MIIRI NIN NA: I bɛ ka yala musée dɔ kɔnɔ monuments kɔrɔw bɛ lajɛ yɔrɔ min na. I ɲɛ b’a la ko waati ye wo bila monument dɔw la, ka dɔw koyokoyo ani ka dɔ wɛrɛw yɛrɛ tiɲɛ. Dɔw yɛrɛ fan dɔw tɛ u la bilen. Nka kelen bɛ yen min maralen don ka ɲɛ, a ɲɛ kaɲi wa a fan bɛɛ dafalen don. O la i bɛ musée ɲɛminɛbaga ɲininka ko: “Yala nin monument ye kura ye ka tɛmɛn tɔw kan wa?” A b’i jaabi ko: “Ayi, ale de ka kɔrɔ ni tɔw bɛɛ ye, wa baara ma deli ka kɛ a kan walasa ka a lakuraya.” I b’a ɲininka tuguni ko: “Yala ale de lakana na ka tɛmɛn tɔw kan wa?” A b’i jaabi ko: “Ayi, sanbaw ni fiɲɛbaw ye ale yɛrɛ de sɔrɔ kosɛbɛ. Wa mɔgɔ caman y’a ɲini ka a tiɲɛ.” O la i kabakoyalen b’a ɲininka ko: ‘O tuma na, a dilanna ni mun de ye?’

Sira dɔ fɛ, Bibulu bɛ i n’a fɔ nin dagabana monument. Gafe kɔrɔba don min ka kɔrɔ ni gafe caman ye. Tiɲɛ don ko gafe kɔrɔ wɛrɛw bɛ yen, nka ikomi monuments tiɲɛnen ninnu, waati ye nɔ bila o gafe kɔrɔ ninnu caman na. Misali la, u bɛ kuma minnu fɔ science hukumu kɔnɔ, faamuyali kuraw nana o kumaw kɔkari. U bɛ kuma minnu fana fɔ kɛnɛya ko la, olu dɔw bɛ se ka mɔgɔw ka kɛnɛya bila farati la. Gafe kɔrɔ ninnu caman yɔrɔ caman tunnuna walima ka tiɲɛ kosɛbɛ.

Nka danfara ba de bɛ o gafew ni Bibulu cɛ. A kumaw sɛbɛnni daminɛ na, a ka ca ni san 3500 ye, nka foyi ma a sɔrɔ. Tariku kɔnɔna na, mɔgɔw y’a kɛlɛ—k’a jeni, k’a ɲini ka a kumaw bali u ka jɛnsɛn, ani ka nkalon kumaw fɔ a ko la—nka o bɛɛ la, u ma se ka Bibulu latunun. Dɔnniya kuraw ma se k’a jira ko a kumaw waati tɛmɛnna. A bɛ fɛn caman fɔ min b’a jira ko hakilitigiya b’a kɔnɔ.—Yɔrɔ koorilen lajɛ “Dépassée ou en avance sur son temps?”

A bɛ se ka kɛ ko i b’i yɛrɛ ɲininka ko: ‘Yala Bibulu kalansiraw bɛnnen don an ka waati ma tiɲɛ yɛrɛ la wa?’ Walasa ka o ɲininkali jaabi, i yɛrɛ ɲininka: ‘Hadamadenw ka gɛlɛyaw bɛɛ la belebelew ye jumɛnw ye sisan? U ka gɛlɛyaw bɛɛ la jugumanw ye jumɛnw ye?’ A bɛ se ka kɛ ko i bɛ miiri ninnu na: kɛlɛw, gɛlɛya min ɲɛsinnen don fiɲɛ tiɲɛni ma, sariya sɔsɔli kow walima yurukuyuruku kow. Sisan e ka fɛn dɔw lajɛ Bibulu bɛ an kalan minnu na. I kɛtɔ ka u lajɛ, i yɛrɛ ɲininka: ‘Ni mɔgɔw tun bɛ nin kumaw sira taama, yala ɲɛnamaya tun tɛna fisaya diɲɛ kɔnɔ wa?’

BƐN KA DIYA MƆGƆW YE

“Minnu b’a ɲini hɛrɛ ka to mɔgɔw ni ɲɔgɔn cɛ, olu ye dubadenw ye, katuguni u na wele Ala denw.” (Matiyu 5:9) “Aw yɛrɛw ta fan fɛ, hɛrɛ ka to aw ni mɔgɔw bɛɛ cɛ, ni o bɛ se ka kɛ.”—Romɛkaw 12:18.

MAKARI NI YAFA

“Makarikɛlaw ye dubadenw ye, katuguni makari na kɛ u la.” (Matiyu 5:7) “A’ ye ɲɔgɔn ka kow muɲu. Ni a bɛ mɔgɔ dɔ kɔnɔ ko dɔ y’a hakɛ ta, aw ka yafa ɲɔgɔn ma. Matigi [Jehova] yafara aw ma cogo min na, aw fana ka yafa ɲɔgɔn ma ten dɛ.”—Kolosekaw 3:13.

FARAFARALI KANA KƐ SIYAW NI ƝƆGƆN CƐ

Ala “ye siyaw bɛɛ da joli kelen na, ka u sigi dugukolo fan bɛɛ la.” (Kɛwalew 17:26) “Ala tɛ mɔgɔ bɔ mɔgɔ la, nka siya o siya la, mɔgɔ min bɛ siran a ɲɛ ka ko tilennen kɛ, o de ko ka di a ye.”—Kɛwalew 10:34, 35.

KA AN JANTO DUGUKOLO LA

“Matigi [Jehova] Ala ye o cɛ bila Edɛn nakɔtu la, ko a ka a sɛnɛ ka a kɔlɔsi.” (Jenɛse 2:15) “Dugukolo tiɲɛbaaw halaki tuma fana sera” Ala fɛ.—Jirali 11:18.

KA WASABALIYA NI JATƆYA KONIYA

“A’ ye aw janto aw yɛrɛw la ka aw yɛrɛw kɔlɔsi wasabaliya bɛɛ ma, katuguni mɔgɔ ka nafolo caya o caya, a ka ɲɛnamaya tɛ bɔ o la dɛ.” (Luka 12:15) “Jatɔya ni nɔgɔlenya sifa bɛɛ ani wasabaliya, olu tɔgɔ yɛrɛ kana fɔ aw cɛma, o tɛ bɛn Ala ka mɔgɔ senumaw ma.”—Efesekaw 5:3.

KA KƐ MƆGƆ TILENNEN YE ANI MƆGƆ YE BAARA GƐLƐN KA DI MIN YE

“An b’a fɛ ka taama cogo bɛnnen na ko bɛɛ la.” (Heburu 13:18) “Min tun bɛ sonyali kɛ, o kana sonyali kɛ tun, nka a ka jija ka baara bɛnnen kɛ.”—Efesekaw 4:28.

MƆGƆ MINNU MAGO BƐ DƐMƐ LA, KA OLU DƐMƐ

“Minnu jigi tigɛra, a’ ye olu jagɛlɛya, ka barikantanw dɛmɛ, ka muɲuli kɛ mɔgɔw bɛɛ ta fan fɛ.” (1 Tesalonikekaw 5:14) “Taa bɔ falatɔw ni muso cɛ salenw ye u ka tɔɔrɔ kow la.”—Yakuba 1:27.

Bibulu tɛ dan nin taama cogo ɲuman ninnu fɔli dɔrɔn ma. A bɛ an dɛmɛ fana ka nafa don u la ani ka u waleya an ka ɲɛnamaya kɔnɔ. An ye kalansira minnu ye, ni mɔgɔ caman tun bɛ u sira taama, yala o tun tɛna caman bɔ diɲɛ gɛlɛyabaw la wa? O b’a jira ko tiɲɛ yɛrɛ la, kalansira minnu bɛ Bibulu kɔnɔ, olu bɛ an nafa wa u bɛnnɛn don an ka waati kow ma kosɛbɛ! Nka Bibulu kalansiraw bɛ se ka nafa jumɛn ɲɛ an bɛɛ kelen kelen ye?

Hakilitigiya bɛ cɛ min na ka tɛmɛn bɛɛ kan, o y’a fɔ ko: “Jo bɛ di Ala ka hakilitigiya ma a ka kɛtaw fɛ.”(Matiyu 11:19) Yala i sɔnna o kuma ma wa? Ko min ye hakilitigiya ye tiɲɛ yɛrɛ la, o bɛ dɔn n’i y’a waleya ani ka a baara nɔw ye. O la, i bɛ se ka i yɛrɛ ɲininka: ‘Ni nafa bɛ Bibulu kumaw la tiɲɛ yɛrɛ la, yala a mankan ka nafa lase ne ma ne ka ɲɛnamaya kɔnɔ wa? Gɛlɛya minnu bɛ ne kan, a bɛ se ka ne dɛmɛ ka olu ɲɛnabɔ cogo di?’ An ka misali dɔ lajɛ.

Muso dɔ min tɔgɔ ye ko Delphine, * o ka ɲɛnamaya cogoya tun ka di a ye wa fɛn caman tun b’a bolo ka kɛ. Nka yɔrɔnin kelen, a ye gɛlɛyaw caman sɔrɔ ka tugu tugu ɲɔgɔn na. A denmuso, o min tun ye funankɛnin ye, o sara. A ka furu tiɲɛna, wa a ye gɛlɛyabaw sɔrɔ wariko ta fan fɛ. A ko: “Ne kɛra iko ne tunnunen tun don—n’denmuso wo, n’cɛ wo, n’ka so wo, ne bɔnɛna olu bɛɛ la. Ne kɛra iko mɔgɔ fu—fanga tun tɛ ne la bilen wa kun foyi de tun tɛ ne ka ɲɛnamaya la.”

O waati de la, Delphine y’a faamu ka ɲɛ ko nin kuma ninnu ye tiɲɛ yɛrɛ de ye: “An si tilew bɛ se ka mɛn ka san biwolonwula bɔ, ni mɔgɔ min barika ka bon, a bɛ se ka san bisegin sɔrɔ. O de y’a to u ka yɛrɛ bonya tɛ foyi ye sɛgɛn ni bɔnɛ kɔ. Diɲɛ latigɛ bɛ ban joona, an bɛɛ bɛ fura ka ta.”—Zaburu 90:10.

Delphine mago tun bɛ dɛmɛ la waati min na, a ye dɛmɛ sɔrɔ ka bɔ Bibulu kɔnɔ o waati la. Bibulu y’a dɛmɛ cogo min na, o bɛ mɔgɔ dabali ban. Iko barokun saba nata ninnu bɛna a jira cogo min na, Bibulu ye mɔgɔ caman dɛmɛ ka u ka gɛlɛyaw ɲɛnabɔ u kɛlɛn ka a laadilikanw sira taama. Bibulu kɛra u bolo i n’a monument min kofɔra barokun daminɛ na, a ni gafew si tɛ kelen ye minnu bɛ kɔrɔ ka u waati tɛmɛn. Yala a kɔnɔkumaw ni gafe tɔw ta tɛ kelen ye wa? Yala Ala hakilinaw de bɛ a kɔnɔ—minnu ni hadamadenw taw tɛ kelen ye wa?—1 Tesalonikekaw 2:13.

Laala, i fana y’a ye ko ɲɛnamaya kuntagala ka surun ani ko a falen don kunkow la. Ni gɛlɛyaw bɛ i kan, i bɛ se ka dususaalo, dɛmɛ ani laadilikan ɲɛnamaw sɔrɔ min?

Ko 3 lajɛ minnu fɛ Bibulu bɛ se ka i dɛmɛ i ka ɲɛnamaya kɔnɔ. A bɛ se ka i dege:

1. ka to ka i yɛrɛ tanga gɛlɛyaw ma ni o bɛ se ka kɛ.

2. ka to ka gɛlɛyaw ɲɛnabɔ ni u nana.

3. ka to ka gɛlɛyaw kun se tɛ i ye ka minnu ɲɛnabɔ.

Barokun nataw bɛna kuma o ko 3 ninnu kan.