Skip to content

Skip to table of contents

“Te U Totongi Fefe kia Sihova?”

“Te U Totongi Fefe kia Sihova?”

Talanoa ki he Moʻuí

“Te U Totongi Fefe kia Sihova?”

FAKAMATALA FAI ʻE MARIA KERASINIS

ʻI hoku taʻu 18, naʻá ku hoko ai ko ha tokotaha fakasiva ʻamanaki fakamā ki heʻeku ongo mātuʻá, ko ha tokotaha naʻe fakamavaheʻi ʻi he haʻohaʻonga ʻo hoku fāmilí, pea ko e meʻa fakakata au ʻa hoku koló. Naʻe ngāueʻaki ʻa e ngaahi fakakolekole, fakamālohi, mo e ngaahi fakamanamana ʻi he feinga ke maumauʻi ʻa ʻeku anga-tonu ki he ʻOtuá—ʻo ʻikai lavameʻa. Naʻá ku tuipau ko e pipiki mateaki ki he moʻoni faka-Tohitapú te ne ʻomai ʻa e ngaahi ʻaonga fakalaumālie. ʻI he sio atu ki he taʻu laka hake he 50 ʻo e tauhi kia Sihová, ʻoku lava ke u fakaongo atu ai pē ʻa e ngaahi lea ʻa e tokotaha-tohi-sāmé: “Te u totongi fefe kia Sihova ʻa e fuʻu hulu ʻene ʻofa kia kita?”—Sāme 116:12.

NAʻE fāʻeleʻi au ʻi he 1930, ʻi Aggelokastro, ko ha kolo ʻi he kilomita nai ʻe 20 mei he taulanga ʻo Senikeleá, ʻi he tafaʻaki hahake ʻo e ʻIsimasi ʻo Kolinitoó, ʻa ia naʻe fokotuʻu ai ha fakatahaʻanga ʻo e kau Kalisitiane moʻoní ʻi he ʻuluaki senitulí.​—Ngāue 18:18; Loma 16:1.

Naʻe nonga ʻa e moʻui ʻa hoku fāmilí. Ko e tangataʻeikí ʻa e palesiteni ʻo e koló pea naʻe mātuʻaki fakaʻapaʻapaʻi ia. Ko e fika tolú au ʻi ha fānau ʻe toko nima. Naʻe ʻohake kimautolu ʻe heʻemau ongo mātuʻá ko e kau mēmipa līʻoa ʻo e Siasi ʻOfotokisī Kalisí. Naʻá ku maʻu ʻa e Misá ʻi he Sāpate kotoa pē. Naʻá ku tautea fakamamahiʻi au ʻi he ʻao ʻo e ngaahi fakatātā fakalotú, tutu ʻa e ngaahi teʻelango ʻi he fanga kiʻi fale lotu ʻo e koló, pea kau ʻi he ʻaukai kotoa pē. Naʻá ku fakakaukau maʻu pē ke hoko ko ha tāupoʻou. Naʻá ku hoko ʻi ha taimi ko e ʻuluaki tokotaha ia ʻi he fāmilí ke ne fakasivaʻi e ʻamanaki ʻa ʻeku ongo mātuʻá.

Fiefia ʻi he Moʻoni Faka-Tohitapú

ʻI hoku taʻu 18 nai, naʻá ku ʻiloʻi ai ko Katina, ʻa e tuofefine ʻo e taha ʻo hoku ngaahi tuongaʻane-ʻi-he-fonó, ʻa ia naʻe nofo ʻi ha kolo kaungāʻapi, naʻá ne lau ʻa e ʻū tohi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, pea naʻe ʻikai te ne toe ʻalu ki he lotú. Naʻe fakahohaʻasi lahi au ʻe he meʻá ni, ko ia naʻá ku fakapapauʻi ai ke tokoniʻi ia ke ne toe foki ki he meʻa ʻa ia naʻá ku ongoʻi ko e hala totonú. Ko ia, ʻi he taimi naʻá ne haʻu ai ke ʻaʻahí, naʻá ku fokotuʻutuʻu ke ma luelue ʻo ʻeva, ʻi he fakataumuʻa ke ma tuʻu ʻi he fale ʻo e pātelé. Naʻe kamata ʻe he pātelé ʻa e fetalanoaʻakí fakataha mo e ʻuha mai ʻa e ngaahi luma ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻo ui kinautolu ko e kau lotu hē ʻa ia kuo nau takihalaʻi ʻa Katina. Naʻe hoko atu ʻa e fetalanoaʻakí ʻi ha pō hokohoko ʻe tolu. Naʻe fakahalaʻi ʻe Katina ʻa ʻene ngaahi laú kotoa ʻaki ʻa e ngaahi fakaʻuhinga naʻe teuteuʻi lelei faka-Tohitapu. Fakaʻosí, naʻe tala ange ʻe he pātelé kiate ia koeʻuhi ko e taʻahine fakaʻofoʻofa ia, mo poto, ʻe lava ke ne fiefia ʻi heʻene finemuí lolotonga ʻene kei malavá pea toki fai ha mahuʻingaʻia ʻi he ʻOtuá ʻi heʻene hoko ʻo motuʻá.

Naʻe ʻikai te u tala ha meʻa ki heʻeku ongo mātuʻá ʻo fekauʻaki mo e fetalanoaʻaki ko iá, ka ʻi he Sāpate hoko maí, naʻe ʻikai te u ʻalu ki he lotú. ʻI he hoʻatā mālié, naʻe haʻu ai ʻa e pātelé ki homau falekoloá. Naʻá ku faʻu ai ha foʻi kalofanga naʻe pau ke u nofo ʻi he falekoloá ke tokoni ki he tangataʻeikí.

“Ko e ʻuhingá moʻoni ia, pe naʻe tākiekina koe ʻe he taʻahine ko eé?” ko e ʻeke mai ia kiate au ʻe he pātelé.

“Ko e kakai ko ení ʻoku nau maʻu ʻa e tui lelei ange ia ʻia kitautolu,” ko ʻeku lea hangatonú ange ia.

ʻI he hanga ki heʻeku tamaí, naʻe pehē ange ʻe he pātelé: “ʻE Mr. Economos, tuli leva he taimí ni ho kāingá; ʻokú ne ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki ki ho fāmilí.”

Hanga Mai Hoku Fāmilí Kiate Au

Ko e meʻa eni ʻi he konga ki mui ʻo e 1940 tupú ʻi he taimi naʻe hokosia ai ʻe Kalisi ʻa e ngaahi tuʻunga fakamālohi fakafokifā ʻo e tau fakalotofonuá. ʻI he manavahē naʻa ʻave au ʻe he kau tautoitoí, naʻe fai ʻe he tangataʻeikí ha ngaahi fokotuʻutuʻu kiate au ke mavahe mei he koló pea ʻalu ki he fale ʻo hoku tokoua ʻi he kolo ʻa ia naʻe nofo ai ʻa Katina. ʻI he māhina ʻe ua ʻo ʻeku nofo ʻi aí, naʻe tokoniʻi ai au ke u mahinoʻi ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohitapú ʻi ha ngaahi ʻīsiu lahi. Naʻe siva ʻeku ʻamanakí ʻi he ʻiloʻi ʻoku taʻefakatohitapu ʻa e ngaahi tokāteline lahi ʻa e Siasi ʻOfotokisií. Naʻá ku ʻiloʻi ai ʻoku ʻikai tali ʻe he ʻOtuá ʻa e lotu fakafou he ngaahi fakatātā fakalotú, ko e ngaahi talatukufakaholo fakalotu kehekehe—hangē ko hono fakaʻapaʻapaʻi ʻo e kolosí—ʻoku ʻikai hano tupuʻanga faka-Kalisitiane, pea kuo pau ki ha tokotaha ke ne lotu ki he ʻOtuá ʻo “fai ʻi laumālie mo fai ʻi moʻoni” koeʻuhí ke fakahōifuaʻi ai ia. (Sione 4:23; Ekisoto 20:​4, 5) Hiliō he meʻa kotoa, naʻá ku ʻiloʻi ai ʻoku ʻomai ʻe he Tohitapú ha ʻamanaki fakaʻofoʻofa ʻo e moʻui taʻengata ʻi he māmaní! Ko e ngaahi moʻoni faka-Tohitapu mahuʻinga peheé naʻe ʻi he lotolotonga ia ʻo e muʻaki ngaahi ʻaonga fakafoʻituitui naʻá ku maʻu meia Sihová.

ʻI he taimi ko ení, ko hoku tokouá mo hono husepānití naʻá na fakatokangaʻi naʻe ʻikai te u ʻai ʻa e fakaʻilonga kolusé ʻi he ngaahi taimi kaí, pea naʻe ʻikai te u lotu ʻi he ʻao ʻo e ngaahi fakatātā fakalotú. ʻI he pō ʻe taha naʻá na fakatou tā ai au. ʻI he ʻaho hoko maí naʻá ku fakapapauʻi ai ke mavahe mei hona ʻapí, pea naʻá ku ʻalu ki he ʻapi ʻo e tokoua ʻo ʻeku faʻeé. Naʻe fakahā ia ʻe hoku tuongaʻane-ʻi-he-fonó ki heʻeku tamaí. Taimi nounou hili iá naʻe haʻu tangi ʻa ʻeku tangataʻeikí ʻo feinga ke liliu ʻa ʻeku fakakaukaú. Naʻe tūʻulutui ʻa hoku tuongaʻane-ʻi-he-fonó ʻi muʻa ʻiate au, ʻo kōlenga ke u fakamolemoleʻi ia, ʻa ia ko e meʻa ia naʻá ku faí. Ke fakaleleiʻi ʻa e meʻá, naʻa nau kole mai ke u foki ange ki he siasí, ka naʻá ku tuʻu mālohi.

ʻI he foki ki he kolo ʻo e tangataʻeikí, naʻe hokohoko atu ʻa e ngaahi tengé. Naʻe ʻikai ha founga ke u fetuʻutaki ai mo Katina, pea naʻe ʻikai haʻaku ʻū tohi ke lau, naʻa mo ha Tohitapu. Naʻá ku fiefia lahi ʻi he feinga ʻa e taha ʻo e faʻahinga naʻá ku tokouaʻakí ke tokoniʻi au. ʻI he taimi naʻá ne ʻalu ai ki Kolinitoó, naʻá ne ʻiloʻi ai ha tokotaha Fakamoʻoni pea naʻá ne foki mai mo e tohi “Let God Be True” mo ha tatau ʻo e Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Kalisi Kalisitiané, ʻa ia naʻá ku kamata ke lau fakapulipuli ia.

Tuʻunga Taʻeʻamanekina ki he Moʻuí

Naʻe hokohoko atu ʻa e fakafepaki kakahá ʻo feʻunga mo e taʻu ʻe tolu. Naʻe ʻikai haʻaku fetuʻutaki mo ha Fakamoʻoni pē, pea naʻe ʻikai lava ke u maʻu ha tohi. Kae kehe, ʻi he ʻikai te u ʻiloʻí, naʻe ʻamanaki ke hoko ha ngaahi feʻunuʻaki lahi ki heʻeku moʻuí.

Naʻe tala mai ai ʻe heʻeku tamaí ʻe pau ke u ʻalu ki heʻeku faʻē-tangata ʻi Tesalonaika. Ki muʻa ke mavahe ki Tesalonaiká, naʻá ku ʻalu ki ha fale tuitui ʻi Kolinitō ke tuitui hoku kote. Ko ha meʻa fakaʻohovale moʻoni ē ʻa ʻeku ʻiloʻi naʻe ngāue ai ʻa Katina! Naʻá ma fiefia lahi ʻi he fesiofaki hili ia ha taimi fuoloa. ʻI heʻema mavahe mei he falekoloá, naʻá ma fetaulaki ai mo ha kiʻi talavou anga-lelei ʻa ia naʻá ne foki ki ʻapi mei he ngāué, ʻokú ne heka pasikala. Ko hono hingoá ko Charalambos. Hili ʻema hoko ʻo feʻilongakí, naʻá ma fakapapauʻi ai ke ma mali. Ko e taimi foki ko ení nai, ʻi Sanuali 9, 1952, naʻá ku fakahāhā ai ʻa ʻeku fakatapui kia Sihová ʻaki ʻeku hoko ʻo papitaiso.

Naʻe papitaiso ki muʻa ange ʻa Charalambos. Naʻá ne fehangahangai mo ia foki mo e fakafepaki mei hono fāmilí. Ko Charalambos naʻá ne faivelenga ʻaupito. Naʻá ne ngāue ko ha sevāniti tokoni ʻi he fakatahaʻangá pea naʻá ne fai ʻa e ngaahi ako Tohitapu lahi. Naʻe vave ʻa hono tali ʻe hono fanga taʻoketé ʻa e moʻoní, pea ʻi he ʻahó ni ko e tokolahi taha ʻo e kau mēmipa ʻi hono fāmilí ʻoku nau toe tauhi foki mo kinautolu kia Sihova.

Naʻe saiʻia moʻoni ʻa ʻeku tamaí ʻia Charalambos, ko ia naʻá ne loto ki he malí, ka naʻe ʻikai ke fakalotoʻi ngofua ʻa e fineʻeikí. Neongo ʻa e meʻa kotoa ko ení, naʻá ku mali mo Charalambos ʻi Maʻasi 29, 1952. Ko hoku tuongaʻane lahi tahá pē mo e taha ʻi he faʻahinga naʻá ku tokouaʻakí naʻá na omi ki he malí. Naʻe siʻi ʻeku ʻiloʻi he taimi ko iá ko ha tāpuaki taʻealafakatataua ia—ko ha meʻaʻofa moʻoni meia Sihova—ʻe hoko ʻia Charalambos! ʻI he hoko ko hono feohí, naʻá ku malava ai ke langa takatakai hake ʻeku moʻuí ʻi he ngāue ʻa Sihová.

Fakaivimālohiʻi Hotau Fanga Tokouá

ʻI he 1953, naʻá ku fili ai mo Charalambos ke hiki ki ʻAtenisi. ʻI he loto ke fai ʻa e meʻa lahi ange ʻi he ngāue fakamalangá, naʻe mavahe ai ʻa Charalambos mei he pisinisi fakafāmilí ʻo maʻu ha ngāue konga taimi. Naʻá ma fakamoleki fakataha ʻa e ngaahi taimi efiafí ʻi he ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané pea fai mo e ngaahi ako Tohitapu lahi.

Koeʻuhi ko e ngaahi fakangatangata fakapuleʻanga ʻo ʻemau ngāue fakafaifekaú, naʻe pau ke mau fetaulaki ai mo e ngaahi tuʻunga lahi. Ko e fakatātaá, naʻa mau fili ke tuku ha tatau ʻo e makasini Taua Leʻo ʻi he matapā sioʻata ʻo ha kiʻi falekoloa, pe tuʻuʻanga fakatau, ʻi he uhouhonga ʻo ʻAtenisí, ʻa ia naʻe ngāue konga taimi ai ʻa hoku husepānití. Naʻe tala mai ʻe ha polisi lakanga māʻolunga kia kimaua naʻe tapui ʻa e makasiní. Kae kehe, naʻá ne kole mai pe ʻe lava ke ne maʻu ha tatau pea fakaʻekeʻeke fekauʻaki mo ia ʻi he ʻōfisi leʻó. ʻI heʻenau fakapapauʻi ange kiate ia naʻe fakalao ʻa e makasiní naʻá ne foki ʻo tala mai kia kimaua. ʻI he ʻilo pē ki he meʻá ni ʻa e fanga tokoua kehe ʻa ia naʻe ʻi ai honau fanga kiʻi falekoloá, naʻa nau kamata mo kinautolu foki ke tuku ʻa e ngaahi tatau ʻo e Taua Leʻo ʻi he ngaahi matapā sioʻata ʻo honau falekoloá. Naʻe maʻu ʻe ha tangata ʻe taha ʻa e Taua Leʻo mei homa falekoloá, ʻo ne hoko ko ha Fakamoʻoni, pea ʻokú ne ngāue he taimí ni ko ha mātuʻa.

Naʻá ma toe maʻu ʻa e fiefia ʻi he sio ki hoku tuongaʻane siʻisiʻi tahá ʻokú ne ako ʻa e moʻoní. Naʻá ne haʻu ki ʻAtenisi ke ako ʻi he kolisi folau tahi fefakatauʻakí, pea naʻá ma ʻave ia ki ha fakataha-lahi. Ko ʻemau ngaahi fakataha-lahí naʻe fai fakafufū ia ʻi he ngaahi vaotaá. Naʻá ne saiʻia he meʻa naʻá ne fanongo aí, ka naʻe ʻikai fuoloa mei ai naʻe kamata ʻa ʻene fefolauʻakí. ʻI he taha ʻo ʻene ngaahi folaú, naʻá ne tūʻuta ai ki ha taulanga ʻi ʻĀsenitina. Naʻe heka hake ai ha misinale ki he vaká ke malanga, pea naʻe kole ai ʻe hoku tuongaʻané ʻetau ngaahi makasiní. Naʻá ma fiefia lahi ʻi heʻema maʻu ʻene tohi naʻá ne pehē mai ai: “Kuó u maʻu ʻa e moʻoní. ʻAi ke u tukuhau ki he makasiní.” ʻI he ʻahó ni, ko ia mo hono fāmilí ʻoku nau tauhi faitōnunga kia Sihova.

ʻI he 1958 naʻe fakaafeʻi ai ʻa hoku husepānití ke ne ngāue ko ha ʻovasia fefonongaʻaki. Koeʻuhí naʻe ʻi he malumalu ʻo e tapui ʻa ʻemau ngāué pea naʻe faingataʻa ʻaupito ʻa e ngaahi tuʻungá, naʻe faʻa ngāue ʻa e kau ʻovasia fefonongaʻakí ʻo ʻikai fakataha mo honau ngaahi uaifí. ʻI ʻOkatopa 1959, naʻá ma kole ai ki he fanga tokoua fua fatongia ʻi he ʻōfisi vaʻá pe ʻe lava ke u ʻalu fakataha mo ia. Naʻa nau loto ki ai. Naʻe pau ke ma ʻaʻahi ʻo fakaivimālohiʻi ʻa e ngaahi fakatahaʻanga ʻi Kalisi lotolotó mo e fakatokelaú.

Naʻe ʻikai ke faingofua ʻa e ngaahi fononga ko iá. Naʻe siʻi ʻa e ngaahi hala naʻe tanú pea vā mamaʻo. Koeʻuhi naʻe ʻikai haʻama kā, naʻá ma faʻa fononga ʻi he meʻalele uta pāsesé pe ʻi ha ngaahi veeni, fakataha mo e fanga moa pea mo e ngaahi koloa kehe. Naʻá ma tui puti ulapa koeʻuhi ke aʻa holo ai he ngaahi hala pelepelá. Koeʻuhi naʻe ʻi ai ha kau tau fakalotofonua ʻi he kolo kotoa pē, naʻe pau ke ma hū ki he fanga kiʻi koló ʻi he lolotonga e taimi poʻulí ke hao ai mei hano fakaʻekeʻeke.

Naʻe houngaʻia loloto ʻa e fanga tokouá ʻi he ngaahi ʻaʻahi ko ení. Neongo ko e tokolahi taha ʻo kinautolú naʻa nau ngāue mālohi ʻi heʻenau ngaahi ngoueʻangá, naʻa nau fai ʻa e feinga ʻi he taimi ki he taimi ke maʻu ʻa e ngaahi fakatahá ʻa ia naʻe fai tuʻuapō ʻi he ngaahi ʻapi kehekehe. Naʻe toe mātuʻaki anga-talitali kakai ʻa e fanga tokouá ʻo foaki kia kimaua ʻa e meʻa lelei taha naʻa nau maʻú, neongo ne siʻi ʻaupito e meʻa naʻa nau maʻú. ʻI he taimi ʻe niʻihi naʻá ma mohe mo e fāmilí kotoa ʻi ha loki tatau. Ko e tui, kātaki, mo e faivelenga ʻa e fanga tokouá naʻe fakamoʻoniʻi ko ha toe tuʻunga ʻaonga lahi ia kia kimaua.

Fakalahi ʻEma Ngāué

ʻI Fepueli 1961, lolotonga ʻa e ʻaʻahi ki he ʻōfisi vaʻa ʻi ʻAtenisí, naʻe ʻeke mai ai pe te ma loto-lelei ke ngāue ʻi Pēteli. Naʻá ma tali ʻaki ʻa e ngaahi lea ʻa ʻAiseá: “Ko au eni; fekau au.” (Aisea 6:9 [6:8PM]) ʻI ha māhina ʻe ua ki mui ai, naʻá ma maʻu ai ha tohi ʻo fakahinohino mai ai ke ma ō ki Pēteli ʻi he vave taha ʻe ala lavá. Ko ia, ʻi Mē 27, 1961, naʻá ma kamata ngāue ai ʻi Pēteli.

Naʻá ma ʻofa ʻi homa vāhenga-ngāue foʻoú, pea naʻá ma ongoʻi lata he taimi pē ko iá. Naʻe ngāue ʻa hoku husepānití ʻi he potungāue Ngāué mo e Tukuhaú, pea ki mui ai naʻá ne ngāue ʻi ha taimi ʻi he Kōmiti Vaʻá. Naʻe lahi ʻa ʻeku ngaahi ngāue ʻi he ʻapí. Naʻe ʻi ai ʻa e kau mēmipa ʻe toko 18 ʻi he fāmilí he taimi ko iá, ka ʻi he meimei taʻu ʻe nima, naʻe ʻi ai ʻa e kakai ʻe toko 40 nai koeʻuhí naʻe fai ha ako maʻá e kau mātuʻá ʻi Pēteli. ʻI he pongipongí, naʻá ku fufulu ipu, tokoni ki he tokotaha kukí, ngaahi ʻa e mohenga ʻe 12, pea seti ʻa e ngaahi tēpilé ki he kai hoʻataá. ʻI he efiafí, naʻá ku haeane ʻa e valá mo fakamaʻa ʻa e ngaahi fale mālōloó mo e ngaahi lokí. Naʻá ku toe ngāue tuʻo taha he uike ʻi he fale foó. Naʻe lahi ʻa e ngāué, ka naʻá ku fiefia he malava ʻo tokoní.

Naʻá ma hanganaki femoʻuekina ʻaupito ʻi heʻema ngāue ʻi Pētelí pea pehē ki he malaʻe ngāué. Naʻá ma fakahoko ʻi he taimi lahi ʻo aʻu ki he ako Tohitapu ʻe fitu. ʻI he ngaahi fakaʻosinga uiké, naʻá ku ʻalu fakataha ai mo Charalambos ʻi heʻene fakahoko ʻa e ngaahi malanga ki he ngaahi fakatahaʻanga kehekehe. Naʻá ma ʻalu holo fakataha maʻu pē.

Naʻá ma fai ha ako Tohitapu mo ha ongo meʻa ʻa ia naʻe ʻi ai ʻena ngaahi fehokotaki vāofi mo e Siasi ʻOfotokisī Kalisí pea ko e ongo kaumeʻa fakafoʻituitui kinaua ʻo ha mēmipa ʻo e haʻa faifekaú ʻa ia naʻá ne taki ʻa e kautaha fakafepaki ʻa e siasí ki he lotu heé. ʻI hona falé, naʻe ʻi ai hona loki ne fonu ʻi he ngaahi fakatātā fakalotú, ʻa ia naʻe tutu hokohoko ai ʻa e ʻinisēnisí pea naʻe tā ai ʻi he ʻahó kotoa ʻa e ngaahi himi Paisenitaine. ʻI ha taimi, naʻá ma ʻaʻahi ai kia kinaua ʻi he ngaahi ʻaho Tuʻapulelulú ke ako ʻa e Tohitapú, pea ʻaʻahi ange kia kinaua hona kaumeʻa ʻi he haʻa faifekaú ʻi he ngaahi ʻaho Falaité. ʻI he ʻaho ʻe taha, naʻá na kole mai ai ke ma ō ange ki hona ʻapí ʻo ʻoua ʻe toe tatali koeʻuhí naʻe ʻi ai ʻena meʻa ke fakaʻohovaleʻi ʻaki kimaua. Ko e ʻuluaki meʻa naʻá na fakahā mai kia kimauá ko e loki ko iá. Kuó na toʻo ʻosi ʻa e ngaahi fakatātā fakalotú kotoa pea fakaleleiʻi ia. Naʻe fai ʻe he ongo meʻá ni ʻa e fakalakalaka lahi ange pea naʻá na papitaiso. ʻI he fakakātoá, naʻá ma maʻu ʻa e fiefia ʻi he mamata ki he kakai ʻe toko 50 nai ʻa ia naʻá ma fai ʻa e ngaahi ako Tohitapu mo kinautolú ʻi heʻenau fakatapui ʻenau moʻuí kia Sihova pea hoko ʻo papitaiso.

Ko e feohi mo e fanga tokoua paní ko ha ʻaonga makehe ia naʻá ku maʻu. Ko e ngaahi ʻaʻahi ʻa e kau mēmipa ʻo e Kulupu Pulé, hangē ko Tokoua Knorr, Franz, mo Henschel, naʻe fakalototoʻa lahi fau. Hili ʻa e taʻu laka hake he 40, ʻoku ou kei ongoʻi pē ko e ngāue ʻi Pētelí ko ha lāngilangi mo e monū lahi.

Fekuki mo e Puké pea mo e Molé

ʻI he 1982 naʻe kamata ke hā ai mei hoku husepānití ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo e mahaki Loto-Ngalongaló. ʻI he 1990 naʻe holo ai hono tuʻunga moʻui leleí, pea naʻe faifai pē ʻo ne fiemaʻu ha tokangaʻi tuʻumaʻu. Lolotonga ʻa e taʻu ʻe valu fakaʻosi ʻo ʻene moʻuí, naʻe ʻikai ʻaupito lava ke ma mavahe mei Pēteli. Ko e fanga tokoua ʻofeina tokolahi ʻi he fāmili Pētelí, pea pehē ki he kau ʻovasia fua fatongiá, naʻa nau fai ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu ke tokoniʻi kimaua. Kae kehe, neongo ʻenau tokoni anga-ʻofá, naʻe pau ke u fakamoleki ʻa e ngaahi houa lōloa ʻi he ʻahó mo e poó ʻi hono tokangaʻi iá. Naʻe faingataʻa ʻaupito ʻa e ngaahi meʻá ʻi he taimi ʻe niʻihi, pea naʻe lahi ʻa hoku ngaahi pō taʻemamohé.

ʻI Siulai 1998 naʻe mālōlō ai ʻa hoku husepāniti ʻofaʻangá. Neongo ʻoku ou ongoʻi ʻaupito ʻene molé, ʻoku fakafiemālieʻi au ʻe he moʻoniʻi meʻa ko ia ʻa hono tokangaʻi lelei iá, pea ʻoku ou ʻiloʻi ʻe manatuʻi ia ʻe Sihova fakataha mo e laui miliona kehe ʻi he toetuʻú.​—Sione 5:​28, 29.

Houngaʻia ʻi he Ngaahi Lelei ʻa Sihová

Neongo e mole ʻa hoku husepānití, ʻoku ʻikai teu tokotaha pē. ʻOku ou kei maʻu pē ʻa e monū ʻo e ngāue ʻi Pētelí, pea ʻoku ou maʻu ʻa e ʻofa mo e tokanga ʻa e fāmili Pētelí fakakātoa. Ko hoku fāmili fakalahí ʻoku toe kau ai ʻa e fanga tuongaʻane mo e fanga tokoua mei he kotoa ʻo Kalisí. Neongo ʻoku ou taʻu 70 tupu he taimí ni, ʻoku ou kei malava pē ke ngāue ʻi he ngaahi ʻaho kakato ʻi he peitó pea ʻi he loki kaí.

ʻI he 1999 naʻe hoko ʻo moʻoni ai ha misi ʻi he moʻuí ʻi he taimi naʻá ku ʻaʻahi ai ki he ʻuluʻi ʻapitanga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi Niu ʻIoké. ʻOku ʻikai lava ke u fakamatalaʻi ʻa e anga ʻo ʻeku ongoʻí. Ko ha meʻa fakatupu langa hake mo fakangalongataʻa ia naʻe hokosiá.

ʻI heʻeku sio atu ki aí, ʻoku ou tui fakamātoato ʻe ʻikai lava ke u ngāueʻaki ʻa ʻeku moʻuí ʻi ha founga ʻe toe lelei ange. Ko e ngāue lelei taha ʻe lava ke maʻu ʻe ha tahá ko e tauhi taimi-kakato kia Sihová. ʻOku lava ke u lea ʻi he tuipau kuo ʻikai ʻaupito te u masiva ʻi ha meʻa. Naʻe tokangaʻi anga-ʻofa ʻe Sihova ʻa hoku husepānití mo au ʻi he tuʻunga fakalaumālié mo e fakaesinó fakatouʻosi. Mei he meʻa kuó u hokosia fakafoʻituituí, ʻoku ou mahinoʻi ʻa e ʻuhinga naʻe ʻeke ai ʻe he tokotaha-tohi-sāmé: “Te u totongi fefe kia Sihova ʻa e fuʻu hulu ʻene ʻofa kia kita?”—Sāme 116:12.

[Fakatātā ʻi he peesi 26]

Ko Charalambos mo aú naʻá ma ʻalu holo fakataha maʻu pē

[Fakatātā ʻi he peesi 27]

Ko hoku husepānití ʻi hono ʻōfisi ʻi he vaʻá

[Fakatātā ʻi he peesi 28]

ʻOku ou ongoʻi ko e ngāue Pētelí ko ha lāngilangi lahi