we mwene o na Jerusalemu guothe. Agĩkĩũngania athĩnjĩri-Ngai arĩa anene othe na aandĩki-marũa a kĩrĩndĩ,  akĩmoria harĩa Kristo agaaciarĩrũo.’ ⁽³⁾ (Mat. 2:3, 4) Nĩ ũndũ ũcio, andũ aingĩ mũno nĩ maamenyire atĩ Mesia ũrĩa warathĩtwo aarĩ mũkinyu! *

Rĩandĩko rĩa Luka 3:15 rĩrĩa rĩkũgwetetwo hau kabere rĩonanagia atĩ Ayahudi amwe meeciragia atĩ Johana Mũbatithania hihi nĩwe warĩ Kristo. Ĩndĩ, Johana Mũbatithania nĩ eeheririe mathangania macio rĩrĩa oigire ũũ: ‘Ũrĩa ũgũũka thutha wakwa arĩ na hinya kũrĩ niĩ, na ndiigaine niĩ ndĩmũkuuĩre iratũ ciake, ũcio akamũbatithia na roho mũtheru, o na mwaki.’ (Mat. 3:11) No mũhaka ciugo icio cia Johana cia wĩnyihia cingĩatũmire wendi wa andũ wa kuona Mesia wongerereke mũno.

Hihi Ayahudi a karine ya mbere maatarĩte harĩa Mesia angĩgookĩra makĩhũthĩra ũrathi wa ciumia iria 70 igwetetwo thĩinĩ wa Danieli 9:24-27? O na gũtuĩka no kũhoteke, gũtirĩ na ũira wa kuonania atĩ nĩguo meekĩte. Ma nĩ atĩ, hĩndĩ ya Jesu andũ maataragĩria ũrathi ũcio wa ciumia 70 na njĩra itiganĩte, na gũtirĩ o na ĩmwe ĩkuhĩrĩirie o na hanini ũtaũku ũrĩa tũrĩ naguo mahinda-inĩ maya. *

Essenes, ĩrĩa kwĩrĩkanaga yarĩ ndini ya Kĩyahudi ya andũ maaikaraga werũ-inĩ, yarutanaga atĩ kũngĩokire Mesia erĩ mũthia-inĩ wa mĩaka ĩrĩa 490, no gũtirĩ na ũira wa kuonania atĩ andũ acio maahũthĩrĩte ũrathi wa Danieli magĩtara. O na angĩkorũo nĩguo meekĩte-rĩ, gũtingĩahotekire mawoni ma gakundi ta kau keeyamũranĩtie na andũ arĩa angĩ marũmĩrĩrũo nĩ Ayahudi aingĩ.

Hĩndĩ ya karine ya kerĩ, Ayahudi amwe meetĩkĩtie atĩ ciumia icio 70 ciambĩrĩirie hĩndĩ ya kwanangwo kwa hekarũ ĩrĩa ya mbere mwaka 607 mbere ya Kristo, nginya kwanangwo kwa hekarũ ya kerĩ mwaka wa 70 thutha wa Kristo. Nao arĩa angĩ meeciragia atĩ ũrathi ũcio wahingire hĩndĩ ya Makabayo karine-inĩ ya kerĩ, mbere ya Kristo. Kwoguo Ayahudi matiarĩ na njĩra ĩrĩa maaiguithanĩirie ya gũtara ciumia icio 70.

Korũo Atũmwo na Akristiano a tene nĩ maataũkĩirũo nĩ ũrathi ũcio wa ciumia 70, no gũkorũo nĩ mangĩagwetire ũrathi ũcio ũrĩ ũira wa kuonania atĩ Jesu Kristo nĩwe Mesia ũrĩa weranĩirũo na atĩ okire o ihinda-inĩ rĩrĩa rĩarathĩtwo. O na kũrĩ ũguo-rĩ, gũtirĩ ũira wonanagia atĩ Akristiano a tene nĩ meekire ũguo.

Ũndũ ũngĩ wa kũririkana nĩ atĩ aandĩki a Injiri nĩ monanĩtie maita maingĩ atĩ morathi mamwe marĩa makoragwo thĩinĩ wa Maandĩko ma Kĩhibirania nĩ maahingirio nĩ Jesu. (Mat. 1:22, 23; 2:13-15; 4:13-16) Ĩndĩ, gũtirĩ o na ũmwe wao wakuruhithanirie gũka kwa Jesu gũkũ thĩ na ũrathi wa ciumia 70.

Na njĩra nguhĩ: Gũtirĩ na ũira wonanagia atĩ andũ matukũ-inĩ ma Jesu nĩ maataũkĩirũo wega nĩ ũrathi wa ciumia 70. O na kũrĩ ũguo, Injiri nĩ cionanagia itũmi ingĩ njega iria ciatũmaga andũ ‘matanye’ Mesia.