Nso Idi Ọkpọikpọi Ubuene?

ỌKPỌIKPỌI ubuene ekeme ndiwot owo. Owo emi edide ọkpọikpọi ubuene inyeneke eti udia, mmọn̄, se adade abara ikan̄, ye eti ebietidụn̄. Enye isikaha eti ufọkn̄wed, isinyụn̄ ikemeke ndika eti ufọkibọk. N̄kpọ nte owo biliọn kiet ke ofụri ererimbot ẹdi ọkpọikpọi ubuene. Edi ekese owo ke mme ebiet nte Edem Usoputịn Europe ye Edem Edere America idiọn̄ọke-diọn̄ọ se ẹkotde ọkpọikpọi ubuene. Ntre, yak inam mmọ ẹfiọk se idide ọkpọikpọi ubuene.

Mbarushimana emi odụn̄de ke Rwanda mi ke Africa ọdọ n̄wan onyụn̄ enyene nditọ ition. Utoenyịn ama owot ọyọhọ eyen mmọ itiokiet. Enye ọdọhọ ete: “Ete mi ekenyene nnyịn owo itiokiet, ntre enye ama edeme isọn̄ esie ọnọ nnyịn mbitiokiet. Udeme mi ama ekpri tutu nda ubon mi n̄wọrọ n̄kodụn̄ ke obio. Ami ye n̄wan mi isibiom itiat ye ntan man inyene se idade idu uwem. Nnyịn inyeneke window ke ufọk nnyịn. Isika itieutom mme bodisi ikokoi mmọn̄. Isidia udia ini kiet ke usen, ndien usen emi mmen̄kwe eke ekpede mi utom, ọwọrọ kpukpru nnyịn iditie biọn̄ usen oro. Mmesiwọrọ ke ufọk n̄kpọ ama etetie ntem sia nsikemeke nditie n̄kụt nte nditọ mi ẹtuade biọn̄.”

Victor ye Carmen an̄wan esie ẹsikịm ikpaukot. Mmọ ye nditọ mmọ ition ẹdụn̄ọ ke obio-in̄wan̄ kiet ke Bolivia. Do ke mmọ ẹbọ ndụtndụt ufọk emi ẹdade kọrikọri ẹbọp ẹdụn̄ọ, emi ikan̄ ilektrik mîdụhe. Ẹwak etieti ke ufọkn̄wed adiaha mmọ, ntre Victor anam okpokoro n̄wed ọnọ enye esida aka n̄wed. Victor ye n̄wan esie ẹsisan̄a n̄kpọ nte kilomita 10 ẹka ifia man ẹnyene se ẹdade ẹtem udia ye edin̄wọn̄ mmọn̄. Carmen an̄wan esie ọdọhọ ete, “Nnyịn inyeneke ebiet uken̄idem. Ntre, isika akpa emi isinyụn̄ ikade ikeyere mmọn̄ ikanam ndek. Do n̄ko ke isiduọn̄ọ mbio. Emi esinam nditọ nnyịn ẹdọn̄ọ ke ubọk ke ubọk.”

Francisco ye Ilídia an̄wan esie ẹdụn̄ọ ke obio-in̄wan̄ kiet ke Mozambique. Mmọ ẹkenyene nditọ ition, edi utoenyịn ama owot kiet ke ini ufọkibọk mîkamaha ndisọbọ enye idem. Mmọ ẹtọ edesi ye bia mbakara ke ekpri in̄wan̄ emi edidade mmọ n̄kpọ nte ọfiọn̄ ita. Francisco ebe esie ọdọhọ ete: “Ndusụk ini, unana  edịm ye inọ isiyakke n̄kpọ osụhọ ke in̄wan̄ nnyịn, ntre mmesika ọkọkọk ndinyam nnọ mme owo ẹda ẹbọp ufọk. Ami ye n̄wan mi imesisan̄a ofụri hour iba ika ifia, ikobiom ebek ifia kiet kiet. Ekem idinyam kiet, ibara kiet ke urua kiet.”

Ediwak owo ẹkere ke ererimbot emi owo kiet ke otu owo itiaba edide ọkpọikpọi ubuene ke ini ata ediwak mbon eken mînyeneke se ẹdade okụk ẹnam, ọdiọk akakaha. Ndusụk owo ẹdomo ndikọk mfịna emi. Ibuotikọ emi etienede ọmọn̄ eneme ukeme oro mme owo ẹsịnde ndikọk mfịna emi ye se mmọ ẹdoride enyịn ndikụt.

 [Ndise ke page 2, 3]

Carmen ye nditọ esie iba ke ẹkoi mmọn̄ ke akpa