1, 2. Jehovah ada didie mme asan̄autom esie mi ke isọn̄?

KE INI mme ete ye eka ẹsede nte nditọ mmọ ẹbrede mbre, idem esikpa mmọ ndikụt adan̄a ifiọk emi mmọ ẹnyenede ye se mmọ ẹkemede ndinam. N̄kọ emesitiene okụt se itịn̄de emi? Eyen kiet ekeme ndinen̄ede ndiọn̄ọ ndifehe itọk, enye eken ọdiọn̄ọ ndidrọ n̄kpọ m̀mê ndibot n̄kpọ. Esịt esinenem mme ete ye eka ndin̄wam nditọ mmọ ẹnen̄ede ẹfiọk ndinam se ededi emi mmọ ẹkemede ndinam.

² Jehovah esimama ndikụt se mme asan̄autom esie ẹnamde. Enye ada mmọ nte “ndiye n̄kpọ emi ẹtode kpukpru mme idụt.” (Hag. 2:7) Mbuọtidem ye nsọn̄ọnda mmọ enen̄ede anam mmọ eye enye. Ekeme ndidi emetiene okụt ke nditọete nnyịn ẹnyene nsio nsio enọ. Ndusụk nditọete iren ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ ndinọ utịn̄ikọ, mbon en̄wen ẹdiọn̄ọ ndinam ndutịm. Ediwak nditọete iban ẹnen̄ede ẹfọn ke ndikpep mbufa usem nnyụn̄ n̄kwọrọ ikọ ke usem oro, ke ini mbon en̄wen ẹnen̄erede ẹfiọk ndin̄wam mbon emi idem ememde m̀mê ndise mban̄a mbon emi ẹdọn̄ọde. (Rome 16:1, 12) Ndi esịt inemke fi ndidu esop kiet ye utọ nditọete emi?

3. Mme mbụme ewe ke idibọrọ ke ibuotikọ emi?

³ Edi ndusụk nditọete nnyịn, akpan akpan mme uyen ye  mbon emi ẹnade baptism obufa, ẹkeme ndikere ke inyeneke se mmimọ ikemede ndinam kan̄a ke esop. Didie ke ikeme ndin̄wam mmọ ẹfiọk ke enyene se mmọ ẹkemede ndinam? Ntak emi ikpodomode ndikpebe Jehovah nnyụn̄ n̄kụt nti edu ye ukeme oro nditọete nnyịn ẹnyenede?

4, 5. Didie ke Judges 6:11-16 owụt ke Jehovah esikụt se mme asan̄autom esie ekemede ndinam?

⁴ Enyene mme mbụk Bible emi anamde ifiọk ke Jehovah esikụt nti edu ye ukeme mme asan̄autom esie. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini Abasi ekemekde Gideon ete anyan̄a ikọt esie osio ke ubọk mbon Midian, anaedi idem ama enen̄ede akpa enye ke ini angel ọkọkọmde enye ete: “Jehovah omodu ye afo, afo ọkpọsọn̄ owo uko.” Gideon ikadaha idemesie nte “ọkpọsọn̄ owo,” okonyụn̄ ekere ke imọ idikemeke ndinyan̄a Israel. Edi idịghe nte Jehovah ekesede enye edi oro. Jehovah ama ọfiọk se Gideon ekemede ndinam onyụn̄ ọfiọk ke imekeme ndida enye nnyan̄a Israel.—Kot Judges 6:11-16.

⁵ Jehovah ama ọfiọk ke Gideon eyekeme ndinyan̄a Israel sia enye ama okụt nte Gideon esinamde n̄kpọ. Angel Jehovah ama okụt nte enye osiode ofụri ukeme esie eyịbi wheat. Enyene n̄kpọ en̄wen emi angel oro okokụtde. Ini oro, mme ọtọin̄wan̄ ẹkesiyịbi wheat mmọ ke an̄wa man ofụm akpan̄wam mmọ efri ikpọk osion̄o. Edi Gideon ekededịbe ke obube unyịmi wine eyịbi wheat esie mbak mbon Midian ẹdidi ẹdifịk enye ẹbọ. Ata ifiọk ekedi oro! Imosụk ise nte Jehovah mîkesehe enye n̄kukụre nte ọtọin̄wan̄, edi n̄ko nte owo ọniọn̄. Ke akpanikọ, Jehovah ama okụt se Gideon ekemede ndinam onyụn̄ ọnọ enye ukpep man ekeme ndinen̄ede nnam.

6, 7. (a) Didie ke Jehovah ekese prọfet Amos, edi didie ke ndusụk nditọ Israel ẹkese enye? (b) Nso iwụt ke Amos ama ọfiọk n̄wed?

⁶ Ukem ntre, Jehovah ama okụt se prọfet Amos ekemede ndinam okposụkedi emi ediwak owo mîkadaha enye ke n̄kpọ. Amos ọkọdọhọ ke imọ idi ekpemerọn̄ ye owo emi esitịbide fig eto sycamore, kpa mfri emi mme owo ẹkesidade nte udia ubuene. Ntem, ke ini Jehovah ọkọdọn̄de enye ọkọdọhọ obio ubọn̄ esien Israel duop ẹkabade esịt, ekeme ndidi ndusụk mmọ ẹma ẹkere ke idịghe utọ owo nte enye ke Abasi ọkpọdọn̄ utom ọnọ mmimọ.—Kot Amos 7:14, 15.

⁷ Okposụkedi emi Amos okotode ekpri obio-in̄wan̄, enye ama ọfiọk nte mbon eyo mmọ ye ndidem mmọ ẹkesinamde n̄kpọ, ndien etie nte mme anyamurua emi ẹkesisan̄ade obio mmọ ẹbe ẹkesitịn̄ ẹnọ enye. Anaedi mmọ ẹma ẹsian enye nsio nsio n̄kpọ oro ẹketịbede ke idụt Israel ye mme idụt oro ẹkedude ẹkpere. (Amos 1:6, 9, 11, 13; 2:8; 6:4-6) Nta mme ekpep n̄kpọ mban̄a Bible ẹdọhọ ke Amos ama ekeme ndiwet n̄kpọ ọfọn. Enye ekewet mmemmem ikọ emi edisọpde in̄wan̄a owo onyụn̄ ọfiọk ndimen n̄kpọ ndomo ye n̄kpọ. Enye ikefeheke nditobo Amaziah, idiọk oku, etop emi Abasi ọkọdọn̄de ọnọ enye. Emi owụt ke Jehovah ikanamke ndudue ndidọn̄ Amos utom, ke enye ama okụt nti edu ye ukeme Amos emi mbon en̄wen mîkekwe.—Amos 7:12, 13, 16, 17.

8. (a) Nso ke Jehovah ọkọdọhọ David? (b) Didie ke Psalm 32:8 ekeme ndisịn udọn̄ nnọ nnyịn?

⁸ Emi owụt ke Jehovah ọfiọk se asan̄autom esie kiet kiet ekemede ndinam. Enye ama ọdọhọ Edidem David ke iyada enye usụn̄ inyụn̄ ‘itịn̄ enye enyịn ke idem.’ (Kot Psalm 32:8.) Didie  ke emi esịn udọn̄ ọnọ nnyịn? Jehovah ekeme ndinam nnyịn inam n̄kpọ emi nnyịn mîkpekereke-kere ke ikpanam. Ukem nte eti andikpep ekemede ndin̄wam eyen ufọkn̄wed esie, Jehovah ekeme ndikpep nnyịn n̄kpọ sụn̄sụn̄ tutu nnyịn ikeme ndinam ofụri ukeme nnyịn. Ndien ekeme ndidi nditọete nnyịn ke enye edida in̄wam nnyịn. Didie ke enye ekeme ndinam emi?

9. Didie ke ikeme ‘ndise mban̄a’ mbubehe mbon en̄wen nte Paul eketemede?

⁹ Paul ama eteme kpukpru mme Christian ete “ẹse ẹban̄a” mbubehe nditọete mmọ. (Kot Philippi 2:3, 4.) Nso ke item emi ọwọrọ? Ọwọrọ ke ana isidomo ndifiọk se owo kiet kiet ẹkemede ndinam inyụn̄ itịn̄ inọ mmọ. Esitie fi didie ke ini owo etịn̄de n̄kpọ emi anamde ke esop onyụn̄ ọdọhọde ke imama? Esinem etieti, esinyụn̄ anam owo enen̄ede esịn idem anam ofụri ukeme esie. Kpasụk ntre, ke ini isiande nditọete nnyịn adan̄a nte imade se mmọ ẹnamde, imesin̄wam mmọ ẹnen̄ede ẹsịn idem ẹnam n̄kpọ Abasi.

10. Mmanie ke enen̄ede oyom inọ ntịn̄enyịn?

¹⁰ Mmanie ke enen̄ede oyom inọ ntịn̄enyịn? Imọfiọk ke idụhe owo nnyịn ndomokiet emi mîyomke ẹnọ imọ ntịn̄enyịn, edi akpana ẹnam mme uyen ye mbon emi ẹnade baptism obufa ẹtiene ẹbuana ke ndutịm esop. Emi ayanam mmọ ẹkụt ke imenyene ufọn ke esop. Bible esịn udọn̄ ọnọ nditọete emi ete ẹnyanade ẹbịne mme ifetutom ke esop. (1 Tim. 3:1) Edi edieke mmọ ẹkerede ke owo idaha utom mmimọ ke n̄kpọ, emi ekeme ndinam mmọ ẹkûsin idem aba ke utom Jehovah.

11. (a) Didie ke ebiowo akan̄wam akparawa kiet etre ndikop bụt? (b) Nso ke mbụk Julien emi ekpep fi?

¹¹ Ebiowo emi ekerede Ludovic ọdọhọ ke edieke ẹwụtde eyenete ke imama enye, ke emi ayanam enye ọsọp ọkọri ke esop. Eyenete kiet emi ẹken̄wamde ke utọ usụn̄ emi edi Julien. Ludovic ama okụt ke Julien edi owo o-bụt, ndien edieke Julien ọdọhọde isịn idem inam n̄kpọ ke esop, ekesitie enye nte imọ idiọn̄ọke se inamde ye nte ke imọ isụk inamke ọfọn. Ludovic ọdọhọ ete: “Edi mma n̄kụt ke enye esinen̄ede ọfọn ido onyụn̄ ama ndin̄wam mme owo.” Ntem, utu ke Ludovic ndikụt ndudue nnọ Julien, enye akakam ese nti edu Julien onyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ enye. Oro ama an̄wam Julien akabade edi asan̄autom unamutom, ndien nte ini akakade edi asiakusụn̄ ofụri ini.

12. Nso ke oyom inam edieke iyomde ndin̄wam owo anam ofụri ukeme esie? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹² N̄kpọ kiet emi ekemede ndin̄wam nnyịn in̄wam mbon en̄wen ẹnam ofụri ukeme mmọ edi ndikụt nti n̄kpọ ke idem mmọ. Nte ikokụtde ke mbụk Julien oro, ikpanaha iyak mme n̄kpọ oro owo mînamke ọfọn akpan nnyịn ndikụt mme n̄kpọ emi enye anamde ọfọn. Akpana in̄wam enye enen̄ede anam mme n̄kpọ oro enye ọdiọn̄ọde ndinam. Se Jesus akanamde ye apostle Peter edi emi. Jesus ama ọdọhọ ke Peter ọyọsọn̄ọ ada nte akwa itiat, kpa ye emi eketiede nte ke Peter ikenyeneke iwụk ndusụk ini.—John 1:42.

13, 14. (a) Didie ke Barnabas akan̄wam Mark? (b) Didie ke ebiowo kiet akan̄wam ekpri akparawa kiet kpa nte ẹken̄wamde Mark? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

¹³ Barnabas n̄ko ama an̄wam John, emi enyịn̄ Rome esie ekedide Mark. (Utom 12:25) Mark ‘akasan̄a utom ọnọ’ Paul ye Barnabas ke akpa isan̄ isụn̄utom  Paul. Edi ke ini mmọ ẹsịmde Pamphylia, Mark ama ọkpọn̄ mmọ. Paul ye Barnabas ikenyeneke eke an̄wamde mmọ aba. Mmọ ẹkesan̄a ikpọn̄ ke idiọk ebiet oro mbon n̄wo ẹkesiyọhọde. (Utom 13:5, 13) Nso ke Barnabas akanam? Enye ekenen̄ede ese nti edu Mark, isehe mmeme esie. Enye ikadaha Mark nte owo emi mînyeneke iwụk. Nte ini akakade, enye ama ọnọ Mark ukpep, onyụn̄ an̄wam enye akabade edi Christian emi ọsọn̄de idem. (Utom 15:37-39) Ke isua ifan̄ ẹbede, Mark ama aka Rome akan̄wam Paul ke ufọk-n̄kpọkọbi. Ndien Paul ama otoro Mark ke leta emi enye ekewetde ọnọ ẹsọk mbon Colossae. (Col. 4:10) Ekere ke eketie Barnabas didie ke idem ke ini Paul ọkọdọhọde enye ọdọhọ Mark edin̄wam imọ?—2 Tim. 4:11.

¹⁴ Kere ban̄a uwụtn̄kpọ en̄wen. Ebiowo emi ekerede Alexandre etịn̄ nte eyenete kiet akan̄wamde imọ, ete: “Ke ini n̄kedide ekpri akparawa, bụt ama esinam mi ke ini ẹkotde mi ndibọn̄ akam ke otuowo. Ebiowo kiet ama eteme mi nte n̄kpetịmde idem ye se n̄kpanamde mbak idem edinen̄ede enyek mi. Utu ke ndibiere ke imọ idisikotke mi ndibọn̄ akam ke otuowo, enye ama esiwak ndidọhọ mbọn̄ akam ke mbono an̄wautom. Idem ikenyekke mi aba nte ini akakade.”

15. Didie ke Paul okowụt ke imama nditọete imọ?

¹⁵ Ke ini ikụtde ke eyenete nnyịn enyene eti edu, ndi imesitoro enye? Ke Rome ibuot 16, Paul ama ọkọm se ibede nditọete 20 ke ntak nti edu mmọ. (Rome 16:3-7, 13) Ke uwụtn̄kpọ, Paul ama ọdọhọ ke Andronicus ye Junias ẹsan̄a utom ẹnọ Christ ẹbịghi ẹkan imọ, ndien emi owụt ke mmọ ẹma ẹnyene ime. Paul ama onyụn̄ ọkọm eka Rufus ke ndikese mban̄a enye.

16. Nso ikeme nditịbe ke ini itorode mme uyen?

¹⁶ Nnyịn n̄ko imekeme ndin̄wam mme owo ke ini itorode mmọ ke ofụri esịt. Da ekpri akparawa emi ekerede Rico, emi odụn̄de ke France, ke uwụtn̄kpọ. Idem ama emem enye ke ntak emi ete esie emi mîdụhe ke esop mîkayakke enye ana baptism. Rico ekekere ke ana ibet tutu ima ikpon, imọ inam n̄kpọ Jehovah nte ikpanamde. Enye ama esifụhọ n̄ko ke ntak emi ẹsisakde enye ke ufọkn̄wed. Frédéric, ebiowo emi ẹkedọhọde esikpep enye n̄kpọ, ọdọhọ ete: “Mma ntoro Rico sia ubiọn̄ọ oro enye okosobode okowụt ke enye esinyene uko etịn̄ se enye enịmde ke akpanikọ ọnọ mbon en̄wen.” Ikọ emi ama ọsọn̄ọ Rico idem, anam enye ebiere ndika iso nnịm nti uwụtn̄kpọ, onyụn̄ an̄wam enye ekpere ete esie. Rico ama ana baptism ke ini enye ekedide isua 12.

17. (a) Didie ke ikeme ndin̄wam nditọete nnyịn ẹkọri? (b) Didie ke isụn̄utom kiet akan̄wam n̄kparawa kiet, ndien nso ikedi utịp?

¹⁷ Ini ekededi emi itorode eyenete ke utịn̄ikọ esie m̀mê ke n̄kpọ en̄wen oro enye etịmde anam, nnyịn in̄wam  enye aka iso esịn idem anam n̄kpọ Jehovah. Sylvie, * emi anamde utom ke Bethel France ke ediwak isua, ọdọhọ ke nditọete iban ẹkeme nditiene ntoro nditọete iren. Enye ọdọhọ ke ida nditoro nditọete nte utom imọ. (N̄ke 3:27) Nditọete iban ẹsiwak ndikụt n̄kpri n̄kpri n̄kpọ emi irenowo mîsisọpke ikụt. Ntem, ke ini eyenete an̄wan otorode nditọete iren, itoro esie ye eke ikpọ nditọete iren eken ayanam mmọ ẹdọdiọn̄ ẹsịn idem ẹnam n̄kpọ Abasi. Jérôme, emi edide isụn̄utom ke French Guiana, an̄wam ediwak n̄kparawa ẹnam utom isụn̄utom. Enye ọdọhọ ete: “Mmokụt ke mma nsiak akpan n̄kpọ oro n̄kparawa ẹnamde ke an̄wautom m̀mê eti ibọrọ oro mmọ ẹnọde, nnyụn̄ ntoro mmọ ke n̄kpọ oro, ke emi esinam mmọ ẹnen̄ede ẹnyene uko ẹnyụn̄ ẹsịn idem ẹnam ofụri ukeme mmọ.”

18. Ntak emi ọfọnde ndidiana ye n̄kparawa nnam utom esop?

¹⁸ Edieke idianade ye nditọete nnyịn inam utom esop, imekeme ndin̄wam mmọ ẹnam n̄kpọ ọfọn akan nte mmọ ẹsinamde. Ke uwụtn̄kpọ, ebiowo ekeme ndidọhọ akparawa emi ọdiọn̄ọde kọmputa emịn̄ n̄kpọ emi ikpọ owo ẹdimade ke jw.org ada ọsọk mmọ. Mîdịghe edieke anamde utom ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄, emekeme ndidọhọ ekpri akparawa edida ye afo anam. Emi ayanam enyene ifet ndikụt se enye ekemede ndinam, otoro enye, onyụn̄ okop ekikere esie.—N̄ke 15:23.

19, 20. Ntak emi ikpan̄wamde mbon en̄wen ẹkọri?

¹⁹ Ke ini Jehovah ekemekde Joshua ete ada nditọ Israel usụn̄, Enye ama ọdọhọ Moses ete ‘esịn udọn̄ ọnọ enye’ onyụn̄ ‘ọsọn̄ọ enye idem.’ (Kot Deuteronomy 3:28.) Ediwak owo ke ẹdụk esop Abasi ke ofụri ererimbot. Kpukpru owo ke esop—idịghe mbiowo kpọt—ẹkpenyene ndin̄wam n̄kparawa ye mbufa owo ẹnam ofụri ukeme mmọ. Edieke inamde emi, ediwak owo ẹyetọn̄ọ utom uyọhọ ini, ediwak owo ẹyenyụn̄ “ẹdot ndikpep mbon en̄wen” n̄kpọ.—2 Tim. 2:2.

²⁰ Edide idu ke esop emi ama okodu ebịghi m̀mê ke otu emi ọkọride man akabade edi esop, ẹyak itịm mme owo idem inọ ini iso. N̄kpọ kiet emi edin̄wamde nnyịn edi ndikpebe Jehovah, emi esisede nti edu ye ukeme mme asan̄autom esie.