Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

Ana Kola Chembecheyo Kuli Kwakusosekwa?

Ana Kola Chembecheyo Kuli Kwakusosekwa?

Ana Kola Chembecheyo Kuli Kwakusosekwa?

DANIEL ali agambile kola yaka 10 jwalasile ni kansa kwa chaka chimo. Adokotala, ŵachibale soni achimjakwe nganakola chembecheyo chilichonse. Nambo Daniel jwakwete chembecheyo. Jwalakwe jwakulupililaga kuti lisiku line, chachikula ni kuŵa jwakuwungunya soni chachikamuchisya kupata mtela wa kansa. Jwalakwe jwakwete chembecheyochi ligongo lyakuti, kwayikaga dokotala jwine jwele jwamanyililaga mnope ya mtundu wa kansa jaŵalwalaga Daniel. Lisiku palyayiche dokotalaju jwalepele kwika ligongo nyengo nganijiŵa chenene. Daniel jwatengwiche kwabasi. Jwasoŵile chakutenda. Pali pagambile kumala masiku gaŵili jwajasiche.

Ngani ja Daniel ŵajikamulenye ni yaŵaŵechete dokotala jwine jwakwe, juŵalijiganyisye mwele chembecheyo chikusakwayila umi wetu. Mwine papali papikene ngani mpela syelesi. Mwachisyasyo, jwachikulile jwine jwakwe julwaliche mnope soni jusigele panandi kuwa. Nambo mwine akusachilila ali atesile yineyakwe msogolo. Mwine akwembecheya kwika kwa mundu jwine jwakwe jwakusamnonyela kapena akwembecheya chakutendekwa chinechakwe chakusosekwa mnope. Payigambile kutendekwa yaŵayijembecheyagayo nganga jula jukuwa. Ana ni chichi chachikusatendekasyaga yeleyi? Ana tujile kuti chembecheyo chikusakwaya umi wa mundu, mpela mwakusaŵechetela ŵandu ŵane?

Ŵandu ŵajinji ŵakuwungunya yamitela akusati kola chembecheyo, ungajasa mtima soni kuganichisya yindu yakulimbikasya yikusakamuchisya kuti chilu chijendeje chenene. Nambo ŵakusakulupilila yeleyi ali ŵamnono. Mwambone, ŵakuwungunya ŵane akusati yeleyi yili yaunami soni yangakamulana ni yakusaŵecheta ŵasayansi. M’malo mwakwe akusakulupilila kuti chembecheyo nganichiŵa chikamuchisye ligongo pana yindu yayikusatandikasya yilwele.

Nambope nganisyo syakuti chembecheyo chili changasosekwa nganisiŵa syachilendo. Yaka masausande gejinji yipiteyo mundu jwine jwalunda lina lyakwe Aristotle jwatite, “Chembecheyo kuli kusagamila uli mesope.” Nambosoni pachangakaŵapa jwandale jwine jwa ku America lina lyakwe Benjamin Franklin jwatite, “Mundu jwakusadalila chembecheyo chachiloŵela.”

Nambo ana chembecheyo chili chichi? Ana chigambile kuŵa nganisyo syakusakola ŵandu ni chakulinga chakuti alilimbisyeje mtima pa yindu yele nganiyiŵa yitendekwe? Ana pana magongo gakututendekasya kuchiwonaga kuŵa chakusosekwa mnope? Ana chigambile kuŵa chatukusasosekwa kola ni chakulinga chakuti tukole chilu chambone soni kuti tuŵeje ŵakusangalala? Ana kapena mpaka tuchidalile soni chili chakamuchisya?