GOKONG ni itye Lakricitayo mo ma tye ka kwo i cencwari me acel. Kacokkewu pud onongo waraga mua ki bot lakwena Paulo anonga. Ka itye ka winyo ka kikwano waraga meno, iniang ni Paulo kare ki kare otiyo ki lok ma a ki i “coc maleng,” ma en aye Ginacoya ma kicoyo ki leb Ibru. (2 Temceo 3:15) Itamo kekeni ni: ‘Onongo bedo ber me neno coc ma en otiyo kwede-ni.’ Ento timo meno onongo pe yot. Pingo?

Tam kong kit ma buk adola me “coc maleng” ma yam nonge i kare pa Paulo onongo nen kwedi. Kinyuto acel kany​—but buk pa Icaya ma oa ki i Dead Sea Scrolls. Ngo ma itye ka nenone? Coc keken, labongo poko kin nyig lok. Peke bene ki namba me cura nyo tyeng mo, kit ma kitiyo kwede i kareni.

Jo ma gucoyo Baibul pe gupoko lokke i cura nyo tyeng mapatpat. Gin mere gucoyo lok ducu ma Lubanga otito botgi kikore wek dano ma gikwano gunong kwenane ducu, ento pe bute manoknok keken. Mono meno aye pe gin ma imito ka inongo waraga mua ki bot ngat ma imaro adada? Ikwano waragane woko weng, pe bute manoknok keken.

Ento tim meno me coc labongo keto cura nyo tyeng okelo peko acel. Paulo onongo dong twero lok i kom ginacoya moni kun waco keken ni “kit macalo yam gicoyo” nyo “kit macalo yam Icaya oloko ni.” (Jo Roma 3:10; 9:29) Dok onongo twero bedo tek me nongo lok acoyo magi ka pe ingeyo “coc maleng” ducu ma i buk adola-ni.

Medo i kom meno, “coc maleng” magi onongo pe kwako kwena acel keken ki bot Lubanga. I tum pa cencwari me acel K.M., onongo dong tye lok mapol ma kiribo​—bukke mapatpat 66 kulu! Meno aye gin mumiyo lukwan Baibul me kareni cwinygi yom adada me bedo ki cura kacel ki tyeng ma konyogi me nongo wang ginacoya moni, calo coc mapol ma Paulo oloko i komgi i waragane-ni.

Dong iromo penyone ni, ‘anga kono ma oketo namba me cura kacel ki tyeng ma i Baibul-li?’

Latela dini mo ma oa ki Ulaya ma nyinge Stephen Langton, ma lacen odoko Archbishop me Canterbury, aye ma omedo cura mapatpat i Baibul. En otimo man i cencwari 13 K.M., i kare ma onongo tye lapwony i Univaciti me Paris i lobo France.

I kare ma Langton peya omedo cura mapatpat i Baibul , lukwan mogo onongo kong gutemo yo mapatpat me poko Baibul i bute matitino nyo cura mapatpat, wek okonygi me kwedo lok. Go kong kit ma twero bedo yot kwede me yenyo lok moni i cura acel ma ka yenyo i buk moni ducu, calo buk pa Icaya ma tye ki cura 66 kulu.

Ento meno ducu dok onyayo peko. Lukwan gukatti ki tam ki yo mapatpat ma pe rwatte. Me labolle, kipoko Jiri pa Marako i cura 50, pe 16 ma watye kwede kombeddi-ni. I boma me Paris i kare pa Langton, onongo tye lutino kwan ma gia ki lobe mapol mapatpat, dok gin gubino ki i lobogi ki Baibul i leb mapatpat. Ento, lupwonye ki lutino kwan onongo pe gitwero  nywako ginacoya kacel. Pingo? Pien kit ma kipoko kwede cura ma i Baibulgi pe onongo rwatte.

Langton dok opoko coc magi i cura manyen mapatpat. Buk me The Book​—A History of the Bible owacci yo ma en otiyo kwede “ogudo tam pa lukwan ki lucoc.” Dok “omiyo onya i lobe ducu me Europe.” En aye opoko cura dok omiyo namba ma watiyo kwede i pol pa Baibul me kareni.

Lacen i nge mwaki ma romo 300, i dye cencwari me 16, lago bukke mo ma ngene pi kwan matut ma nyinge Robert Estienne oweko jami odoko yot makato. En onongo mito dongo miti pa dano me kwano Baibul. En oniang kit ma pire tek kwede me bedo ki yo ma rwatte me keto namba me cura ki tyeng i Baibul.

Estienne pe okatti ki tam me poko Baibul i tyeng mapatpat. Jo mukene onongo dong gutimo meno. Me labolle, mwaki miya mapol mukato angec, lukaran me Judaya, onongo gupoko but Baibul ma tye i coc me leb Ibru, ma kilwongo bene ni Cik Macon, i tyeng mapatpat ento pe gutiyo ki cura. Ento doki, kit ma otimme kwede i kom cura, onongo yo mo ma rwatte pe.

Estienne opoko but Baibul ma kicoyo i leb Grik, ma kilwongo bene ni Cik Manyen, i tyeng mukene ma gitye ki namba, dok omedo i wi tyeng ma onongo dong gitye i Baibul me leb Ibru. I 1553, en ogoyo Baibul mukwongo ma tye olu (i leb French) ma onongo tye ki cura kacel ki tyeng macalo ma tye i Baibul ma kitiyo kwede i kareni. Jo mogo gitye ki koko dok giwaco ni poko Baibul tyeng ki tyeng ongido lok ma tye i Baibul woko matitino, dok man oweko lokke nen calo gitye mapatpat ma pe gukubbe. Ento lugo bukke mukene bene gucako tic ki yo man cutcut.

Onongo tye calo tam mamwa​—cura ki tyeng ma gitye ki nambagi. Man miyo nongo wang ginacoya acel acel bedo yot, calo namba me “adrec” ma jo me posta gimiyo bot ngat acel acel. Ki lok ada, lok me tic ki cura kacel ki tyeng-ngi pe oa ki bot Lubanga dok i kabedo mukene pe kipoko i yo ma rwatte maber. Ento tic kwedgi weko lok i kom wang Baibul moni bedo yot botwa dok waromo nywako ki jo mukene ginacoya mogo ma gudowa matut​—kiromo porone ki kit ma wangolo kwede te lok mogo ma wamito po i komgi ka watye ka kwano waraga nyo buk mo.

Kadi bed ni tic ki cura kacel ki tyeng kelo adwogi maber botwa, omyero wiwa opo gin ma pire tek loyo​—ma en aye niang kwena ducu mua ki bot Lubanga. Nyeb kit me kwano lokke ducu kacel, ma ka kwano tyeng acel acel ki i kabedo mapatpat. Timo meno bikonyi me dongo ngecci i kom “coc maleng ma yam gicoyo ma twero pwonyi i yo me larre “​—2 Temceo 3:15.