Mme Akpan N̄kpọ Ẹtode N̄wed Judges
Ikọ Jehovah Enyene Uwem
Mme Akpan N̄kpọ Ẹtode N̄wed Judges
JEHOVAH esinam n̄kpọ didie ke ini ikọt esie ẹkpọn̄de enye ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndituak ibuot nnọ mme nsunsu abasi? Nso edieke edide mmọ isikopke uyo esie edi ẹsemede ẹkot enye n̄kukụre ke ini mmọ ẹdụkde afanikọn̄? Ndi Jehovah esinyan̄a mmọ ke utọ ini emi? N̄wed Judges ọbọrọ mme mbụme emi ye mme akpan mbụme eken. Prọfet Samuel ekewet n̄wed emi ke n̄kpọ nte isua 1100 M.E.N., enye ọdọn̄ọ mme n̄kpọntịbe oro ẹkedade itie ke n̄kpọ nte ufan̄ isua 330—ọtọn̄ọde ke ini oro Joshua akakpade tutu esịm ini oro ẹkedoride akpa edidem Israel ke ebekpo.
Sia edide ubak okopodudu ikọ m̀mê etop Abasi, n̄wed Judges enen̄ede enyene ufọn ọnọ nnyịn. (Mme Hebrew 4:12) Mme inem inem mbụk oro ẹwetde ke enye ẹnam nnyịn ifiọk edu Abasi. Se nnyịn ikpepde ito mme mbụk emi ẹsọn̄ọ mbuọtidem nnyịn ẹnyụn̄ ẹn̄wam nnyịn ndimụm “ata uwem” n̄kama, kpa nsinsi uwem ke obufa ererimbot emi Abasi ọn̄wọn̄ọde. (1 Timothy 6:12, 19; 2 Peter 3:13) Edinyan̄a oro Jehovah ọnọde ikọt esie edi ntabinse akwa edinyan̄a oro Eyen esie, Jesus Christ, edinọde ke ini iso.
NTAK ẸKEYOMDE MME EBIEREIKPE?
Ke ẹkande ndidem isọn̄ Canaan ke idak ndausụn̄ Joshua, mme esien Israel kiet kiet ẹka ẹkeda isọn̄ oro ẹkedemede ẹnọ mmọ ẹnyene. Nte ededi, nditọ Israel ibịnke mme andidụn̄ isọn̄ oro ifep. Emi ọkọk afia ọnọ mmọ.
Emana efen oro “mîfiọkke Jehovah, mînyụn̄ ifiọkke n̄kpọ emi enye akanamde ọnọ Israel,” adaha ada ke Joshua ama akakpa. (Judges 2:10) Akan oro, mmọ ẹnam ediomi ndọ ye mbon Canaan ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ mme abasi mmọ. Ntre Jehovah ayak nditọ Israel esịn ke ubọk mme asua mmọ. Nte ededi, ke ini ẹnen̄erede ẹfịk mmọ, nditọ Israel ẹseme ẹnọ ata Abasi ẹte enye an̄wam mmimọ. Utọ idaha oro odude ke ido ukpono, n̄kaowo, ye ke ukara mi anam Jehovah emek udịm udịm mme ebiereikpe man ẹnyan̄a ikọt esie ẹsio mme asua ke ubọk.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
1:2, 4—Ntak ẹbemde iso ẹmek esien Judah ndida udeme isọn̄ esie nnyene? Nte ido edide, esien Reuben emi edide akpan Jacob ke ẹkpebem iso ẹmek. Edi Jacob ama etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ mbemiso enye akpade ete ke Reuben idiforoke koro enye ama ọduọk unen itie akpan esie. Ẹkenyene ndisuan Simeon ye Levi emi ẹkenamde n̄kpọ afai afai, ndọn̄ ke Israel. (Genesis 49:3-5, 7) Ntem, ọyọhọ esien iba oro ọkọbọde udeme esie ekedi Judah, ọyọhọ eyen Jacob inan̄. Simeon emi eketienede Judah akan̄wana ye Canaan ọkọbọ n̄kpri ubak isọn̄ emi ẹkedude ke nsio nsio ebiet ke akamba ikpehe isọn̄ oro ẹkenọde Judah. *—Joshua 19:9.
1:6, 7—Ntak emi ẹkesịbede obodom, m̀mê akpan, nnuenubọk ye nnuenukot ndidem oro ẹkekande ke ekọn̄? Etie nte owo oro ẹkesịbede akpan nnuenubọk ye akpan nnuenukot ikekemeke ndin̄wana ekọn̄. Didie ke owoekọn̄ oro mîkenyeneke akpan nnuenubọk ekpekekeme ndikama ofụt m̀mê eduat n̄n̄wana ekọn̄? N̄ko-n̄ko owo oro ẹkesịbede akpan nnuenukot ikekemeke ndinen̄ede nsan̄a.
Se Nnyịn Ikpepde:
2:10-12. Ana nnyịn inyene ndutịm ukpepn̄kpọ Bible ofụri ini mbak ‘idifre mme n̄kpọ emi Jehovah anamde.’ (Psalm 103:2, NW) Oyom mme ete ye eka ẹsịn akpanikọ n̄wed Abasi ke esịt nditọ mmọ.—Deuteronomy 6:6-9.
2:14, 21, 22. Jehovah esinyene ntak oro enye ayakde idiọkn̄kpọ etịbe ọnọ mme ọsọn̄ibuot ikọt esie—man otụnọ mmọ, anam mmọ ẹsana, onyụn̄ onụk mmọ ndifiak mbịne enye.
JEHOVAH ANAM MME EBIEREIKPE ẸDAHA ẸDA
Inem inem mbụk aban̄ade edinam mme ebiereikpe ọtọn̄ọ ye Othniel ndisio nditọ Israel ke ufụn isua itiaita oro mmọ ẹkedụkde ẹnọ edidem Mesopotamia. Ke adade usọ usọ usụn̄ anam n̄kpọ uko uko, Ehud Ebiereikpe owot Eglon, okpon-ubom edidem Moab. Enyene-uko Shamgar ada eto ukịm-enan̄ owot Philistine 600 ke idemesie. Ke ọbọde nsịnudọn̄ oto Deborah, emi edide prọfet an̄wan, ọkọrọ ye un̄wam Jehovah, Barak ye mbonekọn̄ esie 10,000 emi ẹkamade ukeuke n̄kpọekọn̄ ẹkan okopodudu udịmekọn̄ Sisera. Jehovah emek Gideon onyụn̄ anam enye ye mbonekọn̄ esie 300 ẹkan mbon Midian.
Jehovah ada Jephthah anyan̄a nditọ Israel osio nditọ Ammon ke ubọk. Tola, Jair, Ibzan, Elon, ye Abdon ẹsịne n̄ko ke otu owo 12 oro ẹdide ebiereikpe ke Israel. Samson, emi an̄wanade ye mme Philistine, ekedi akpatre Ebiereikpe ke Israel.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
4:8—Ntak emi Barak ọkọsọn̄ọde ọdọhọ prọfet an̄wan oro Deborah asan̄a ye imọ aka an̄waekọn̄? Etie nte Barak ekekere ke imọ itịmke inyene odudu ndin̄wana ye udịmekọn̄ Sisera. Prọfet an̄wan oro ndisan̄a ye enye ọyọsọn̄ọ enye ye udịmekọn̄ esie idem nte ke Abasi ada mmimọ usụn̄, ndien emi ayanam mmọ ẹnyene uko. Do, Barak ndisọn̄ọ nyịre nte Deborah asan̄a ye imọ ikedịghe idiọn̄ọ mmeme edi okowụt ke Barak enyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem.
5:20—Didie ke ntantaọfiọn̄ ẹketie ke enyọn̄ ẹn̄wana ekọn̄ ẹnọ Barak? Bible itịn̄ke m̀mê emi akada aban̄a un̄wam oro angel ọkọnọde, m̀mê itiat obuma oro ẹkedepde nte edịm emi mme ọfiọkn̄kpọ owo Sisera ẹkedọhọde ke edi idiọn̄ọ afanikọn̄, m̀mê edikan oro mme asiak ntantaọfiọn̄ ẹkedọhọde ke Sisera ayakan emi mîkosụhu. Nte eyịghe mîdụhe, Abasi ama enyene ubọk ke n̄kpọ emi ke usụn̄ kiet m̀mê eken.
7:1-3; 8:10—Ntak emi Jehovah ọkọdọhọde ke mbonekọn̄ Gideon emi ẹkedide 32,000 ẹma ẹwak ẹkaha ndin̄wana ye mbonekọn̄ mme asua emi ẹkedide 135,000? Ntak ekedi koro Jehovah ama eben̄e idem ndinọ Gideon ye mbonekọn̄ esie edikan. Abasi ikoyomke mmọ ẹkere ke mmimọ ikakan mbon Midian ke odudu idem mmimọ.
11:30, 31—Ke ini Jephthah akakan̄ade akan̄a esie, ndi enye okoyom ndiwa owo? Utọ n̄kpọ oro ikakam idụkke Jephthah ekikere, koro Ibet ọkọdọhọ ete: “Kûyak ẹkụt owo ke otu fo eke adade eyen-eren esie, m̀mê eyen esie an̄wan esịn ke ikan̄.” (Deuteronomy 18:10) Nte ededi, Jephthah ekenyene owo ke ekikere idịghe unam. Etie nte nditọ Israel ikesinịmke mme unam oro ẹkedotde ndida n̄wa uwa ke ufọk mmọ. Ndien ndiwa unam ikpedịghe n̄kpọ oro Jephthah akpakan̄ade akan̄a. Jephthah ama ọfiọk ke ekeme ndidi adiaha imọ ediwọrọ ke ufọk imọ edisobo imọ. Ndien enye ke ẹkenyene ndiwa nte “edifọp uwa,” ọwọrọde ke adiaha esie ekenyene ndiyak idemesie ofụri ofụri nsịn ke utom Jehovah ke edisana ebiet.
Se Nnyịn Ikpepde:
3:10. Ndikụt unen ke mme ubọkọkọ eke spirit ikọn̄ọke ke ifiọk owo, edi ọkọn̄ọ ke spirit Jehovah.—Psalm 127:1.
3:21. Ehud ama ada ofụt esie anam n̄kpọ uko uko ye ke usọ. Ana nnyịn inyene usọ ke ndikama “ofụt Spirit, emi edide ikọ Abasi.” Emi ọwọrọ ke ana nnyịn ida N̄wed Abasi inam n̄kpọ uko uko ke utom ukwọrọikọ.—Ephesus 6:17; 2 Timothy 2:15.
6:11-15; 8:1-3, 22, 23. Nsụhọdeidem Gideon ekpep nnyịn akpan n̄kpọ ita: (1) Ke ini ẹnọde nnyịn ifetutom, nnyịn ikpekere iban̄a nte idinamde utom oro asan̄ade ye ifetutom oro ẹnọde nnyịn utu ke ndikere mban̄a uwọrọiso m̀mê uku emi ifetutom oro edinọde nnyịn. (2) Ke ini inamde n̄kpọ ye mbon oro ẹsisọpde nditọhọ, oyowụt eti ibuot ndisụhọde idem. (3) Nsụhọdeidem idiyakke nnyịn iyom akamba itie.
6:17-22, 36-40. Ana nnyịn n̄ko idu ke ukpeme ikûnyụn̄ ‘inịm kpukpru ikọ spirit ke akpanikọ.’ Utu ke oro, oyom nnyịn ‘idomo mme ikọ spirit ise m̀mê mmọ ẹdi eke Abasi.’ (1 John 4:1) Man ebiowo Christian oro ẹmekde obufa okụt ete ke item oro imọ iyomde ndinọ enen̄ede ọkọn̄ọ ke Ikọ Abasi, oyowụt eti ibuot enye ndibọ ifiọk nto ebiowo oro etịmde enyene mbufiọk.
6:25-27. Gideon ama anam n̄kpọ ye mbufiọk mbak ediyat mme andibiọn̄ọ enye esịt nte mîdotke. Ke ini ikwọrọde eti mbụk, ana ikpeme nte itịn̄de ikọ mbak idiyat mbon en̄wen esịt.
7:6. Ke ini iyomde ndinam n̄kpọ Jehovah, nnyịn ikpebiet mbonekọn̄ Gideon 300—idu ke ukpeme ye ke edidemede.
9:8-15. Ekpedi ndisịme didie ntem ndinam n̄kpọ ntan̄idem ntan̄idem nnyụn̄ nnyene ọkpọsọn̄ udọn̄ kaban̄a akamba itie m̀mê odudu!
11:35-37. Nte eyịghe mîdụhe, eti uwụtn̄kpọ Jephthah ekedi akpan n̄kpọ oro akanamde adiaha esie enyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem ye edu n̄waidem. Mfịn, mme ete ye eka ẹkeme ndinịm utọ uwụtn̄kpọ oro nnọ nditọ mmọ.
11:40. Nditoro owo oro enyịmede ndinam utom Jehovah ekeme ndisịn udọn̄ nnọ enye.
13:8. Man mme ete ye eka ẹkeme ndinọ nditọ mmọ ukpep, mmọ ẹkpenyene ndibọn̄ akam nnọ Jehovah nyom ndausụn̄ nnyụn̄ nnam item esie.—2 Timothy 3:16.
14:16, 17; 16:16. Ndida eyet ye uyịre uyịre ikọ nyịk owo anam se enye mîkoyomke ndinam ekeme ndibiat itie ebuana.—Mme N̄ke 19:13; 21:19.
MME IDIỌKN̄KPỌ EKEN ORO ẸKENAMDE KE ISRAEL
Akpatre ikpehe n̄wed Judges esịne n̄wọrọnda mbụk iba. Akpa mbụk aban̄a eren oro ekerede Micah, emi anamde edisọi n̄kpọ enịm ke ufọk esie onyụn̄ anam Levite kiet akabade edi oku esie. Ke ẹma ẹkesobo obio Laish, m̀mê Leshem, esien Dan ẹbọp obio mmọ ẹnyụn̄ ẹkot enye Dan. Mmọ ẹbọ Micah edisọi n̄kpọ ye oku esie, ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ orụk utuakibuot efen ke Dan. Etie nte ẹda Laish ẹnyene mbemiso Joshua akpade.—Joshua 19:47.
Ọyọhọ mbụk iba aban̄a n̄kpọntịbe oro adade itie esisịt ini ke Joshua ama akakpa. Ediwak iren ke obio Gibeah eke Benjamin ẹdan̄ n̄wan Levite kiet, ndien emi anam ẹkpere ndisobo ofụri esien Benjamin mfep—iren 600 kpọt ẹbọhọ. Nte ededi, etisịm ini oro David adade ukara, ẹnam eti ndutịm oro ayakde mmọ ẹdọ ediwak iban, ndien ibat mmọ ekpere ndikọri nsịm mbonekọn̄ 60,000.—1 Chronicles 7:6-11.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
17:6; 21:25—Edieke “kpukpru owo [ẹkenamde] nte mmọ ẹmade,” ndi emi ikanamke ndutịme odu? Ikanamke, koro Jehovah ama anam ndutịm man ọnọ ikọt esie ndausụn̄. Enye ama ọnọ mmọ Ibet onyụn̄ enịm mme oku man ẹkpep mmọ usụn̄ esie. Akwa oku ama esida Urim ye Thummim obụp Abasi ata mme akpan n̄kpọ. (Exodus 28:30) Kpukpru obio ẹma ẹnyene mbiowo n̄ko oro ẹkekemede ndinọ nti item. Kpukpru nti ndutịm emi ẹma ẹsinam eyen Israel oro akamade nditiene mmọ enyene eti ubieresịt. Ntem, eyen Israel ndikanam ‘nte enye amade’ ọkọwọrọ ndinam se ifọnde. Ke n̄kan̄ eken, edieke owo okofụmide Ibet onyụn̄ anam ubiere idemesie ke n̄kpọ aban̄ade ido uwem ye utuakibuot, emi ama esida afanikọn̄ edi.
20:17-48—Ntak emi Jehovah akayakde nditọ Benjamin ẹkan mme esien eken utịm ikaba, okposụkedi esien Benjamin ke ẹkenyene ndinọ ufen? Ke ndiyak ẹbem iso ẹkan mme esien oro ẹkenamde akpanikọ, Jehovah okoyom ndise m̀mê mmọ ẹnen̄ede ẹbiere ndisio idiọkn̄kpọ mfep ke Israel.
Se Nnyịn Ikpepde:
19:14, 15. Mbon Gibeah ndikesịn ndikama isenowo okowụt ke mmọ ikenyeneke eti ido uwem. Ẹteme mme Christian ẹte “ẹbịne ndikama isen owo.”—Rome 12:13.
Edinyan̄a Oro Edide ke Iso
Ke mîbịghike, Obio Ubọn̄ Abasi emi Christ Jesus edide Andikara oyosobo idiọk ererimbot emi onyụn̄ ada akwa edinyan̄a ọsọk mbon edinen ido ye mmọ eke ẹfọnde ẹma. (Mme N̄ke 2:21, 22; Daniel 2:44) ‘Ndien kpukpru mme asua Jehovah ẹyetak, edi mmọ eke ẹmade Jehovah ẹditie nte utịn ke ini enye asiahade ke odudu esie.’ (Judges 5:31) Ẹyak nnyịn iwụt ke idi mme andima Jehovah ebe ke ndinam mme n̄kpọ oro nnyịn ikpepde ke n̄wed Judges.
Ata akpan n̄kpọ oro ẹwụtde ndien ndien ke n̄wed Judges edi: Ndisụk ibuot nnọ Jehovah esida akpakịp edidiọn̄ edi, ke adan̄aemi nsọn̄ibuot esidade ndiọi utịp edi. (Deuteronomy 11:26-28) Edi akpan n̄kpọ didie ntem ndida ‘ofụri esịt nsụk ibuot’ nnọ uduak Abasi oro ẹyararede ẹnọ nnyịn!—Rome 6:17; 1 John 2:17.
[Ikọ idakisọn̄]
^ ikp. 10 Owo ikọnọhọ mme Levite isọn̄ ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ke mîbọhọke obio 48 oro ẹkedude ke nsio nsio ikpehe ke Israel.
[Ndise obio ke page 25]
(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)
“Jehovah anam mme ebiereikpe ẹdaha ẹda eke ẹnyan̄ade mmọ ẹsio ke ubọk mmọ eke ẹfịkde mmọ.”—Judges 2:16
MME EBIEREIKPE
1. Othniel
2. Ehud
3. Shamgar
4. Barak
5. Gideon
6. Tola
7. Jair
8. Jephthah
9. Ibzan
10. Elon
11. Abdon
12. Samson
DAN
MANASSEH
NAPHTALI
ASHER
ZEBULUN
ISSACHAR
MANASSEH
GAD
EPHRAIM
DAN
BENJAMIN
REUBEN
JUDAH
[Ndise ke page 26]
Nso ke afo ekekpep oto Barak ndisọn̄ọ nyịre nte Deborah etiene imọ aka an̄waekọn̄?