Odẹ ukpo 1920 ẹre evbibiẹ mwẹ la odẹ ẹmwata na, a te miẹn wẹẹ, iran rọnmwẹ egbe. Te a da la ukpo 1939 vbe a biẹ mwẹ. England ẹre imẹ vbe evbibiẹ mwẹ ghaa ye. Vbe I waan dee, I ghaa lele iran yo iko, I na vbe gha mwẹ obọ vbe Owebe Ukhamwẹ Osa. I i khian sẹtin mianmian ẹghẹ okaro ne I ya gha mwẹ obọ vbe abọ ọghe owebe na. Vbe I ghi sẹ uhunmwu ogiukpo, I na mudia yan ovbi ẹkpẹti ọkpa, ne emwa ni gbẹbu mieke na gha bẹghe aro mwẹ. Vbe ẹghẹ na kha na, ukpo ehan ẹre I ghaa ye; vbe I ghi bẹghe avbe eniwanrẹn ni gbẹbu, udu mwẹ na kpan fi ẹko.

Vbe I da suẹn gha kporhu, erha mwẹ keghi gbẹnnẹ ẹmwẹ ne I khian ya gha kporhu ye ovbi ebe ọkpa rhie mẹ. Vbe I rre ukpo erẹnrẹn, mẹ ọkpa na ya sobọ vbe onurho ọ yan owa. Ọ yan owa ghi tie emwi nọ rre ovbi ebe ne erha mwẹ gbẹn rhie mẹ, I na ghi rhie ebe na tie ẹre “Let God Be True” nẹẹn, ọ na vbe miẹn mwẹ re. I na wa gha ghọghọ. Ẹre I na ghi rhulẹ bu erha mwẹ ya tama rẹn. Iwinna ikporhu kevbe iko na yo keghi ya mwẹ gha sọyẹnmwẹ, ẹre I na ghi gha hoo ne I rhiegbe ye iwinna ugamwẹ ẹghẹ hia.

Erha mwẹ keghi gu mwẹ ru emwamwa, ne The Watchtower gha sẹ mwẹ obọ vbe ẹghẹ ke ẹghẹ ne ọghe ọgbọn ya ladian. Ọ gha wa sẹ mwẹ obọ, I ghi wa tie ẹre. Ọna keghi ya mwẹ gbọyẹmwẹ ye avbe ẹmwata ni rre Baibol sayọ. Amuẹtinyan ne I mwẹ dae Jehova kegha wegbe sayọ, ẹre I na ghi ya egbe mwẹ fiohan nẹẹn.

Vbe ukpo 1950, mẹ vbe evbibiẹ mwẹ keghi yo asikoko ọkpa na do vbe New York, ne uhunmwuta ẹre khare wẹẹ, “Amuan Ọghe Ukhamwẹ Osa.” Vbọ ghi rre ẹdẹ Tọsde, August 3, Ọtẹn Nokpia Carey Barber nọ ghi do gha re ọkpa vbe Ẹbu Nọ Su, keghi ya ọta ọghe idinmwiamẹ guan. Uhunmwuta ọghe ẹdẹ Tọsde nii kegha re “Ẹdẹ Ọghe Arọndẹ Na Gie Yo Isi.” Vbe Ọtẹn Nokpia Barber ghi ya ọta ọghẹe guan fo nẹ, ọ keghi nọ ọta eva, na nọ emwa ni khian dinmwiamẹ. Ẹre ima hia ni khian  dinmwiamẹ na kpaegbe, ma na wẹẹ “Ẹẹn!” Ukpo 11 ẹre I ghaa ye vbe ẹghẹ nii, sokpan I wa rẹn wẹẹ, emwi ne I ru na wa kakabọ ru ekpataki. Vbọrhirhighayehẹ, ohan ma gu mwẹ la uwu amẹ, rhunmwuda I i gua khuẹ vbe ẹzẹ. Ọtiẹn erha mwẹ nekherhe keghi su mwẹ gha rrie ehe ne I khian na dinmwiamẹ, ọ na tama mwẹ wẹẹ, ne I ghẹ gi ohan mu mwẹ. Vbe I ghi sẹ evba, I ma zẹdẹ kpẹẹ vbuwe amẹ. Etẹn nikpia ni rre evba ma gi owẹ mwẹ dekaẹn otọ; ọkpa ghi dinmwi mwẹ ye amẹ nẹ, nọkpa na mu mwẹ ladian hin uwu amẹ nii rre. Ke ẹdẹrriọ kpa, te Jehova wa ya emwi hia ne I ru dinnodẹ.

Vbe I ghi ladian vbe owebe, I na te gha hoo ne I rhiegbe ye iwinna arọndẹ, sokpan avbe ọmamwaemwi mwẹ kegha kpikpi mwẹ ne I gha rrie university. Ẹre I na gele gha khian; sokpan, I na do bẹghe ẹre wẹẹ, I i khian sẹtin mu ẹmwẹ esuku yan uhunmwu, ne I vbe rhiegbe ye ugamwẹ ọghe Jehova, ẹre I na ghi ta mu olọ yan rẹn wẹẹ, I gha sẹ esuku rae. I na mu ẹmwẹ na ye erhunmwu gie Jehova, iyeke ọni, I na gbẹn ebe gie avbe ọmamwaemwi mwẹ wẹẹ, ukpo iruẹmwi nokaro nii gha fo, I gha dobọ yi. I na gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha ru iyobọ mẹ. Vbobọvbobọ nii, I na ghi suẹn iwinna arọndẹ.

July 1957, ẹre I suẹn iwinna ugamwẹ ẹghẹ hia vbe ẹvbo na tie ẹre Wellingborough. I keghi nọ etẹn ni rre abotu vbe London deghẹ iran rẹn ọtẹn nokpia rhọkpa nọ re arọndẹ nọ kakabọ fuẹro, ne I gha sẹtin deba. Ẹi re avbiẹ emwi ẹre I ruẹ re vbe obọ Ọtẹn Nokpia Bert Vaisey. Ọmwa nọ wa kakabọ gha zọghae vbe iwinna ikporhu ẹre ghaa nọ, igiemwi ọghẹe ẹre ọ ru iyobọ mẹ ya sẹtin ru emwamwa ne I khian ya gha ladian vbe ikporhu. Ma erẹnrẹn ọkpa ẹre ọ ghaa rre iko ọghe ima—mẹ vbe Vaisey kevbe etẹn nikhuo ehan ni khian eniwanrẹn nẹ. Ne I na gha mu egbe iko yotọ, ne I na vbe gha mwẹ obọ vbọ, keghi ya amuẹtinyan ne I mwẹ dae Jehova wegbe sayọ, ẹkpotọ na vbe kie mẹ ya gha ta ẹmwẹ nọ gha rhie igiọdu ne etẹn ne ima gba ga, vbe I ghaa zẹ ewanniẹn.

I keghi gbe ovbi ẹghẹ kherhe vbe eghan, rhunmwuda ne I ma na deba ivbiyokuo. Vbe a ghi da fan mwẹ, I keghi miẹn ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Barbara, arọndẹ ne kpataki ghaa nọ. Ma keghi ru orọnmwẹ vbe 1959. Te ima eva wa mu egbe ne ima ya yo ehe ke ehe ne otu e Jehova gie ima gha rrie. Lancashire vbe northwest England, ọre ẹvbo nokaro na gie ima gha rrie. Vbe January 1961, otu keghi gie na tie mwẹ, ne I do yo owebe ọghe uki ọkpa na tie ẹre Kingdom Ministry School vbe abotu nọ rre London. Vbe I ghi ladian vbe owebe nii, otu na wẹẹ ne I suẹn gha ga zẹvbe ọgbaroghe ọghe otako; I ma te zẹdẹ yaro yọ. Ọwara uzọla eva, ẹre ọtẹn nokpia ọkpa nọ kpẹẹ re nọ ke ga zẹvbe ọgbaroghe ọghe otako ya maa mwẹ emwi, e Birmingham ẹre ọ na gha ga; iran na vbe kue ne ọvbokhan mwẹ deba mwẹ. Iyeke ọni, otu na gie ima gha rrie Lancashire kevbe Cheshire.

Vbe ima ghi rre irhiẹdẹ vbe August 1962, ma na miẹn elẹta ọkpa nọ ke abotu rre. E fọm ọghe Owebe Gilead na wa gha rre uwu ẹre! Ma ghi na erhunmwu vbekpa ẹre nẹ, ma na fill ẹre. Ẹre ima na zẹgiẹ ru emwamwa ne fọm na sẹ abotu zẹvbe ne iran wẹẹ ne ima ru ẹre. Vbọ ghi rre uki isẹn vba, ma na gha rrie Brooklyn, vbe New York, ne ima ya yo eklasi nogie  38 ọghe owebe Gilead; uki igbe ẹre owebe na ya vbe otọ.

Vbe owebe Gilead, ma keghi ruẹ emwi nibun vbekpa Ẹmwẹ Ọghe Osanobua, otu ọghẹe kevbe vbene etẹn ima ni rre ehe ughughan vbe uhunmwu otagbọn ya ga e Jehova. Ma wa vbe ruẹ emwi nibun vbe obọ etẹn ne ima gba gha rre owebe nii; vbe ẹghẹ na kha na, ukpo 24 ẹre I ghaa ye, ọvbokhan mwẹ na gha rre ukpo 23. Ọtẹn Nokpia Fred Rusk kegha re ọkpa vbe ọmamwaemwi ọghe ima; ukpamuyọmọ wa gha nọ mẹ, ne I na gha deba re winna vbe ẹdẹgbegbe. Ọkpa vbe usun emwi nọ wa mobọ gha nianian, ọre na gha rhie adia ne ọmwa vbe odẹ nọ khẹke, ọni nọ wẹẹ, ma gha khian rhie adia ne ọmwa, ọ ghi gha re adia nọ hẹnhẹn egbe yan Evbagbẹn Nọhuanrẹn. Usun etẹn ni kakabọ fuẹro ni do ya ọta guan vbe eklasi ima ọre etẹn nikpia Nathan Knorr, Frederick Franz, kevbe Karl Klein. Ma wa vbe miẹn emwi nibun ruẹ vbe igiemwi ọghe imuegberriotọ ọghe Ọtẹn Nokpia A. H. Macmillan; ọta nọ ya guan keghi ya ima rẹn vbene Jehova ya ru iyobọ ne emwa rẹn hẹ, vbe ẹghẹ nọ wegbe ne iran la gberra vbe ukpo 1914 ya sẹ omuhẹn ọghe 1919!

Vbọ ghi bu ufomwẹ ọghe owebe nii, Ọtẹn Nokpia Knorr keghi tama imẹ vbe ọvbokhan mwẹ wẹẹ, Burundi vbe Africa, ẹre a khian gie ima gha rrie. Ẹre ima na zẹgiẹ ya ghee Yearbook vbe aza ebe nọ rre Bẹtẹl, ne ima mieke na rẹn inu etẹn ni rre ẹvbo nii. Ma ghi ghee, etẹn rhọkpa i zẹdẹ rre ẹvbo nii! A ma he zẹdẹ kporhu iyẹn nọ maan sẹ evba, ma ma mobọ vbe rẹn emwi nibun vbekpa Africa. Osi na gha si ima! Ẹre ima na ghi na erhunmwu gie Jehova, ọna ẹre ọ ghi mu ima orhiọn sotọ.

Ma ghi sẹ e Burundi, emwi hia na wa lughaẹn vbe aro ima—ẹvbo ne iran zẹ, vbene iran ya ru emwi kevbe vbene ovẹn ya yunmwu vba. Nia, te ima khian ghi ruẹ vbene a ya zẹ e French hẹ. Na kha na, ma ma he miẹn owa ne ima khian dia. Vbọ ghi rre ikpẹdẹ eva vba, ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Harry Arnott ne ima gba yo owebe Gilead keghi van tuẹ ima vbe ọ ghi werriegbe rrie eke nọ na ga vbe Zambia. Irẹn ẹre ọ ghi gu ima gualọ owa okaro ne ima dia re, zẹvbe arọndẹ na gie yo isi. Vbọ ma he kpẹẹ vba, avbe ukọ arriọba ni ma rẹn emwi rhọkpa vbekpa Avbe Osẹe Jehova na suẹn gha zẹ ima kpokpo. Ma te suẹn gha sọyẹnmwẹ iwinna ugamwẹ ima nẹ vba, sokpan iran na wẹẹ, ma i khian sẹtin dia ẹvbo iran ya, vbene ima i na mwẹ ebe asẹ na ya winna. Ẹre ima na ghi fẹko kpa hin ẹvbo iran rre, gha rrie Uganda. Ọna ma zẹdẹ gha khuẹrhẹ.

Vbe ima ghi rrie Uganda, ohan na gha mu ima rhunmwuda, ma i mwẹ visa, sokpan ma na mu ẹtin  yan e Jehova. Ọtẹn nokpia ọkpa nọ ke Canada rre, nọ ghaa ga vbe eke ne a na gualọ iyobọ vbe Uganda, ẹre ọ ghi gu ima gu ọkpa vbe ukọ arriọba guan. Iran na ghi kpasẹ yọ ne ima gbe uki eso vbe ẹvbo nii, a te miẹn wẹẹ, ebe sẹ ima obọ. Ọna keghi ya ima rẹn wẹẹ, e Jehova gele rre ima iyeke.

Te Uganda wa lughaẹn ne Burundi. Vbe ẹghẹ na kha na, iwinna ikporhu iyẹn nọ maan sẹ Uganda nẹ, agharhemiẹn wẹẹ, etẹn 28 kẹkan ẹre ọ ghaa rre otọ ẹvbo nii hia. Emwa nibun wa vbe gha zẹ Ebo vba. Sokpan ma na do bẹghe ẹre wẹẹ, ma ghaa hoo ne ima sẹtin ru iyobọ ne emwa ni mwẹ ẹkorhiẹnrhiẹnmwẹ ya gha mwẹ alaghodaro, te ima gha hia ne ima ruẹ urhuẹvbo ughughan ne iran zẹ vba, a gha wẹẹ ọkpa nọ. E Kampala ẹre ima na suẹn gha kporhu, urhuẹvbo na tie ẹre Luganda, ẹre a mobọ gha zẹ vba. Ẹre ima na ghi zẹ ọre vbe iro wẹẹ, ma gha wa ruẹ urhuẹvbo na. Ọ wa rhie ukpo nibun ma ke sẹtin do gha zẹ urhuẹvbo na ẹse, sokpan ọ wa kakabọ ya iwinna ikporhu ọghe ima biẹ ọmọ esi! Ọ vbe ru iyobọ ne ima ya rẹn emwi ne emwa ne ima gu ruẹ e Baibol gele gualọ, ne iran mieke na gha mwẹ alaghodaro. Ẹkpotọ na vbe do kie ne iran ya gha fannọ otọ ẹko iran ma ima, iran na vbe gha tama ima vbene emwi ne iran ruẹ ye iran hẹ vbe ekhọe.

Ne ima na sẹtin gha ru iyobọ ne emwa ni mwẹ ekhọe ata ya do rẹn odẹ ẹmwata wa gha ya ima sọyẹnmwẹ. Afiangbe ọvbehe ne ima miẹn, ọre ne otu na wẹẹ ne ima suẹn gha ga zẹvbe ọgbaroghe ọghe otako vbe otọ ẹvbo nii hia; ma ma te zẹdẹ yaro ye ọna. Abotu nọ rre Kenya na wẹẹ ne ima mu okhian la ehe ughughan vbe Uganda, na mieke na rẹn eke ne a na gele gualọ iyobọ ọghe avbe arọndẹ ne kpataki. Vbe ehe nibun ne ima sẹ, te emwa wa gha mu ọghọ ye ima egbe, agharhemiẹn wẹẹ, iran ma he ka miẹn Avbe Osẹe Jehova ẹdẹ. Uhiẹn, iran ghi vbe le evbare ne ima.

I vbe mu okhian yo ehe ọvbehe nibun. I keghi la okọ erhẹn vbe Kampala gha rrie eke ne okọ ẹzẹ na kun sie vbe Mombasa; ikpẹdẹ eva ẹre I gbe vbe odẹ. Ẹre I na ghi ke evba la okọ ẹzẹ gha rrie Seychelles, nọ re ẹvbo ne Indian Ocean gbe odin lẹga. Ke 1965 ya sẹ 1972, ọvbokhan mwẹ na suẹn gha deba mwẹ mu okhian yo Seychelles vbe ẹghẹ ke ẹghẹ ne I khian ya yo. Ẹghẹ nii ẹre etẹn eva ni ya iyẹn wewe ni ghaa rre evba ya do khian ẹbu, iyeke ọni, iran na khian iko nọ deziẹn. I vbe mu otuẹ gie etẹn ni rre Eritrea, Ethiopia, kevbe Sudan.

Ivbiyokuo ghi suẹn gha khaevbisẹ vbe Uganda, emwi hia na wa fi werriẹ. Emwi ne aro mwẹ sẹ vbuwe ẹghẹ nọ wegbe na, keghi ya mwẹ rẹn wẹẹ, emwi ẹwaẹn nọ ne Jesu na wẹẹ, ne ima “rhie emwi nọ re ọghe Nọgbaisi nẹẹn.” (Mak 12:17) Vbe asẹ ọkpa, iran na wẹẹ, ne ọrriọvbe hia ni rre ẹvbo ya gbẹn eni iran yotọ vbe police station nọ ghi sikẹ iran sẹ. Ẹre ima na wa gha khian vbobọvbobọ. Vbọ ghi rre ikpẹdẹ eso vba, vbe imẹ vbe ọtẹn nokpia ọvbehe nọ vbe ga vbe isi ghi fi imọto khian vbe Kampala, avbe olakpa na wa mu ima mudia. Udu ima na wa kpan fi ẹko! Iran na wẹẹ, te ima do ba otọ ọghe iran ghee, iran na ghi viọ ima gha rrie igiogbẹ ọghe avbe olakpa nọ rre ẹvbo nii; ma ghi sẹ evba, ma na gi iran rẹn wẹẹ, ma ma rẹn ọkpa rẹn eva, iwinna ikporhu ẹre ọ mu ima gha die ẹvbo iran. Ma ghi gha tama iran wẹẹ, ma ka gbẹn eni ima yotọ nẹ, iran ma zẹ ye ima re. Iran na ghi mu ima gha rrie police station nọ sikẹ eke ne ima dia. Olakpa ne ima miẹn vbe ima ghi sẹ evba na wa yi ima ẹro, ọ na wẹẹ, ne iran zẹ ima obọ wẹẹ ima ka gbẹn eni yotọ nẹ; ẹre ima na ghi ghọghua!

Ọ baa gbe vbe ẹghẹ nii! Ivbiyokuo gha wa mu ima mudia vbe odẹ, orhiọn ima ghi wa tin fua, katekate  deghẹ ọ na gha re ivbiyokuo ni da ayọn rhia egbua nẹ. Ọ gha wa sunu vberriọ, ma ghi wa zẹgiẹ na erhunmwu, orhiọn ima ghi wa sotọ, iran ghi vbe kue ne ima gberra. Vbọ ghi rre 1973, iran na wẹẹ ne emwa hia ni do kporhu vbe Uganda ni ke isi rre kpa hin ẹvbo nii rre; ọna wa kakabọ da ima.

Otu na ghi gie ima gha rrie Côte d’Ivoire vbe West Africa. Ọna ma zẹdẹ gha khuẹrhẹ, rhunmwuda, vbene iran ya ru emwi vbe ẹvbo na wa vbe lughaẹn. Ma na ghi werriegbe suẹn gha zẹ e French vbe ẹghẹ hia. Ma na vbe hia ne ima gu obọ etẹn ọvbehe ni ke otọ ẹvbo ughughan rre do ga vbe Côte d’Ivoire. Vbuwe ena hia, ọ wa dewarorua wẹẹ, e Jehova wa gha rre ima iyeke. Emwa nibun ni mwẹ ekhọe ata na wa gha miẹn odẹ ẹmwata yi. E Jehova na wa gha ya emwi hia ne ima ru dinnodẹ.

Ma ghi ghee vbe udemwurri, ọvbokhan mwẹ ighẹ Barbara suẹn gha khuọnmwi e kansa. Ẹi re avbiẹ inugba ẹre ima mu okhian gha rrie Europe ne ima ya gbaroghe ẹre, sokpan ọ ma gba re. Vbọ ghi rre 1983, ọ na ghi dewarorua wẹẹ, ma i khian ghi sẹtin gha ga vbe Africa. Ọ wa kakabọ da ima!

Abotu nọ rre London ẹre ima na ghi gha ga. Sokpan e kansa ne Barbara khuọnmwi kegha tua yọ. Emianmwẹ na, ẹre ọ ghi miẹn ẹre uhunmwu. Etẹn ni rre Bẹtẹl wa kakabọ ru iyobọ mẹ vbuwe ẹghẹ na. Ọ mwẹ ọdọ vbe amwẹ ọkpa ne I i khian sẹtin mianmian, iran wa ru iyobọ mẹ ya sẹtin zin egbe kevbe ne I ya mu ẹtin yan e Jehova. Vbene ẹghẹ ya khian, I keghi miẹn ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Ann, nọ ghaa ke orere rre do gha winna vbe Bẹtẹl. Arọndẹ ne kpataki ka gha nọ, ọ wa vbe hoẹmwẹ e Jehova ẹsẹsẹmwẹse. Mẹ vbe ọre keghi ru orọnmwẹ vbe 1989. Abotu nọ rre London ẹre ima eva na ga ke ẹghẹ nii gha dee.

Ke 1995 ya sẹ 2018, otọ ẹvbo ni rrie odẹ 60 ẹre I mu otuẹ yo zẹvbe ọtẹn ne igiogbẹ ya zihe egbe (na ghaa tie ẹre zone overseer vbe ẹghẹ nii). Zẹvbe ne I ya gha mu otuẹ yo edọmwadẹ ẹvbo, I keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova wa gbaroghe emwa rẹn, ọ gha khọnrẹn ne iran gha werriẹ aro daa isievẹn ughughan.

Ẹghẹ ne I ya dọlegbe mu okhian gha rrie Africa vbe 2017, I na wa gha ghọghọ wẹẹ, ọvbokhan mwẹ ighẹ Ann lele mwẹ gha rrie Burundi, ẹko wa vbe sẹ ima ọyẹnmwẹ vbe ima bẹghe amuan nọ ghi rre evba! Idunmwu ọkpa ne I na gha kporhu ke owa ya sẹ owa vbe 1964, ẹre abotu ne mose mose ghi ye. Etẹn ni gberra 15,500 ẹre ọ ghi ya iyẹn wewe vbe otọ ẹvbo nii.

Vbe otu ghi tama mwẹ vbekpae dọmwadẹ ẹvbo ne I khian mu otuẹ yo vbe 2018, I na wa gha ghọghọ vbe I bẹghe ẹre wẹẹ Côte d’Ivoire rre usun ẹvbo ne I rrie. Vbe ima ghi sẹ Abidjan nọ re ẹvbo nọ ghi kpọlọ sẹ vbe otọ ẹvbo nii, ọ na yevbe na miẹn wẹẹ, te I ke isi gha die owa. Vbe I ghi sẹ abotu nọ rre evba, I na wẹẹ ne I ghee ebe ne iran gbẹnnẹ ọnrẹn yi, enọmba telephone ọghe etẹn hia ni ga vbe Bẹtẹl. Mẹ ghi ghee, Ọtẹn Nokpia Sossou ẹre ọ rre ughugha nọ sikẹ ne iran mu ima yi. I na gha roro ẹre wẹẹ, e Sossou nọ ghaa ga zẹvbe city overseer vbe I rre Abidjan ẹre nọ. Sokpan I ma rẹn wẹẹ, ovbi ẹre nọ.

E Jehova ma ya ekhue mu mwẹ. Vbuwe ọlọghọmwa hia ne I werriẹ aro daa, I keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ma gha mu ẹtin yan e Jehova, ọ gha ya emwi hia ne ima ru dinnodẹ. Ma wa mu egbe ne ima ya gha lele odẹ ẹmwata na khian, a te miẹn wẹẹ, e Jehova viọ ima la agbọn ọgbọn ne mose mose.—Itan 4:18.