Kusaba Ekiganyiro​—Omulingo Omurungi ogw’Okugarraho Obusinge

“KUSABA ekiganyiro kwine amaani. Kumaraho obutetegerezangana hatabaireho kurwana, kumaraho kwebaganizaamu hagati y’amahanga, kuletera gavumenti kumanya okubonabona abantu bazo okubarukurabamu n’okugarraho obusinge omu bantu.” Ebigambo binu, bikahandiikwa Deborah Tannen, omukugu omu kuhandiika ebitabu n’okuseruliirizaaho endimi ha yunivasite eya Georgetown omu Washington, D.C.

Baibuli n’ekigumya ngu kusaba ekiganyiro okurukuruga ha mutima gukira kuba mulingo omurungi ogw’okugarraho enkoragana ey’esiisikaire. Ekyokurorraho, omu kyokurorraho kya Yesu eky’omwana ayazaahire, omwana obuyagarukire omu ka kandi yasaba ekiganyiro kuruga ha mutima, ise akaba ayetekaniize kumugarra omu muka. (Luka 15:17-24) Ego, omuntu tasemeriire kuleka emyehembo ekamulemesa kusaba ekiganyiro. Amananu gali, abantu abebundaazi tikibagumira kusaba ekiganyiro.

Amaani Agali omu Kusaba Ekiganyiro

Abigairi, omukazi omugezi omu Isaleri eya kara akakora ekintu ekyayolekere amaani agali omu kusaba ekiganyiro, n’obukiraaba ngu akaba n’akisaba habw’ekibi musaija we eky’akaba akozere. Daudi ayahikire yafooka mukama wa Isaleri obw’akaba naikara omu irungu n’abasaija be, bakalinda igana lya Nabali iba Abigairi. Baitu, abasaija ba Daudi obubaasabire Nabali ebyokulya n’amaizi, akababinga kandi yabahondeza ebijumo. Daudi obuyakwasirwe ekiniga, uwe n’abasaija be abarukuhika nka 400 bakacwamu kutahirra eka ya Nabali. Abigairi obuyakimanyire, akagenda kutangatangana Daudi. Abigairi obuyamurozere, akainama hansi. Hanyuma akagamba ati: “Okusisa kube hali nyowe mukama wange, kube hali nyowe: leka omuzana wawe, nkwesengeriize, agambe omu matu gawe, naiwe ohurre ebigambo byomuzana wawe.” Hanyuma Abigairi akasoborra enyikara nk’oku ekaba eri kandi yaha Daudi ekisembo ky’ebyokulya n’eby’okunywa. Hanyuma, Daudi akagamba ati: “Temba nobusinge hali enju yawe; dora, mpuliire iraka lyawe, kandi nyikiriize iwe wenka.”​—1 Samuiri 25:2-35.

Omulingo ogw’obwebundaazi Abigairi oguyayetwaizeemu, n’ebigambo ebiyabalize kusaba ekiganyiro bikajuna eka ye. Daudi akamusiima habw’okumutangira kuseesa esagama. N’obukiraaba ngu Abigairi tali nuwe akaba atwaize kubi Daudi n’abasaija be, akaikiriza omusango gw’eka ye kandi yagarraho obusinge na Daudi.

Ekyokurorraho ekindi eky’omuntu ayamanyire ni di obw’asemeriire kusaba ekiganyiro nikyo eky’omukwenda Paulo. Haroho akasumi obw’akaba aine kwetonganaho omu maiso g’orukurato omu kooti enkuru ey’Ekiyudaaya. Paulo obuyabalize amananu, kikaletera nyakatagara omukuru Ananiya kukwatwa ekiniga kandi yaragira abakaba bali haihi na Paulo kumuteera omunwa. Hanyuma Paulo akamugambira ati: “Ruhanga alikutera iwe, ekisika ekisiigirwe okwera: oikaliire okuncwera omusango nkebiragiro okubiri, noragira okuntera nkebiragiro okubitagamba?” Abaali nibarora ekirukugenda omu maiso obubaatabukiire Paulo habw’okugarukamu kubi nyakatagara omukuru, aho naaho omukwenda akamanya ensobi ye kandi yagamba ati: “Mbaire ntamanyire bene baitu, okwali nyakatagara omukuru wabu; baitu kikahandikwa kiti otaligamba obubi ha mulemi wabantu abowanyu.”​—Engeso Ezabakwenda 23:1-5.

Paulo eky’akaba agambire ngu omuntu anyakukomerwe kucwa emisango tasemeriire kutwaza kubi abandi, kyali kihikire. Baitu nabwo akasaba ekiganyiro habw’okugarukamu kubi nyakatagara omukuru atakimanyire, ekintu ekyali nikyoleka ngu tarukumutamu ekitiinisa. * Habwokuba Paulo akasaba ekiganyiro, kikaletera orukurato kuhuliiriza eby’akaba nagenda kubaza. Nk’oku Paulo akaba amanyire empaka ezikaba ziri hagati y’abantu ab’omu kooti, akabagambira ngu akaba n’ajunaanwa habw’okwikiririza omu kuhumbuuka. Hakumalirra, hakabaho kuteera empaka kandi Abafalisaayo bakasagika Paulo.​—Engeso Ezabakwenda 23:6-10.

Ebyokuroraho ebi bibiri kuruga omu Baibuli nibitwegesa ki? Omu byokurorraho byona, kubaza omu mulingo ogw’okweijukya kandi ogw’amananu kikaletaho kuhuliirizangana kurungi. Nahabweki kusaba ekiganyiro nikisobora kutukonyera kugarraho obusinge. Ego, kakuba tumanya ensobi zaitu kandi tukasaba ekiganyiro habw’ensobi eitukozere, nikisobora kutuletera kwongera kubaza kurungi n’abaturukuba tusobiize.

‘Baitu Busaho Nsobi Einkozere’

Kakuba tukimanya ngu omuntu akabiihirwa habw’ekintu twabalize rundi ekitwakozere, nitusobora kutekereza ngu omuntu ogu tarukwetegereza rundi n’abiihirwa bwangu. Baitu, Yesu akahabura abegeswa be ati: “Baitu obwoba olesere ekihongwa kyawe ha kyoto, noijukiraho mwene wanyu ayina ekigambo haliwe, osigeyo ekihongwa kyawe omu maiso gekyoto, ogarukeyo, obanze omale [kugarraho obusinge] na mwene wanyu, ogaruke ohonge ekihongwa kyawe.”​—Matayo 5:23, 24.

Ekyokurorraho, ow’oruganda n’asobora kuhurra ngu omusobiize. Omu nyikara nk’egi, Yesu n’agamba ngu osemeriire kugenda ‘ogarreho obusinge n’amugenzi waawe,’ koobe n’ohurra ngu omusobiize rundi nangwa. Kusigikirra ha bigambo by’Oruyonaani, ekigambo Yesu ekiyakozeseze hanu nikimanyisa ‘kugarraho enkoragana hanyuma y’okuletaho enobi.’ (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Amananu gali obu harukuba haroho obutetegerezangana hagati y’abantu babiri, buli omu n’asobora kucwera mutaahi we omusango nk’oku boona tibahikiriire kandi basiisa. Enu niyo ensonga habwaki buli omu hali bo asemeriire kwikiriza ensobi eyakozere.

Ensonga enkuru eri ngu, titusemeriire kuteeka muno omutima ha nooha anyakuli omu nsobi kandi nooha ow’ahikire, baitu hali nooha arateera orutambu orw’okugarraho obusinge. Omukwenda Paulo obuyakyetegeriize ngu Abakristaayo omu Kolinso baali nibatwara bagenzi baabo omu mbuga z’ebiragiro habw’obutaikiranganiza nk’omu bya sente, akabahabura n’agamba ati: “Mara kiki okutakorwa kubi nimuculera? Mara kiki okutagobezebwa kwonka?” (1 Abakolinso 6:7) N’obukiraaba ngu Paulo akabaza ebigambo binu kutererra Abakristaayo kutatwarangana omu kooti, isomo erikuru liri ngu: Kugarraho obusinge hagati y’ab’oruganda kikuru muno kukira kugonza kwoleka nooha ow’ahikire rundi nooha owagwire. Kwikara nitutekerezaaho omusingi gunu kituletera kwanguha kusaba ekiganyiro habw’ekibi omuntu eky’arukuba n’atekereza ngu tumukozere.

Amananu Nigetaagwa

Baitu, abantu abamu bakihinguraniza omu kukozesa ebigambo ebisemeriire kukozesebwa kusaba ekiganyiro. Ekyokurorraho, omu Japan, ekigambo sumimasen, ekikira kukozesebwa kusaba ekiganyiro, kihulirwa emirundi nyingi muno. Nikisobora n’okukozesebwa kusiima omuntu ow’akukoliire ekintu eky’amaani eky’otasobora kusasura. Habwokuba kikozesebwa omu miringo erukwahukana, abamu nibasobora kwehurra ngu kikozesiibwe muno kandi nibasobora kwekaguza ow’akibalize obwaraaba n’akimanyisa kwo. Emiringo ey’okusabamu ekiganyiro n’esobora kuzooka nk’ey’ekozesiibwe muno n’omu nsi ezindi.

Omu rulimi rwona, kikuru kwoleka ngu eby’orukubaza n’obimanyisa obworukuba n’osaba ekiganyiro. Ebigambo hamu n’iraka bisemeriire kwoleka ngu okwasirweho. Yesu Kristo akeegesa abegeswa be omu Kwegesa kwe Okwa ha Rusozi ati: “Baitu ebigambo byanyu biikalege biti Ego, ego; nangwa, nangwa, baitu ebikira ebi nibyo biruga hali omubi.” (Matayo 5:37) Obworasaba ekiganyiro, yoleka ngu n’okimanyisa! Ekyokurorraho: Omusaija ow’akaba ali omu rukarra nambere bakeberra emigugu ha kizaaniro ky’enyonyi akasaba ekiganyiro omugugu gwe obugwahumiire omukazi ow’akaba ali omu rukarra orundi. Hanyuma y’edakiika nke orukarra rusembiire mu maiso, ensaho ye ekongera yahuumiraho kake omukazi. Kikongera kyabaho omurundi ogundi kandi omusaija yayongera yasaba ekiganyiro. Baitu ekintu nikyo kimu obukyayongiire kyabaho omurundi ogundi, omusaija ow’akaba ali n’omukazi onu akagambira omusaija ngu obwaraaba akimanyisize kusaba ekiganyiro asemeriire kukora kyona ekirukusoboka kurora ngu omugugu gwe tigwayongera kugwera omukazi. Ego okusaba ekiganyiro okurugire ha mutima kusemeriire kuhonderwa encwamu ey’okutagarukamu kukora ensobi.

Kakuba tuba nitukimanyisa, okusaba ekiganyiro nikiija kutwarramu kwikiriza nk’oku tuli omu nsobi, kuserra kuganyirwa n’okutamu amaani kugarraho ekitusiisire obukirukuba nikisoboka. Ekindi, ogu anyakutwaziibwe kubi asemeriire kuganyira anyakumusobiize kakuba ayegarukamu. (Matayo 18:21, 22; Marako 11:25; Abefeso 4:32; Abakolosai 3:13) Nk’oku itwena tutahikiriire, kugarraho obusinge nikisobora kutanguha. Baitu nabwo, kusaba ekiganyiro kwine amaani ag’okugarraho obusinge.

Ni di Obukitarukwetaagisa Kusaba Ekiganyiro

N’obukiraaba ngu ebigambo eby’okweijukya bikora omulimo gw’amaani omu kugarraho obusinge, omuntu omugezi asemeriire kwetantara kukozesa ebigambo nk’ebi obukirukuba kitarukumwetaagisa. Ekyokurorraho, katugambe ngu ensonga n’etwarramu obwesigwa bwaitu hali Ruhanga. Yesu Kristo obw’akaba ali omu nsi, ‘akebundaaza wenka, naculera okuhikya ha kufa, nukwo kufa kwa ha muti.’ (Abafiripi 2:8) Baitu, atasabe ekiganyiro habw’enyikiriza ze ngu nukwo akeehye ha kubonabona kwe. Kandi Yesu atasabe ekiganyiro nyakatagra omukuru obuyamugambire ati: “Ninkurahiza Ruhanga omwomezi, otugambire obworaba oli Kristo, Omwana wa Ruhanga!” Omu kiikaro ky’okutiina akasaba ekiganyiro, n’obumanzi Yesu akamugarukamu ati: “Nukwo ogambire; Baitu nimbagambira nti okuruga hati mulirora Omwana womuntu aikaliire ha mukono gwobulyo ogwamani, naizira ha bicu ebya ha iguru.” (Matayo 26:63, 64) Ekintu eky’okusaba nyakatagara omukuru ekiganyiro ngu nukwo agarreho obusinge Yesu atakikole habw’obwesigwa bwe hali Ise Yahwe Ruhanga.

Abakristaayo batekamu ekitiinisa abantu abaine obusobozi. Baitu, tibasemeriire kusaba ekiganyiro habw’okworobera Ruhanga hamu n’okugonza okubainiire ab’oruganda.​—Matayo 28:19, 20; Abarumi 13:5-7.

Busaho Ekisobora Kulemesa Obusinge

Kasumi kanu, tukora ensobi habwokuba tukaijukura obutahikirra n’ekibi kuruga hali isenkuru itwe Adamu. (Abarumi 5:12; 1 Yohana 1:10) Okusiisa kwa Adamu kukabaho habwokuba akajeemera omuhangi. Baitu hakubanza, Adamu na Hawa bakaba bahikiriire kandi bataine kibi. Ruhanga n’araganiza kwongera kufoora abantu abahikiriire. Naija kumarraho kimu ekibi n’ebikirugamu.​—1 Abakolinso 15:56, 57.

Tekerezaaho omulingo tulikwatwaho! Omu buhabuzi oburukukwata ha kukozesa orulimi, Yakobo owanyina Yesu obuyahaire, akagamba ati: “Omuntu wena obwatasobya omu kigambo kyorulimi, ogu nuwe muntu ahikiriire, nasobora okutanga omubiri gwona.” (Yakobo 3:2) Omuntu ow’ahikiriire n’asobora kulema orulimi rwe nukwo kitamwetaagisa kusaba ekiganyiro habw’okurukozesa kubi. Naaba ‘n’asobora okutanga omubiri gwe gwona.’ Mali kanikiija kuba kirungi muno obutulifooka abahikiriire! Hanyuma, haliba hatakyaroho ebirukulemesa obusinge hagati y’abantu. Baitu hati, kusaba ekiganyiro kuruga ha mutima habw’ekibi ekikozerwe, nikiija kukonyera muno kugarraho obusinge.

[Obugambo obuli hansi]

[Ekisisani]

Ekyokurorraho kya Paulo nikitwegesa ki?

[Ekisisani]

Buli omu obw’aliba ahikiriire, haliba hatakyaroho kintu kyona ekisobora kulemesa obusinge