U Tʼaan Jéeobaeʼ kuxaʼan

Baʼaloʼob maʼalobtak ku kanaʼal tiʼ u libroi Proverbios

KU YAʼALAʼALEʼ Salomón, u reyil u úuchben kaajil Israeleʼ, ku páajtal kaʼach u yaʼalik «tres mil» proverbioʼob (1 Reyes 4:32). ¿Yaan wa tuʼux jeʼel u páajtal k-ilik le proverbioʼob tu yaʼaloʼ? Yaan. Yaʼab tiʼ le baʼaxoʼob tu yaʼaloʼ jeʼel u páajtal k-ilkoʼob ichil le Biblia tu libroi Proverbiosoʼ; le libroaʼ tsʼoʼoksaʼab u tsʼíibtaʼal tu jaʼabil 717 táanil tiʼ u taal Cristo. Ku tuklaʼaleʼ le u tsʼook kaʼapʼéel capítulo tiʼ le libroaʼ tsʼíibtaʼaboʼob tumen Agur, u hijo Jaqué, yéetel tumen rey Lemuel. Baʼaleʼ, yaan máaxoʼob aʼalikeʼ Lemueleʼ uláakʼ upʼéel u kʼaabaʼ Salomón.

Le baʼaxoʼob tsʼíibtaʼanoʼob tu libroi Proverbiosoʼ ku tsʼáaikoʼob «ojéelajil yéetel kaʼansajil» (Proverbios 1:2). Le ojéelajil wa naʼatil ku tsʼáaikoʼ, ku yáantkoʼon k-il tuláakal baʼax jeʼex unaj u yilaʼaloʼobeʼ yéetel ku yáantkoʼon k-il bix unaj k-utskíintik le talamiloʼob k-aktáantikoʼ. Le kaʼansajil xan ku tsʼáaikoʼ ku yáantkoʼon k-il baʼax maʼalob ka k-beete yéetel baʼax maʼ unaj k-beetkiʼ. Wa k-tsʼáaik ichil k-kuxtal le baʼaxoʼob ku yaʼalik u libroi Proverbiosoʼ, yaan u yantaltoʼon kiʼimak óolal yéetel yaan u bintoʼon utsil (Hebreob 4:12).

YANAKTECH OJÉELAJIL YÉETEL CHʼIKABA KAAMBAL

(Proverbios 1:1–9:18)

Salomoneʼ ku yaʼalik: «Tiʼ bejoʼob yéetel tiʼ kʼíiwikoʼob[eʼ] le ojéelajoʼ ku beetik u yuʼubaʼal u tʼaan» (Proverbios 1:20). ¿Baʼaxten unaj k-beetik le baʼax ku yaʼalik le ojéelajiloʼ? Le capítulo 2 tiʼ Proverbiosoʼ ku tsolik le utsiloʼob ku taasik u beetaʼal baʼax ku yaʼalikoʼ. Le capítulo 3 ku yeʼesik bix jeʼel u maas natsʼkuba máak tiʼ Jéeobaeʼ. Teʼ capítulo 4, Salomoneʼ ku yaʼalik: «Táanil tiʼ u láakʼ baʼaleʼ, yanak teech ojéelajil yéetel maʼalob tuukul. Chʼikaba j-kaambal maʼ chaʼik u náayal a wóol; tsʼoʼokbesej, tumen le tiʼeʼ kuxtal a tiaʼal» (Proverbios 4:7, 13).

¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-lúubul tiʼ le baʼaloʼob kʼaastak ku beetaʼal teʼ yóokʼol kaabaʼ? Le capítulo 5 tiʼ Proverbiosoʼ ku yaʼalikeʼ unaj u yantaltoʼon maʼalob tuukul yéetel k-kanáantikba tiʼ le baʼaloʼob yaan teʼ yóokʼol kaab jeʼel u beetkoʼob k-lúubul tiʼ kʼebaneʼ. Le capítulo xanaʼ ku tʼaan tiʼ le talamiloʼob jeʼel u taasiktoʼon wa k-lúubul tiʼ baʼaloʼob kʼaastakoʼ. Le capítulo 6 ku tʼaan tiʼ baʼaloʼob jeʼel u beetikoʼob k-náachtal tiʼ Jéeobaeʼ. Le capítulo 7 ku tʼaan tiʼ bix u táabsaʼal máak tumen le máaxoʼob beetik baʼaloʼob kʼaastakoʼ. Le capítulo 8 ku yeʼesik  baʼaxten jach maʼalob yéetel baʼaxten jach kʼaʼabéettoʼon le ojéelajiloʼ. Le capítulo 9 ku taasik upʼéel kettʼaan ku yáantkoʼon k-il u kʼaʼabéetil k-beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal ka yanaktoʼon ojéelajil.

U núukil kʼáatchiʼob:

1:7. ¿Baʼaxten ku yaʼalik le tekstooʼ «le ojéelajoʼ ku chúunul yéetel u tsiʼikil Yuumtsil»? Le ojéelajoʼ chéen jeʼel u yantal tiʼ máak wa ku yeʼesik tsiikil tiʼ Jéeobaeʼ, tumen letiʼ beetmil tuláakal baʼal yéetel tiʼ letiʼ u taal le baʼaxoʼob tsʼíibtaʼan teʼ Bibliaoʼ (Romailoʼob 1:20; 2 Timoteo 3:16, 17). Le oʼolaleʼ, chéen Jéeoba jeʼel u páajtal u tsʼáaik ojéelajileʼ. Tsʼoʼoleʼ, le máax maʼatech u yeʼesik tsiikil tiʼ Jéeobaeʼ maʼ tu páajtal u yojéeltik bix unaj u meyajtik.

7:1, 2. ¿Baʼax táakaʼan ichil le «tʼaanoʼob» yéetel le «aʼalmaj tʼaanoʼob» ku chʼaʼachiʼitaʼal teʼ versiculoʼobaʼ? Táakaʼan le kaʼansajoʼob ku taaloʼob teʼ Bibliaoʼ bey xan le nuʼuktajoʼob ku tsʼáaik le taatatsiloʼob tiʼ u paalaloʼoboʼ. Le paalaloʼoboʼ unaj u beetkoʼob baʼax ku yaʼalaʼaltiʼob tumen u taataʼob bey xan le baʼaxoʼob ku kaʼansaʼaltiʼob yéetel le Bibliaoʼ.

8:30. ¿Máax kaʼach le ku yantal «tu tséel [Jéeoba] yéetel chúukaʼan óolalil[oʼ]»? Le máax tiʼ ku tʼaan le tekstoaʼ Jesucristo, u yáax Hijo Dios, táanil tiʼ u taal way Luʼumeʼ. Letiʼeʼ beetaʼab tumen Jéeoba táanil tiʼ u beetaʼal u maasil baʼaloʼoboʼ (Proverbios 8:22). Le tiaʼan kaʼach tu tséel u Taataoʼ áantajnaj utiaʼal u beetaʼal le u maasil baʼaloʼoboʼ (Colosailoʼob 1:15-17).

9:17. ¿Baʼax le «okolbil jaʼoʼ», yéetel baʼaxten «kiʼ u yuʼukʼul»? Le Bibliaoʼ ku ketik le u múul chital le máaxoʼob tsʼokaʼan u beeloʼob yéetel u yukʼaʼal síis jaʼ ku taal tiʼ upʼéel chʼeʼenoʼ. Bey túunoʼ, le «okolbil jaʼ» ku yaʼalik le versiculooʼ táan u tʼaan tiʼ le núup kʼeban taʼakumbai u beetaʼaloʼ (Proverbios 5:15-17). Le teksto xanoʼ ku yaʼalik «kiʼ u yuʼukʼul», tumen le máaxoʼob ku lúubloʼob tiʼ le kʼebanaʼ ku tuklikoʼob maʼ kun ojéeltbil le baʼax ku beetkoʼoboʼ.

Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:

1:10-14. Maʼ unaj k-chaʼik tusaʼal yéetel ayikʼaliloʼob tumen le kʼasaʼan máakoʼob utiaʼal ka k-beet baʼaloʼob maʼ maʼalobtakoʼ.

3:3. Maʼ unaj k-suʼlaktal k-eʼes yaabilajiʼ mix k-suʼlaktal tʼaan yéetel u jaajiliʼ, baʼaxeʼ unaj u beetikoʼob u kiʼimaktal k-óol, jeʼex u kiʼimaktal u yóol máak ken u tsʼáa upʼéel soguilla jach jatsʼuts yéetel koʼoj u tojleʼ. Unaj xan k-tsʼáaikoʼob t-puksiʼikʼal yéetel k-beetikoʼob mantatsʼ.

4:18. Le baʼaxoʼob ku kaʼansik le Bibliaoʼ jujumpʼíitil u bin u maas naʼataʼal. Le oʼolaleʼ, wa k-kʼáat kʼuchul naʼatoʼobeʼ unaj k-eʼesik kabal óolal.

5:8. Unaj k-náachkuntikba tiʼ le baʼaloʼob jeʼel u beetkoʼob k-lúubul tiʼ kʼebanoʼ, jeʼex Internet, paaxoʼob, náaysaj óoloʼob, libroʼob yéetel revistaʼob jeʼel u biskoʼonoʼob k-beet baʼaloʼob kʼaastakeʼ.

5:21. Utúul máak jach u yaabiltmaj Jéeobaeʼ, ¿jeʼel wa u kʼexik u biskuba yéetel Dios yéetel le súutuk kiʼimak óolal ku tsʼáaik le núup kʼebanoʼ? Maʼatan. Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-lúubul tiʼ baʼax kʼaaseʼ letiʼe u kʼaʼajaltoʼon táan u yilik Jéeoba tuláakal baʼax k-beetikoʼ, yéetel u kʼaʼajaltoʼon yaan u juzgarkoʼon.

6:1-5. Le tsolnuʼukoʼob ku tsʼáaik le versiculoʼobaʼ ku yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-jáan aʼalik k-beetik k-avalil tiʼ wa máax utiaʼal u pʼaxik taakʼin utiaʼal u beetik upʼéel negocio. Baʼaleʼ, wa tsʼoʼok k-firmar utiaʼal k-beetik avalil k-tsʼáaik cuenta maʼ kun bin utsil tiʼ le negocio ken u beetoʼ, kʼaʼabéet k-sen aʼalik tiʼ ka xiʼik u boʼot u pʼaax yéetel unaj k-beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal maʼ u lúubul u pʼaax t-óokʼol.

6:16-19. Ichil le siete baʼaloʼob jach pʼektaʼan tumen Jéeobaoʼ tiaʼan tuláakal le baʼaxoʼob ku beetik u kʼebantal máakoʼ. Le oʼolaleʼ, jach maʼalob ka k-pʼekt tuláakal le baʼaloʼobaʼ.

6:20-24. Wa ku kaʼansaʼal tiʼe paalaloʼob baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ le kun kanáantkoʼob utiaʼal maʼ u lúubloʼob tiʼ núup kʼeban. Le taatatsiloʼoboʼ jach unaj u kaʼansik u paalaloʼob utiaʼal maʼ u lúubloʼob tiʼ baʼaloʼob kʼaastak.

7:4. Unaj k-tsʼíiboltik u yantaltoʼon ojéelajil yéetel naʼatil.

 LE PROVERBIOʼOBAʼ KU NUʼUKTIKOʼOB K-KUXTAL

(Proverbios 10:1–29:27)

Le u tsʼook proverbioʼob tu tsʼíibtaj Salomonoʼ maʼ chowaktakoʼobiʼ yéetel u taatsʼ u yaʼalikoʼob baʼax u kʼáat u kaʼansoʼob. Óoliʼ tuláakal le proverbioʼobaʼ tsʼíibtaʼanoʼob yéetel kettʼaanoʼob, yéetel ku kaʼanskoʼob bix unaj u kuxtal yéetel bix unaj u tʼaan máak.

Le capítulo 10 tak 24 ku yeʼesik baʼaxten maʼalob ka chʼaʼabak maʼalob saajkilil tiʼ Jéeoba. Le capítulos 25 tak 29 tiʼ Proverbiosoʼ copiartaʼaboʼob «tumen le máaxoʼob meyajtik Ezequías, u [reyil] Judá» úuchiloʼ (Proverbios 25:1). Ichil le baʼaxoʼob ku kaʼansik le proverbioʼobaʼ tiaʼan xan k-jach kʼub k-óol tiʼ Diosiʼ.

U núukil kʼáatchiʼob:

10:6. ¿Bix u maʼakal u chiʼ le kʼasaʼan máakoʼob tumen le kʼasaʼaniloʼ? Maʼ xaaneʼ ku maʼakal u chiʼob yoʼolal bix u yilaʼaloʼob tumen u maasil máakoʼob yoʼolal le baʼaxoʼob kʼaastak ku beetkoʼoboʼ. Le versiculoaʼ, ich hebreoeʼ, maʼ xaaneʼ ku tsʼáaik xan naʼatbileʼ le kʼasaʼan máakoʼoboʼ ku utsul tʼaanoʼob utiaʼal u taʼakikoʼob u kʼaakʼas tuukuloʼob.

10:10. ¿Bix u beetik u yantal yaʼab muʼyajil «le máax ku chakʼ[ik] [u yichoʼ]»? Utiaʼal u taʼakik baʼax yaan tu puksiʼikʼaleʼ, «le máax kʼasaʼan[oʼ]» maʼ chéen ku tuusiʼ, «ku chakʼik u yich, ku béechʼ kʼab, [yéetel] ku béechʼ joʼol» (Proverbios 6:12, 13). Le baʼaxoʼob ku beetik le kʼasaʼan máakoʼobaʼ jach jeʼel u beetik u muʼyaj le máaxoʼob tiʼ ku beetkoʼoboʼ.

11:31. ¿Baʼaxten ku yaʼalik le tekstooʼ le kʼasaʼan máakoʼoboʼ maas nojoch boʼol ku náajaltikoʼob ke le utsul máakoʼoboʼ? Le boʼol ku yaʼalaʼal teʼ tekstoaʼ letiʼe castigo ku náajaltik le kʼasaʼan máakoʼoboʼ yéetel letiʼe ku náajaltik le máaxoʼob maʼ u yóoliliʼob ku beetikoʼob baʼax maʼ maʼaloboʼ. Le utsul máakoʼob maʼ u yóoliliʼob ku beetkoʼob baʼax maʼ maʼalobeʼ, ku boʼotaʼaloʼob tumen Jéeoba ken tojkíintaʼak u beeloʼob. Baʼaleʼ, le kʼasaʼan máakoʼob u yóoliliʼob u beetoʼob baʼax kʼaas yéetel maʼ u kʼáatoʼob u beetoʼob baʼax maʼalobeʼ, ku náajaltikoʼob maas nojoch castigo.

12:23. ¿Baʼax u kʼáat u yaʼal le teksto ken u yaʼal maʼ u babal tsikbaltik máak baʼax u yojeloʼ? Lelaʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa jach upuliʼ maʼ ken u tsikbalt máak baʼax u yojliʼ. U kʼáat u yaʼaleʼ, ken tʼaanak tiʼ baʼaxoʼob u yojeleʼ ku beetik yéetel naʼatil bey xan yéetel kabal óolal.

18:19. ¿Baʼaxten le tekstooʼ ku yaʼalikeʼ «juntúul láakʼtsil pochʼaʼaneʼ» maas ke «tiʼ jumpʼéel kaaj bakʼpachtaʼan tumen u tulumil»? Jeʼex upʼéel kaaj jach kʼalaʼan maʼ tu páajtal u jáan okol le máaxoʼob pʼekmiloʼoboʼ, le máax ku yaʼalaʼal wa baʼax tu contraoʼ maʼ xaaneʼ jach upuliʼ maʼ tu yóotik u perdonart le baʼax beetaʼabtiʼoʼ. Le tuukul beyaʼ jeʼel u beetik maʼ u páajtal u yutskíintaʼal le talmil yanchajaʼanoʼ.

Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:

10:11-14. Wa k-kʼáat líiʼs u yóol u maasil yéetel baʼaxoʼob k-aʼalikeʼ unaj k-tsʼáaik t-tuukul baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ, yéetel unaj k-tʼaan yéetel yaabilaj bey xan yéetel naʼatil.

10:19; 12:18; 13:3; 15:28; 17:28. Kʼaʼabéet k-kanáantik maʼ k-sen tʼaan yéetel ken tʼaanakoʼoneʼ unaj k-kanáantik baʼax ken k-aʼale.

11:1; 16:11; 20:10, 23. Jéeobaeʼ ku yaʼalikeʼ ken koonolnakoʼoneʼ maʼ unaj k-ookoliʼ.

 11:4. Maʼ unaj k-chʼíikil kaxt ayikʼaliloʼob ka tak pʼáatak maʼ k-xokik le Bibliaoʼ, maʼ k-bin muchʼtáambal, maʼ k-beetik k-payalchiʼ yéetel maʼ k-jóokʼol kʼaʼaytajiʼ.

13:4. Maʼ chéen unaj u tsʼíiboltik máak ka tsʼaʼabak meyaj u beet teʼ múuchʼuliloʼ mix xan chéen unaj u tsʼíiboltik u kuxtal teʼ túumben yóokʼol kaaboʼ. Baʼaxeʼ unaj u jach tsʼáaik u yóol u beet tuláakal baʼax ku kʼáataʼal utiaʼal ka tsʼaʼabak tiʼ.

13:24; 29:15, 21. Le taatatsiloʼob u yaabilmaj u paalaloʼoboʼ maʼatech u chaʼikoʼob u beetikoʼob chéen baʼax u kʼáatoʼob yéetel maʼatech u chéen ilikoʼob le baʼaxoʼob maʼ maʼalobtak ku beetkoʼoboʼ. Baʼaxeʼ ku kaʼanskoʼob yéetel ku nuʼuktikoʼob tubeel.

14:10. Tumen yaan kʼiin maʼatech k-kanik tsol jach baʼax k-uʼuyik yéetel tumen u maasiloʼob maʼ tu páajtal u naʼatikoʼob jach baʼax ku yúuchultoʼoneʼ, maʼ tu páajtal u tsʼáaikoʼobtoʼon le áantaj kʼaʼabéettoʼonoʼ. Le oʼolaleʼ, yaan kʼiineʼ chéen Jéeoba kun tsʼáaiktoʼon u muukʼil utiaʼal k-aktáantik le talamil k-muʼyajtikoʼ.

15:7. Jeʼex utúul j-kolnáal maʼ tu kʼíitchʼintik u semillaʼob tiʼ upʼéeliliʼ tuʼuxeʼ, toʼon xaneʼ ken kaʼansajnakoʼoneʼ maʼ unaj k-sen tsolik yaʼab baʼaloʼob tiʼ u yuumil najiʼ. Utúul maʼalob j-kaʼansajeʼ jujumpʼíitil u tsolik le baʼaxoʼob u kʼáat u kaʼansoʼ.

15:15; 18:14. U yantal tiʼ máak upʼéel maʼalob tuukuleʼ ku yáantaj utiaʼal ka yanak kiʼimak óolal tiʼ tak ken u máans talmiloʼob.

17:24. Maʼ unaj k-beetikba jeʼex «le máax mix baʼal u [yojel] maʼ jeetsʼel baʼax u kʼáat u [beetoʼ]», baʼaxeʼ unaj k-beetik baʼaloʼob kʼaʼanantak. Le oʼolaleʼ unaj k-ilik kʼaj óoltik baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ utiaʼal ka k-beet tuláakal baʼal jeʼex utstutʼaan Dioseʼ.

23:6-8. Unaj k-kanáantikba tiʼ le máaxoʼob maʼ tu jaajil u yóoloʼob ku yeʼeskoʼob u yutsiloʼoboʼ.

27:21. U yúuchul maʼalob tʼaan tiʼ máakeʼ ku tsʼáaik tuʼux u yeʼesik wa kabal u yóol bey xan wa ku taaskuba nojbaʼalil. Wa ku péeksaʼal u maas tsʼáa u yóol u meyajt Jéeoba yéetel u tsʼáa nib óolal tiʼeʼ ku yeʼesik kabal u yóol. Baʼaleʼ, wa ku beetik u yuʼubikuba nojbaʼalileʼ ku yeʼesik minaʼan kabal óolal tiʼ.

27:23-27. Le versiculoʼobaʼ ku yeʼesikoʼobeʼ unaj u kiʼimaktal k-óol yéetel le baʼaxoʼob yantoʼonoʼ, jeʼex utúul j-kanan taman ku kiʼimaktal u yóol yéetel le baʼaxoʼob yaan tiʼeʼ. Yéetel ku yeʼesikoʼob u kʼaʼabéetil k-kʼubik óol tiʼ Dios. *

28:5. Wa k-kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u yáantoʼon yéetel wa k-xokik le Bibliaoʼ, yaan k-meyajtik jeʼex u kʼáateʼ.

JACH MAʼALOB TSOLNUʼUKOʼOB

(Proverbios 30:1–31:31)

U tsʼook kaʼapʼéel capítulo tiʼ u libroi Proverbioseʼ ku taasik jach maʼalob tsolnuʼukoʼob (Proverbios 30:1; 31:1). Teʼ capítulo 30 k-ilkeʼ meyajnaj kettʼaanoʼob tiʼ Agur utiaʼal u yeʼesik le talmiloʼob ku taasik u tsʼíiboltik máak le ayikʼaliloʼ bey xan utiaʼal u yeʼesik baʼax ku beetik le máakoʼob utiaʼal u tusikoʼob utúul chʼúupaloʼ. * Ku yeʼesik xaneʼ kʼaʼabéet k-kanáantikba utiaʼal maʼ k-taasikba nojbaʼalil yéetel utiaʼal ka k-kanáant baʼaxoʼob k-aʼalik ken kʼuuxilnakoʼon.

Teʼ capítulo 31 jeʼel u páajtal k-ilik le jach maʼalob tsolnuʼukoʼob tsʼaʼab tiʼ Lemuel tumen u maamaoʼ, leloʼobaʼ yaan yiloʼob yéetel u kanáantkuba máak tiʼ le vinooʼ yéetel tiʼ tuláakal baʼaloʼob ku káalkuntik máakoʼ; tsʼoʼoleʼ ku taasik xan tsolnuʼukoʼob yaan yil yéetel u pʼis óol máak yéetel tojil. Le capituloaʼ ku tʼaan xan tiʼ le jatsʼuts modos kʼaʼabéet u yantal tiʼ utúul maʼalob atantsiloʼ, le u tsʼook versiculooʼ ku yaʼalik: «¡Utsultʼantaʼak tumen tuláakal kaaj! ¡Chíimpolteʼex tu yoʼolal tuláakal baʼax ku beetik!» (Proverbios 31:31).

U libroi Proverbioseʼ ku líiʼsik k-óol utiaʼal ka k-kaxt naʼatil, ka k-beet baʼax ku yaʼalik Jéeoba, ka k-chʼaʼa maʼalob saajkilil tiʼ yéetel ka k-kʼub óol tiʼ letiʼ. Jeʼex túun k-ilkoʼ, jach maʼalob baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon u libroi Proverbios. Wa k-tsʼáaik ichil k-kuxtal tuláakal le tsolnuʼukoʼob ku taasik le libroaʼ yaan u yantaltoʼon le kiʼimak óolal yaan tiʼ le «máax tsikik Yuumtsil[oʼ]» (Salmo 112:1).

[Tsolajiloʼob]

[Fotoʼob yaan teʼ táan juʼun 28]

Chéen Jéeoba jeʼel u páajtal u tsʼáaik ojéelajileʼ

[Foto yaan teʼ táan juʼun 30]

¿Bix unaj u kaʼansik máak le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ?