1, 2. Loko u li mbangwini lowu u nga wu tivikiki, ha yini u djula nkongomiso? Xana Yehovha a hi nyike nkongomiso muni?

A HI nge u tsremakanya khwandzrasi ledzrikulu. Loko u famba, u vona ku hambana-hambana ka mbangu wa kone. Ku ba xidzedze lexi sekelekisaka ni misava ku ku mphu! Swi nabyalile kuva u lahleka. Xana u nga yi tivisa kuyini ndlela leyi u fanelaka ku yi teka? Ku djuleka mhunu kumbe ntxhumu lowu nga ku kongomisaka. Ku nga ha va bússola, dambu,  tinyeleti, mapa, telefone kumbe komputadori ledzri ku byelaka lomu u nga kone, nambi mhunu lweyi a tivisisaka khwandzrasi ledzro. Ku va ni nkongomiso i swa lisima hikusa swi nga huluxa wutomi byaku.

² Hinkwezru hi langusana ni swikazratu swinyingi a wuton’wini, nakone hi pfana hi tikuma na hi nga xi tivi xa ku xi yentxa. Kambe akuva a hi kongomisa, Yehovha a hi nyike lipfalu. (Yakob 1:17) A hi dondzreni leswaku lipfalu i yini ni leswaku dzri tizrisa kuyini. Ntsrhaku, hi ta dondzra leswaku hi nga dzri dondzrisa hi ndlela yini, ha yini hi fanela ku zron’weka hi lipfalu dzra vambeni, ni leswaku lipfalu ledzri basiki dzri nga yampswisa wutomi byezru hi ndlela yini.

3. Lipfalu dzrezru i yini?

³ Lipfalu dzrezru i nyiko ya ku hlamalisa leyi pfaka ka Yehovha. I wuswikoti lebyi hi nga nabyu bya ku tiva leswinene ni leswi bihiki. Zritu dzra xigriki ledzri nga Bibeleni ledzri liki “lipfalu”, dzri tlhamuxela “ku titiva”. Loko lipfalu dzrezru dzri tizra hi ndlela leyinene, dzri hi pfuna ku kambisisa leswi hi nga swone hakunene. Dzri nga hi pfuna ku tiva matitwela ni mimpimiso yezru leyi yentiki. Dzri nga hi pfuna ku teka ndlela leyinene ni ku tingawula leswi bihiki. Handle ka leswo, dzri nga hi yentxa hi nyonxa loko hi teke xiboho xa wutlhazri kumbe dzri hi kingindzra loko hi teke xiboho lexi bihiki.​—Yana ka “Dondzra Swin’wana”, 5.

4, 5. a) Xana ku yentxeke yini loko Adamu na Evha va kanye lipfalu dzravu? b) Nyikela swikombiso swa le Bibeleni swa matizrela ya lipfalu.

⁴ Mun’wana ni mun’wana wezru a nga hlawula leswaku a ta dzri yingiseta lipfalu dzrakwe kumbe im-him. Adamu na Evha va hlawule ku dzri kanya; xileswo, va tsrhovele  xidoho. Loko va dohile, va kingindzriwe hi lipfalu, kambe a ku nge he na xa ku xi yentxa. Afa kutani va tlule nawu wa Xikwembu Nkulukumba. (Genesis 3:7, 8) Nambi leswi afaka va ni lipfalu ledzri hetisekiki va tlhela va tiva leswaku swi bihile ku kanya nawu wa Xikwembu Nkulukumba, va hlawule ku kanya lipfalu dzravu.

⁵ Hi hala tlhelo, ku ni vhanu vanyingi lava nga hetisekangakiki lava yingisetiki lipfalu dzravu. Yobe a ve xikombiso lexinene. Leswi a tekiki swiboho leswinene, a te: ‘A mbilu yanga a yi [ni] tshinyi ni siku ni dzrin’we dzra ku hanya kwanga.’ (Yob 27:6) Loko Yobe a ku “mbilu” yanga, afa a hlaya lipfalu dzrakwe, wuswikoti byakwe bya ku tiva leswinene ni leswi bihiki. Kasi Davhida, a a pfana a dzrela lipfalu dzrakwe, a dohela Yehovha. Loko a dohile a titwe nandzru swinene lakakuva swi fana ni loko ‘a biwa’ hi mbilu yakwe. (1 Samuel 24:5) Davhida afa a li ku biweni hi lipfalu dzrakwe, dzri mu byela leswaku leswi a swi yentxiki swi bihile. Loko Davhida afa a yingisete lipfalu dzrakwe anha swi mu pfune ku tingawula ku yentxa mphazamu lowu fanaka hi ku phinda-phinda.

6. Ha yini hi nga hlayaka leswaku lipfalu i nyiko leyi pfaka ka Xikwembu Nkulukumba?

⁶ Nambi vhanu lava nga mu tivikiki Yehovha va swi tiva leswaku ku ni leswi nga swinene ni leswi bihiki. Bibele dzri li: ‘Na yo miyanakanyo yavu mi va zrambela, kumbe mi va yimela.’ (Ba-le-Roma 2:14, 15) Hi xikombiso, vhanu vanyingi va swi tiva leswaku swi bihile ku dlaya kumbe ku yiva. Nambi va nga swi xiyi, va va na va yingiseta lipfalu dzravu, ku nga wuswikoti bya ku tiva leswinene ni leswi bihiki lebyi Yehovha a byi bekiki ndzreni kwavu. Mfuzri va va na va li ku landzreni ka minsinya ya milawu ya Xikwembu Nkulukumba, kumbe ntiyiso wa masungulo lowu  Yehovha a wu nyikeliki leswaku a hi pfuna ku hlawula leswinene a wuton’wini.

7. Xana lipfalu dzrezru dzri nga kanganyiseka hi ndlela yini?

⁷ Nambitasu, lipfalu dzrezru dzri nga kanganyiseka. Hi xikombiso, dzri nga honiwa hi miyanakanyu ni matitwela yezru leswi nga hetisekangakiki, kutani dzri hi susumetela ku yentxa leswi bihiki. Lipfalu ledzrinene a dzro suketana dzri kumiwa. (Genesis 39:1, 2, 7-12) Lipfalu dzri fanela ku dondzrisiwa. Akuva a hi pfuna, Yehovha a hi nyika moya wa ku xwenga ni minsinya ya milawu ya Bibele. (Ba-le-Roma 9:1) A hi kambisiseni leswaku hi nga dondzrisa lipfalu dzrezru hi ndlela yini.

8. a) Xana matitwela yezru ma nga dzri khumbisa kuyini lipfalu dzrezru? b) Xana hi fanela ku tivutisa yini na hi nga si na teka xiboho?

⁸ Vambeni va pimisa leswaku ku yingiseta lipfalu dzravu swi hlaya ntsena ku hetisisa ku navela kwavu. Va yanakanya leswaku loko va za va nga biwi hi lipfalu, va nga tiyentxela lexi va xi djulaka na va ntsrhunxekile. Kambe matitwela yezru a ma hetisekanga, xileswo ma nga va ni ntamu lakakuva ma kanganyisa ni lipfalu dzrezru. Bibele dzri li: ‘A mbilu ya kanganyisa ku tlula hinkwaswu, ya vabya ngopfu; yi nga tiva hi mani ke?’ (Yeremiya 17:9) Xileswo, hi nga sungula ku pimisa leswaku xa kukazri i xinene na kasi xi bihile. Hi xikombiso, na Pawulo a nge si va mukriste, a xanise vhanu va Xikwembu Nkulukumba hi nkhinkhi swinene na a pimisa leswaku a yentxa leswinene. A mavoneleni yakwe, afa a ni lipfalu ledzrinene. Kambe a game a hlaya leswi: ‘Kambe lwa ndzri yavanyisaka hi Hosi.’ (1 Ba-le-Korinte 4:4; Amintiṛo 23:1; 2 Timoteo 1:3)  Loko Pawulo a tive leswi Yehovha a titwisaka xiswone hi mintizro yakwe, a xiye leswaku afa a fanela ku txintxa. Ina, na hi nge si na yentxa ntxhumu, hi fanela ku tivutisa leswi: ‘Xana Yehovha a langusele leswaku ni yentxa yini?’

9. Xana swi tlhamuxela yini ku txhava Yehovha?

⁹ Loko u zrandzra mhunu, a wu swi djuli ku mu khunguvanyisa. Leswi hi zrandzraka Yehovha, a hi djuli ku yentxa ntxhumu lowu taka mu khunguvanyisa. Ku txhava ku khunguvanyisa Yehovha ku fanela ku va kukulu swinene. Nehemiya a hi bekele xikombiso. A nga xi londzrovotanga xiyimu xakwe xa wuzrangeli leswaku a kuma mali ya ku tala. Ha yini? A li: ‘Hi ku txhava Xikwembu Nkulukumba.’ (Nehemiya 5:15) Nehemiya afa a nga djuli ku yentxa ntxhumu lowu nga khunguvanyisaka Yehovha. Swanga ha Nehemiya, na hine ha txhava ku khunguvanyisa Yehovha hi ku yentxa leswi bihiki. Hi nga tiva leswi nyonxisaka Yehovha hi ku dondzra Bibele.​—Yana ka “Dondzra Swin’wana”, 6.

10, 11. I minsinya muni ya milawu ya Bibele leyi nga hi pfunaka ku teka swiboho leswinene mayelanu ni byala?

¹⁰ Hi xikombiso, mukriste a nga ha fanela ku teka xiboho xa leswaku a ta nwa byala kumbe im-him. I minsinya muni ya milawu leyi nga mu pfunaka ku teka xiboho lexinene? Yimbeni hi leyi: Bibele a dzri soli ku nwa byala. Ku hlaya ntiyiso, dzri li a vhinyu i nyiko ya Xikwembu Nkulukumba. (Amapsalma 104:14, 15) Nambitasu, Yesu a byele valandzreli vakwe leswaku va tivonela a mhakeni ya ‘ku popswa’. (Luka 21:34) Pawulo na yene a byele vakriste leswaku va tivonela a minkhubyini ya pongwe ni le ku popsweni. (Ba-le-Roma 13:13) A te timpopswi ‘ti nga ka ti nga di a pfindla dzra Mfumu wa Xikwembu Nkulukumba’.​—1 Ba-le-Korinte 6:9, 10.

 ¹¹ Mukriste a fanela ku tivutisa leswi: ‘Xana byala byi ni lisima muni kwanga? Xana ni nyonxa hi loko ni nwile? Xana ni titwa ni tiyile hi loko ni nwile? Xana na swi kota ku lawula ndlela leyi ni nwaka ha yone? * Xana na swi kota ku hungata ni vanghanu nambi ku nge na byala?’ Hi nga kombela Yehovha leswaku a hi pfuna ku teka swiboho swa wutlhazri. (Dondzra Amapsalma 139:23, 24.) Xileswo, hi ta kota ku dondzrisa lipfalu dzrezru ku yingiseta minsinya ya milawu ya Bibele. Kambe ka ha ni swimbeni swi patsrekaka, hi lani hi taka vona ha kone.

12, 13. Xana i yini xi nga ha hambanisaka lipfalu dzrezru ni dzra vambeni? Xana hi nga ku tekisa kuyini ku hambana koloko?

¹² Mapfalu ya vhanu a ma fani. Lipfalu dzraku dzri nga ha ku pfumelela ku yentxa leswi dzra mumbeni dzri nga mu pfumeleliki. Hi xikombiso, u nga ha hlawula ku nwa byala, kasi mumbeni a vona leswaku a nga fanelanga. I yini xi hambanisaka vhanu lavabidzri a mhakeni leyi?

¹³ A matitwela ya mhunu mayelanu ni mhaka ya kukazri ma talisa ku kutxeteliwa hi lomu a kuleliki kone, mavonela ya ndangu wakwe, leswi a swi dondzriki a wuton’wini, ni swimbeni. Loko swi ta a mhakeni ya byala, swi nga ha yentxeka mhunu lweyi afaka a li mpopswi, a hlawula kuva a nga ha nwi byala ni kutsrongo. (1 Tihosi 8:38, 39) Xileswo, xana u nga yentxa yini loko ho hanana mhunu a byala, kambe yene a yala? Xana swi nga ku khunguvanyisa? Afa u ta mu sindzrisa? Xana afa u ta mukisana na yene  u mu vutisela swivangelo? Nikutsrongo, hikusa u bekela lisima lipfalu dzrakwe.

14, 15. I xiyimu muni xi viki kone a masikwini ya Pawulo? Xana Pawulo a nyikele xilayu muni lexinene?

¹⁴ A masikwini ya mupostola Pawulo, ku humelele xiyimu lexi kombisaka leswaku a mapfalu ma nga hambana. Nyama yimbeni leyi a yi xavisiwa a mabazara afa yi tizriseliwe wugandzreli bya madzrimi ni ku tlhaveliwa swithombe. (1 Ba-le-Korinte 10:25) Pawulo afa a nga voni na swi bihile ku xava nyama leyo a da. Ka yene, swakuda hinkwaswu swi huma ka Yehovha. Kambe vamakwezru vambeni lava khale va gandzreliki swithombe va titwe hi ndlela yimbeni. Ka vone afa swi bihile ku da nyama leyo. Xana Pawulo a pimise leswi: ‘Lipfalu dzranga a dzri khumbeki mbangu ha swone. Ni ni mfanelo ya ku tidela leswi ni swi djulaka’?

¹⁵ Pawulo a nga pimisanga leswo. A matitwela ya vamakwavu afa ma li ya lisima lakakuva a tiyimisela ni ku tsrhika tin’wana ta timfanelo takwe. Pawulo a te ‘hi nga titsrhavisi’ hine. A yengete a ku: ‘Hikuva na ye Kriste a nga titsrhavisanga.’ (Ba-le-Roma 15:1, 3) Ku fana na Yesu, Pawulo afa a zron’weka ngopfu hi vambeni ku tlula yene.​—Dondzra 1 Ba-le-Korinte 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Ha yini hi nga fanelanga ku yavanyisa makwezru hi kola ka leswi lipfalu dzrakwe dzri mu pfumelelaka ku swi yentxa?

¹⁶ Kambe swi li yini hi loko lipfalu dzra mumbeni dzri mu pfumelela ku yentxa leswi hi pimisaka leswaku swi bihile? Hi fanela ku tivonela ngopfu leswaku hi nga mu sola-soli, hi tibyela leswaku hi yentxa swone, yene awa phazama. (Dondzra Ba-le-Roma 14:10.) Yehovha a hi nyike lipfalu akuva hi tiyavanyisa ha dzrone hine, ku nga li ku yavanyisa vambeni. (Mattheo 7:1) Nambi swo yini, a hi  djuli ku beka ku yavana a bandleni hi kola ka ku tidjulela swezru. A matsrhan’wini ya leswo, hi djuletela tindlela ta ku txutxela lizrandzru ni wumun’we.​—Ba-le-Roma 14:19.

17. Xana ku yentxeka yini hi mapfalu ya vambeni?

¹⁷ Mupostola Petro a tsrale a ku: ‘N’wi va ni lipfalu lolinene.’ (1 Petros 3:16) Xa ku vavisa xa kone hi leswaku loko vhanu va tsrhamela ku dzrela minsinya ya milawu ya Yehovha, hi wugamu a lipfalu a dzra ha va byeli ntxhumu. Pawulo a te a ‘lipfalu dzravu dzri hisiwe’ hi nsimbi ya ku  funga. (1 Timoteo 4:2) Xana u sama u pshwa swi phela? Lani u pshwaka kone, xikhumba xi sala xi tlanyalile, xi nga ha twi ntxhumu. Loko mhunu a tama a yentxa leswi bihiki, hi ku famba ka nkama lipfalu dzrakwe na dzrone dzri nga tlanyala, dzri nga ha twi ntxhumu.

18, 19. a) Xana ku titwa nandzru ni tingana swi hi dondzrisa yini? b) Hi nga yentxa yini loko hi tama hi titwa nandzru hi kola ka swidoho leswi hi tisoliki ku swone?

¹⁸ Loko hi titwa nandzru, ku nga ha va lipfalu dzrezru dzri hi byelaka leswaku hi phazamile. Leswo swi nga hi pfuna ku gungula lomu hi phazamiki kone hi va hi sungula ku tivonela ku ka hi nga swi phindhi. Hi djula ku dondzra ka mimphazamu yezru leswaku hi nga ha yi phindhi. Hi xikombiso, loko Hosi Davhida a dohile, lipfalu dzrakwe dzri mu susumetele ku tisola. A venge leswi a swi yentxiki a tlhela a tiyimisela ku yingiseta Yehovha. Davhida  a tivonele hi matihlo yakwe kutani a byela Yehovha a ku ‘u munene, u lwe a dzrivalelaka’.​—Amapsalma 51:1-19; 86:5; yana ka “Dondzra Swin’wana”, 7.

¹⁹ Swi nga yentxeka ku khalute nkama wa ku tala na mhunu a tisolile a swidohweni swakwe, kambe a ha tama a titwa nandzru. Ku titwa nandzru swa vavisa nakone swi nga yentxa mhunu a titwa na a nga pfuni ntxhumu. Loko u pfa u titwisa xileswo, dzrimuka leswaku leswi u swi yentxiki a wu nge he swi txintxi. Nambi loko afa u swi tiva kumbe u nga swi tivi hi ku helela leswi nga swinene ni leswi bihiki, Yehovha a ku dzrivalele hi ku helela a tlhela a tima swihono swaku. U basile a mahlweni ka Yehovha nakone awa swi tiva leswaku swoswi u yentxa leswi lulamiki. Mbilu yaku yi nga ha tama yi ku sola, kambe Bibele dzri li: ‘Xikwembu Nkulukumba i nkulu ku timbilu tezru.’ (Dondzra 1 Yohan 3:19, 20.) Leswi, swi hlaya leswaku  lizrandzru ni lidzrivalelo dzrakwe i swikulu ku tlula ku titwa nandzru kwini na kwini ni tingana leti hi nga ha ti twaka. U nga tiyiseka ka leswaku Yehovha a ku dzrivalelile. Loko mhunu a swi twisisa leswaku Yehovha a mu dzrivalelile, lipfalu dzrakwe dzri ta zrula a tlhela a tizrela Xikwembu Nkulukumba na a nyonxile.​—1 Ba-le-Korinte 6:11; Ba-Heberu 10:22.

20, 21. a) Xana a buku ledzri dzri hambeliwe ku ku pfuna ku yentxa yini? b) I ntsrhunxeko wini lowu Yehovha a hi nyikiki? Xana hi fanela ku wu tizrisa hi ndlela yini?

²⁰ Buku ledzri dzri hambeliwe ku ku pfuna ku dondzrisa lipfalu dzraku akuva dzri ku kawuka ni ku ku sizrelela a masikwini lawa ya ku kazrata ni ya wugamu. Dzri ta tlhela dzri ku pfuna ku tizrisa minsinya ya milawu ya Bibele ka swiyimu swa ku hambana-hambana a wuton’wini byaku. Nakunene, buku ledzri dzri nga ti hi longoloxelela milawu ya leswi hi fanelaka ku swi yentxa ka xiyimu xini na xini. Hi hanya hi ku landzra “nawu wa Kriste”, lowu seketeliwiki ka minsinya ya milawu ya Xikwembu Nkulukumba. (Ba-le-Galatia 6:2) A hi yentxi leswi bihiki, hi tiyimelela hi ku hlaya leswaku a ku na nawu lowu kongomiki a mhakeni ya kukazri. (2 Ba-le-Korinte 4:1, 2; Ba-Heberu 4:13; 1 Petros 2:16) A matsrhan’wini ya leswo, hi tizrisa ntsrhunxeko wezru akuva hi kombisa leswaku ha mu zrandzra Yehovha.

²¹ Loko hi yanakanyisisa hi minsinya ya milawu ya Bibele hi tlhela hi yi tizrisa, hi dondzra ku tizrisa wuswikoti byezru bya ku twisisa ni mapimisela ya Yehovha. (Ba-Heberu 5:14) Xileswo hi ta kuma lipfalu ledzri wupfisiwiki, ledzri taka hi kongomisa a wuton’wini hinkwabyu ni ku hi pfuna ku tama hi zrandzra Xikwembu Nkulukumba.